Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

càsticu , avb: càstigu, càstiu 1 Definitzione a c. = po is die de festa / zipone, beste de càstigu, de càstiu = su bonu Sinònimos e contràrios | ctr. fitianu Frases custos pantalones mi los lasso a càstigu ◊ si ponias mente a mie lu tias portare a càstigu in sas dies bagadias, cussu pinzos ◊ su sartu mi tevet leare sas misuras pro unu bestire de càstigu ◊ a su tempus sa peta in sas domos fit a càstigu ◊ ti ses bestiu chin sa beste de càsticu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu réservé pour les grandes occasions Ingresu reserved for the feasts Ispagnolu para las fiestas Italianu riservato per le fèste Tedescu für die Festtage aufbewahrt.

codhilòne , nm: codhirone Definitzione a c. = ciciu in codhos de un'àteru cun is cambas ananti, una a un'ala e una a s'àtera de su tzugu Sinònimos e contràrios cadhigarone, cocolloi, codhedhu, codhicorona, codhubalone, palaborcedhu Frases leare a unu a codhirone Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu porter sur les épaules (qqn) Ingresu astride one’s shoulders Ispagnolu a carramanchones Italianu a cavallùccio Tedescu huckepack.

coilàrza, coilàtza , nf, nm: cubilarja, cuilàglia, cuilàrgia, cuilarza, cuilarzu, cuilarxa, cuilarxu, cuilatza, cuilaxa, curiatza Definitzione tretu, logu inue totu a fúrriu si dhue faet o ant fatu acorru po bestiàmene, passiale, cuile, e fintzes sa mindha ue si ponet su cuile; logu alladamingiau, grassu ca dhue fut su cuile; coilarza est fintzes sa tana de su lèpere / fàghere cuilarza = pònnere bestiàmene a pàschere, a crocare, po ingrassare sa terra Sinònimos e contràrios coibi, pastoritzale Frases cue est logu de pastoriu e de cuilarzos ◊ nche colaiat su tempus pulindhe sa cubilarja ◊ no t'ispundas atesu de cuilarxa ca cussu ti bolit ispitzulai! ◊ eus fatu s'abbisita de is cuilarxus de sa cussòrgia Terminologia iscientìfica pst Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu terrain où il y a des enceintes pour les animaux Ingresu corral Ispagnolu terreno donde hay apriscos Italianu terréno dóve insistono i recinti per il bestiame Tedescu Viehpferch.

confúgere , vrb Definitzione pònnere impare is líteras a unas a unas o lígere a síllabbas Sinònimos e contràrios cofuzire*, compitare Tradutziones Frantzesu articuler séparément les syllabes Ingresu to sillabify Ispagnolu silabear Italianu sillabbare Tedescu buchstabieren.

corporzàle , nm Definitzione sa parte grussa de una carena, foras is bratzos, is cambas e sa conca Sinònimos e contràrios dossu Terminologia iscientìfica crn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tronc sans les membres Ingresu trunk Ispagnolu tronco Italianu il trónco escluse le mèmbra, tórso Tedescu Oberkörper.

córvina , nf Definitzione is crobos Sinònimos e contràrios corvia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu les corbeaux Ingresu ravens Ispagnolu los cuervos Italianu i corvi Tedescu Raben.

crismèra , nf Definitzione s'istugighedhu ue si chistit s'ogiusantu Terminologia iscientìfica stz Ètimu ctl., spn. crismera Tradutziones Frantzesu burette destinée à contenir les saintes huiles Ingresu holy oil vessel Ispagnolu crismera Italianu vasetto dell'òlio santo Tedescu Salbölgefäß.

cumbeniàre , vrb: acumbeniare* Definitzione pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo Sinònimos e contràrios acumbenentziare Tradutziones Frantzesu doter un appartement de tous les conforts Ingresu to provide with comforts Ispagnolu poner comodidades en la casa Italianu provvedére del conveniènte, di comodità Tedescu für die Bequemlichkeit sorgen.

