abiociài , vrb Definizione
èssere in fortza, briosu, pònnere brios
Sinonimi e contrari
abbiatzai,
abbibare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se remettre
Inglese
to fit
Spagnolo
recobrarse,
restablecerse
Italiano
rimettersi in fórma
Tedesco
bei Kräften sein.
acadrancài , vrb: acardancai Definizione
apicigare che una cadanca
Sinonimi e contrari
acadenanciare,
apicigai,
incadranancare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se coller
Inglese
to stick,
to cling
Spagnolo
pegarse
Italiano
appiccicarsi
Tedesco
sich an jdn.hängen.
acalamàre , vrb rfl Definizione
èssere a assubentu comente est unu currendho, torrare àlidu a pelea
Sinonimi e contrari
assupai
Traduzioni
Francese
se fatiguer
Inglese
to worry oneself
Spagnolo
jadear
Italiano
affannarsi
Tedesco
keuchen.
acanciofài , vrb Definizione
aferrare a pilos brigandho e iscudendho o fintzes pigare de mala manera; betare apare, totu a méschiu
Sinonimi e contrari
aciufai 1,
atzuntzudhare,
incabigliare,
tipiliare,
tipilire
Frasi
nosu iscioperendu e is crumirus andendu a trabballai: ma is féminas gei dhus iant acanciofaus, iant ispinniau fintzas s'autista!
2.
cumentzat s'esami e ge m'iant acanciofau: de dogn'arratza mi nd'iant fatu, fintzas acapiau a manus e a peis in d-una cadira!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se crêper le chignon
Inglese
to brawl
Spagnolo
andar a la greña
Italiano
accapigliarsi
Tedesco
sich raufen.
acanenciài , vrb: (a-ca-nen-ci-a-i)
Definizione
su si brivare de sa cosa, istare cun pagu
Sinonimi e contrari
brevare
Frasi
mi ndi seu acanenciau dèu po dhu donai a tui!
Traduzioni
Francese
se priver
Inglese
to deprive oneself
Spagnolo
privarse
Italiano
privarsi
Tedesco
entbehren.
acasàre , vrb Definizione
fàere a casu: si narat de su late candho, coendhodhu, si morit (si càgiat a granighedhos coment’e casu)
Sinonimi e contrari
aforratzai,
arrecotare,
farratzai 1
Terminologia scientifica
csu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se grumeler
Inglese
to congeal
Spagnolo
cuajarse
Italiano
rapprèndersi
Tedesco
gerinnen.
acatàe, acatài , vrb rfl: acatare 1,
agatare 1 Definizione
sapíresi de calecuna cosa, arrennèscere a bíere o intèndhere calecuna cosa
Sinonimi e contrari
abbídere,
abbigiare,
abbillai,
saerare,
sagamare
Frasi
si ndi furant is domus e mancus si ndi acatais! ◊ no ti ndi acatas ca ses andendi mali? ◊ portiat in dossu fragu malu, ma pariat de no si ndh'èssere agatadu ◊ dh'ant fatu mali e si ndi est acatau ◊ no si est agatau de su chi fit faindhe ◊ ti che agatas betzu chi mancu ti ndhe acatas ◊ no si ne acatat ne batu e ne cane ◊ ti ndhe ses agatadu chi ses rutu in pecadu!◊ si est acatau ca no est che a innanti mancu cun is amigos ◊ su primu foedhu c'intendho ca deo mi ndhe acato candho is cosas funt capitadas ◊ apo iscurtau e solu tandho mi seo acatau ca ant fatu una cosa manna
Etimo
ctl.
acatarse
Traduzioni
Francese
se rendre compte
Inglese
to perceive
Spagnolo
darse cuenta
Italiano
accòrgersi
Tedesco
bemerken.
acatàre , vrb: agatae,
agatai,
agatare,
aghetai Definizione
bíere, imbènnere, atobiare o àere calecuna cosa, mescamente su chi unu est cricandho (es. cosa pérdia) e fintzes arrennèscere a fàere una cosa; istare o èssere, nau mescamente in su sensu de s'esisténtzia, de sa salude; provare, nau ponendho sa marrania a unu
Sinonimi e contrari
coberai,
imbènnere,
incontrare,
iscròiri
/
esístere,
èssere
/
proare
| ctr.