dhas , prn: las Definitzione prn. de 3ˆ p. pl. fémina po gente o cosa manigiau a cumplementu ogetu Frases cussas boxis dhas intendu e dhas connòsciu ◊ cussas fainas issu dhas fiat a prexeri ◊ sas arbeghes inue dhas tenes? ◊ como mi che tiro is botas e dhas pòngio a asciutare ◊ is piciocas si parant a fúrriu de sa pratza ibertandho a dhas brindhare is piciocos po ballare ◊ sas brullas sunt bellas e dhas aggradesso Ètimu ltn. illas Tradutziones Frantzesu les Ingresu them Ispagnolu las Italianu le (prn.) Tedescu sie.

dhos , prn: dhus, los Definitzione pronúmene de 3ˆ p. pl. po gente e cosa manigiau sèmpere a cumplementu ogetu Frases is piciocos po sa cursa s’iant cricau is cuadhos prus bellos, mancari pedindhodhos a calecunu amigu in is bidhas de presu ◊ a fillus tuus dhus apu bius in pratza ◊ dhus fatzu curri, cussus canis, chi mi atressant ananti! ◊ arregortus is duus panis, fuiu si est e papaus si dhus at ◊ sos iscrapones fuint diasi mannos chi a dhos tragare dhue cheriat Zesugristu! ◊ cudhos drutzis si dhos at papaos cuntentu Ètimu ltn. illos Tradutziones Frantzesu les Ingresu them Ispagnolu los Italianu li Tedescu sie.

fedulíu , nm: fetuliu Definitzione totu su fedu, is pitichedhos, is fígios, sa minudia; piciochedhu minore Sinònimos e contràrios ciuciudhia, crialla, edora, fedana, fedóriu, fegliutina, pibidhia, pipiàglia, pisedhina, pitzinnàglia / creadura, pipiu Frases a betzu fachiat fainas de feduliu ◊ su feduliu est zirellu ◊ a bi ndhe at de feduliu, in cussa domo!… 2. ma ses macacu abberu… chi pianghes pares unu feduliu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu les petits, les enfants Ingresu children, kids Ispagnolu los pequeños Italianu i piccoli, i bambini Tedescu Kinder (Pl.).

fedumédhu , nm Definitzione fedu apenas ingendrau, pitichedhu, o fintzes naschiu ma minore, nau mescamente de angiones e crabitos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fœtus, les petits des animaux Ingresu fetus, joey Ispagnolu feto, cría Italianu fèto, i piccoli (degli animali) Tedescu Fetus, Fötus, Jungen (Pl.).

feminàlla , nf, nm: feminaza, feminazu, femmiarxu, femminazu Definitzione chedha de féminas, féminas medas, is féminas Sinònimos e contràrios feminiu / cdh. feminàglia Frases a missa donzi die bi andhat meda sa feminaza ◊ cussa est fèngia de feminalla ◊ su feminazu pensaiat a samunare, prugare e fàere a pane su trigu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu les femmes Ingresu women (a lot of) Ispagnolu mujerío Italianu le dònne, quantità di dònne Tedescu Frauen (Pl.).

focàle , nm: fogale, fogali Definitzione genia de maladia chi leat a is gràndhulas a is procos e faet a ufradura e tupamentu a su gúturu Sinònimos e contràrios focone 1, guturones, ischinéntzia Frases anchi dhu pighit su fogali a chini mi at fatu arrui! ◊ sos porcos moriant de fogale Terminologia iscientìfica mld. Ètimu ltn. focale Tradutziones Frantzesu angine, adénite épidémique qui frappe les cochons Ingresu angina, swine adenitis Ispagnolu angina Italianu angina, adenite epidèmica suina Tedescu eine Drüsenentzündungssorte.

frisài, frisàre , vrb Definitzione fàere is pilos totu a lorighedhas, anedhaos Sinònimos e contràrios allorichitare, anedhai, arrullai, eritzare, incincinnare, riciulare 2. tantos chi sunt ispilidos oe si bident cun pilos brundhos frisados e canos Ètimu ctl. frisar Tradutziones Frantzesu friser les cheveux Ingresu to curl Ispagnolu rizar Italianu arricciare i capélli Tedescu locken, kräuseln.