pèldere,
stramancai
Modi di dire
csn:
agatai sabbata po su pei suu = (nadu in suspu) agatare su (dannu, pessone de pore) chi si meritat; agataisí faltau = atrogare sa curpa; agataisí in bonu = istare bene de saludu
Frasi
a fortza de chircare s'agatat donzi cosa ◊ si no abbàidas bene no agatas nudha ◊ apu agatau sa cosa chi emu pérdiu ◊ sa richesa poética sarda dha podeus aghetai me in ocasioni de is festas (J.Murgia)◊ apo agatadu cosa barata a comporare ◊ in cussus tempus no si aghetànt is giornalis ◊ mamma teniat sa cosa remonida in unu costoidorzu chi no amus mai acatadu ◊ una pobidha in dí de oi no est fàtzili a dh'aghetai! ◊◊ deo mi agato cun donzi limbazu, nuoresu, campidanesu o àteru
2.
bae e chilca cantos annos si agatat, custu letu: si no m'imbàglio fit de nonnumannu meu ◊ tantas cosas si agatant in su mundhu bellas pro medas e malas pro tantos! ◊ si a tandho si agatat, già est forte che giurru, e no morit de fàdigu…◊ e babbai Micheli ancora si agatat? ◊ annada mala de olia, ocannu: no si ndhe agatat! ◊ sa Sardínnia si agatat in su Mediterràneu ◊ inue ti agatas? ancora emigradu che ses? ◊ mancu a cómporu si ndhe agatat, ocannu, de olia de cufetu ◊ si ajaju no si fuit mortu si fuit agatadu!
3.
e poi candho finis sas cumbatas già mi as a narrer comente ti agatas! (Cugurra)
4.
e no l'agatas a fàghere gai, chi ti pago!…◊ e no l'agatas a iscúdere cussa criadura, chi faghes sos contos cun megus!
Cognomi e Proverbi
prb:
chini circat agatat
Etimo
ltn.
*adcaptare
Traduzioni
Francese
trouver,
rencontrer,
se trouver
Inglese
to find,
to exist
Spagnolo
encontrar,
existir
Italiano
trovare,
scovare,
esìstere
Tedesco
finden,
es gibt,
liegen (geog.).
aceràre , vrb: aciarare,
aciorare Definizione
essire a fora, bogare sa conca o su si pònnere in craru po castiare, po bíere
Sinonimi e contrari
acarare,
acherare,
acontrare,
acrarare,
afacare,
afaciai,
imbraconare,
incarai,
inciarare,
ingiarare,
iscampiare
| ctr.
cuai
Frasi
est una not'e luna, de cudhas lunas giaras chi, candho tue ti aciaras, isperas novamente in sa fortuna (A.Casula)◊ sa luna subra de sos montes si aciarat ◊ issa si acerat a sa fentana a iscultare ◊ acèradi, bella, ca est bénnidu s'amante! ◊ si fit a fagher su contu de tantos males, mancu nos timis acerare a gianna! ◊ istaia in su balcone aciorada abbaidendhe s'abba chi pioiat ◊ deo puru mi aciorei
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se montrer
Inglese
to overlook
Spagnolo
asomarse
Italiano
affacciarsi
Tedesco
sich zeigen.
achesciàre , vrb: achessiare,
achisciare,
chensare,
ochisciare Definizione
fàere sa lamenta po calecuna cosa; betare su fedu (angiones, crabitos, bitellos) a súere a is mamas / èssere achisciados = (nadu de ómine e fémina) istare a cumpanzinu, amigaus, bivi impari chentza si cojai
Sinonimi e contrari
cresciare
/
afedai,
ammamare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se plaindre
Inglese
to mourn
Spagnolo
quejarse
Italiano
lamentare
Tedesco
klagen.