giúnghere , vrb: ciúnghere, giungi, giúngiri, zúnghere Definitzione pònnere su giuale a is boes; andhare impare Sinònimos e contràrios ingiualare / acucuai, agiobare, agiuai, apagiare, azuvalare, ingainare | ctr. igiúgnere Frases babbu m'iat fatu unu carrighedhu e po dhu tirare giunghia unu giuitedhu a giualedhu de canna ◊ a giúnghere su maschinganna, loros de figu e giuales de pramma! ◊ giuntu ant sos carrulantes ma no est die de trivàgliu, est su séichi de giannàgliu! (G.Farris)◊ meritas giuntu cun su própriu giuali! 2. sos pisedhos, giunghèndhesi a manu apare, incomintzeint a si asciare in bolu (G.Murtas) Ètimu ltn. iungere Tradutziones Frantzesu atteler les bœufs au joug Ingresu to yoke Ispagnolu uncir Italianu aggiogare Tedescu einspannen.

giúnta 1 , nf Definitzione s'esecutivu de un'amministratzione fatu de unas cantu personas (presidente e assessores) Frases s'amministratzione de una comuna la contivizant su cossizu, sa giunta e su síndhigu ◊ dèu in giunta ia fuedhau feti de paga e ge si ndi arregodais is de sa giunta! Tradutziones Frantzesu les adjoints, commission, organe administratif Ingresu town council Ispagnolu junta Italianu giunta Tedescu Ausschuß.

idalài, idalàri , vrb: irdalai, isdalare, sdalai Definitzione segare o ispuntare s’ala, is alas, fèrrere a s’ala; nau de gente, immarrire meda, pònnere o tènnere unu dolore chi no lassat camminare o trebballare Sinònimos e contràrios iderrigari, isalare 2. s'àbbile fit débbile e totu isdalada ◊ soi totu irdalada, soi morendumí! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rogner les ailes Ingresu to clip (wings) Ispagnolu cortar las alas Italianu tarpare le ali Tedescu beschneiden.

iddoàre , vrb: ildoare, irdoare, irdogare, isdoare, sdogai Definitzione essire o bogare de pare is doas (nau de carrada); nau in cobertantza, apèrrere, bogare de pare, fàere a orrugos de su cropu o de s’orruta, nau de ccn. crepare de su tzacu o de àteru Sinònimos e contràrios cherpai, ildeossare, isdegorare, isteressare Frases mai carrada apo bidu ildoendhe ◊ est a puntu de s'irdogare che una cupa, imbriacu! 2. sa gente tostada de s'errisu agiummai si dhue iddoànt candho iant inténdiu sa cosa ◊ su coro mi si fit irdoganne dae sa gana de li nàrrere chi emmo ◊ indunindunu, iscostiànnesi che pípera, su babbu si fit irdogatu: si fint pesatas sas tràchitas de sas voches (A.Pau) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu enlever les douves, démolir, écraser Ingresu to smash, to unstave Ispagnolu quitar las duelas, romper, destrozar Italianu sdogare, sfracellare, sfasciare Tedescu die Dauben entfernen von, zertrümmern, zerbrechen.

ildeossàre , vrb: ildiossare, irdaossare, irdegossare, irdeossare Definitzione bogare de pare o iscosciare unu trastu, fàere a orrugos; nau de ccn., immarrire meda de ndhe sentire dolore / i. una cradea, unu bancu, unu banchitu Sinònimos e contràrios iddoare, isconsiminzare, istracassare | ctr. aconciai Frases chie fit istrampadu a manca, chie imboladu a dresta, chie irdeossendhe unu banchitu…◊ bides piantas seculares fatas a carvone: ndhe faghent sa piedade, ildeossadas ◊ petzi mi che sapo in terra a unu muntone, irdaossadu che cuba betza ◊ leademilu, sinono l'ildiosso! 2. oe so totu irdeossadu cun cussu triballu de deris! Tradutziones Frantzesu démolir, traumatiser, se casser les os Ingresu to smash, to traumatize, to thrash s.o Ispagnolu destrozar, tener los huesos molidos Italianu sfasciare, traumatizzare, rómpere le òssa Tedescu zerbrechen, ein Trauma bewirken, zerschlagen.