achibberàre , vrb Definizione
essire chíbberu, prenu coment’e ufrau; nau de ccn., su si crèdere meda, arrennegare po pagu; istrínghere / achibberare sa tzinta = istringi su cintu
Sinonimi e contrari
achighiristai,
altivai,
incaboniscai,
inchibberare,
inchighiristai
/
abbetiae,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arrannegai,
inchietae,
incrabudhire,
infelai,
infuterare,
renignai
/
afíere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'obstiner,
s'entêter,
se mettre en colère
Inglese
to be obstinate,
to get angry
Spagnolo
hincharse,
obstinarse,
irritarse
Italiano
incaponire,
adirare
Tedesco
sich versteifen,
sich entrüsten.
achidàre , vrb: achitare,
chitare 1 Definizione
giare su càmbiu a su cumpàngiu, comente faent is pastores achidajolos, cudhos chi pastórigant una chida a cada, a borta a borta: fàere a chida chida tra cumpàngios in calecuna faina o impreu, ma fintzes solu giare su càmbiu in s’impreu; fintzes mòvere, ispostare e torrare a su cuile, a s'acuiladroxu
Frasi
sos pastores achidajolos achidant in domíniga
2.
sos istúrulos si achidant cun sas rúndhines, in atunzu, in logos nostros ◊ su silbone isparadu ruet, però si achidat e sighit sa fua ◊ in su chelu si achidant sole, istedhos e tempesta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se relayer par semaine
Inglese
to turn weekly,
to alternate
Spagnolo
turnarse semanalmente
Italiano
turnare settimanalménte,
avvicendare
Tedesco
in Wochenschichten arbeiten.
achirdinàe, achirdinàre , vrb: acidrianai,
acidrinae,
acidrinai,
acirdinai,
chirdinare Definizione
fàere chídrinu, téteru, tostau (fintzes faendho fortza, po dolore)
Sinonimi e contrari
ateterae,
incidrinai
/
agiatzare,
ammarmurai,
astragare,
belare,
cancarai,
ghiaciai,
marmurizai
Frasi
a mimi cras mi agatant acidrinau, aici ispollincu e cun custu frius ◊ s'àinu acostit su runcu a s'abba, ma apenas aperit sas larvas achírdinat sas urigas e no bufat! ◊ su mortu si fiat acirdinau, giai fridu ◊ est a dolori de istògumu e parit morendi de cumenti si acírdinat!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
engourdir,
se raidir
Inglese
to stiffen
Spagnolo
endurecer
Italiano
irrigidire
Tedesco
steif werden.
acimbellài , vrb rfl Definizione
istare in pentzamentu e fintzes su si pigare dispraxere po calecunu bisóngiu o dificurtade, portare cimbellas in conca
Sinonimi e contrari
apinnicare,
apistichinzare assudhire,
insudhire
Frasi
fut totu acimbellau chi no agatàt genti a donai su sànguini, ca depint operai a sa mulleri ◊ no t'acimbellis po sa cosa de pagai: prega po sa saludi! ◊ immoi ca iscís chi est arribbendi acabbadha de ti acimbellai!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se préoccuper
Inglese
to be worried
Spagnolo
preocuparse
Italiano
preoccuparsi
Tedesco
besorgt sein.
aciunciulíre , vrb Definizione
su si pònnere o istare coment’e allorigaos
Sinonimi e contrari
acoconare,
aconcolai,
acuconare,
acuculiare,
acugutzare,
acuculiedhare,
aculigionai,
ammacionai,
pinnichedhare
Traduzioni
Francese
se pelotonner
Inglese
to crouch
Spagnolo
acurrucarse
Italiano
rannicchiarsi
Tedesco
sich zusammenkauern.
acoài, acoàre , vrb Definizione
pònnere, andhare o istare s'unu aifatu de s'àteru, acoa, e fintzes abbandhonare; tirare agoa, tirare a longas, acostire cun sa coa a calecunu tretu comente faet unu carru o un'àteru mezu po carrigare o iscarrigare cosa
Sinonimi e contrari
acodiai
/
aisetare
Frasi
cussas pòberas terra sunt acoatas
2.
sa zente est acoendhe: pro pagare isetat sas úrtimas dies
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se mettre derrière
Inglese
to put in line
Spagnolo
poner en hilera
Italiano
accodare
Tedesco
hintereinanderreihen.
acobiài, acobilàre , vrb: acoilae,
acoilare,
acoliai,
acoliare,
acubilare,
acugliai,
acuilai,
acuilare,
acuvilare,
aculiai,
aculiare,
cubilare Definizione
fàere fúrriu, torrare a cuile, a su crocadórgiu, andhare a crocare, fintzes pònnere in su crocadórgiu; istare o pònnere in calecunu logu, aintru, asuta, po si aprigare o cuare; istare in asséliu, firmu, su si apaghiare
Sinonimi e contrari
acoiletare,
acojai,
acuae,
apatai,
apogiai,
assebiai,
impudhilare
| ctr.
bocare,
essire,
pesare
Frasi
iscurtabas sos puzones su sero acubilandhe (P.Mura)◊ furriadorzu de istrias, acoilas bobborrotis e tirpias (L.Loi)◊ sas rúndhines sunt aculiadas in su filu ◊ is pillonedhus fiant acobiaus ◊ su pilloni innòi si acúliat a pausai
2.
furiat pruendu e po no m'isciundi mi seu aculiau ◊ no ia postu menti a babbu a m'aculiai in domu sua is dis de cussa strasura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se coucher,
s'abriter
Inglese
to return to the fold to go back to sleep to shelter
Spagnolo
cubilar,
cobijar
Italiano
rientrare nell'ovile,
ritirarsi a dormire,
ripararsi
Tedesco
in den Stall zurückkehren,
schlafengehen,
sich unterstellen.
acoconàre , vrb: acogonare Definizione
fàere a cocone, a bisura de cocone, allorigare a sa manera de is canes, de is gatos candho si crocant e tenent fritu; crocare
Sinonimi e contrari
aciunciulire,
acoconedhare,
aconcolai,
acucai,
acuconare,
acuculiare,
acuculiedhare,
acucunniare,
aculigionai,
acuncurrionai,
allomburedhai,
allorigare,
allorimmedhare
| ctr.
istirare
Frasi
si acoconaiat in palas de unu trutzu ◊ si fint acoconaos in su gabbanu ◊ su cane s'est acogonadu che matassa de lana afaca a sa mere ◊ si est acoconadu comente a unu eritu ◊ nos corcabamus acoconaos intro de su letu ◊ su pitzinnu si acoconabat in su bancu e non fachiat isperu santu in totu s'ora de sa letzione
2.
sos puzones sunt andhandhe a s'acoconare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se blottir
Inglese
to crouch
Spagnolo
acurrucarse
Italiano
accovacciare
Tedesco
sich zusammenkauern.
acojài , vrb: acujai,
acujare Definizione
nau mescamente de animales, intrare o andhare a si crocare in s'acoiladórgiu; nau de gente (mescamente piciochedhos), asseliare, apartare, cuare
Sinonimi e contrari
acobiai,
acuae,
cortire,
remonire
| ctr.
essire
Frasi
a sa mata dhoi fúrriant is pillonis a dhoi acojai ◊ candu cummentzat a fai frius, sa musca s'acujat aintru de domu ◊ is crucuitus carraxosus trigant a s'acojai
2.
innanti abboghinamos e poi nos acujamos che catedhos ◊ nci fiat una musca… depit èssi acujada: no dha biu prus ◊ sa morti si est acujara apalas de is murus isderrutus de s'arrexoni! ◊ abarrai in domu acujaus, candu cabat su lampu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se coucher
Inglese
to go back to sleep
Spagnolo
cubilar,
calmarse
Italiano
ritirarsi a dormire
Tedesco
schlafengehen.
acomunài , vrb: acomunare Definizione
pònnere a cumone, pigare cunfidàntzia cun ccn. o calecuna cosa / cussu si acomunat cun totu = istat o si agatat bene cun totugantos
Sinonimi e contrari
abbetuare,
abesare,
acostumai,
arranguai,
ingustai
Traduzioni
Francese
lier amitié,
se familiariser
Inglese
to familiarize
Spagnolo
aunar,
familiarizar
Italiano
accomunare,
familiarizzare
Tedesco
vereinigen,
sich vertraut machen.