aggruncíre , vrb Definizione
fàgheresi totu a prigas, a unu túturu, a cancarrone
Sinonimi e contrari
acarrongiai,
afrascillonai,
aggranchizonare,
apigiare,
arruntzai,
atavellai,
atribuntzire,
frongire,
granculai
| ctr.
istirai
Traduzioni
Francese
se contracter
Inglese
to get wrinkle,
to shrink
Spagnolo
contraerse,
arrugarse
Italiano
contrarsi,
piegazzare
Tedesco
zusammenschrumpfen,
zerknittern.
agioroscàre , vrb Traduzioni
Francese
se jetter en grondant (chien qui gronde)
Inglese
jumping of a growling dog with the intention of biting
Spagnolo
acometer los perros en la caza
Italiano
l'avventarsi del cane ringhiando per mòrdere
Tedesco
sich knurrend auf jdn,
stürzen.
agiorràre , vrb rfl: azorrare Definizione
pigare matana, múngia, po calecuna cosa o chistione, su si dha pònnere a coro
Sinonimi e contrari
agiorridare,
aporare
Frasi
tantu de su piantu no ti azorres!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'affliger,
se faire du souci
Inglese
to grieve
Spagnolo
afligirse
Italiano
afflìggersi,
angustiarsi
Tedesco
sich betrüben.
agiuramentàre , vrb: azuramentare Definizione
giurare su frassu, fàere o nàrrere su contràriu de su chi s'est giurau
Sinonimi e contrari
isgiuramentare,
ispreurare
Frasi
si sunt agiuramentados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se parjurer
Inglese
to perjure oneself
Spagnolo
perjurar
Italiano
spergiurare
Tedesco
falsch schwören.
airài, airàre , vrb Definizione
su si pigare arrennegu; su fàere is cosas coment'e cun apretu, impresse, a meda
Sinonimi e contrari
abbetiae,
acroconai,
afutare,
afuterare,
allulluriai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchibberare,
inchietae,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
| ctr.
apachiare,
asselenare
Frasi
ant isparau pro nche fàchere fughire sa zente, ma sos isparos l'ant airada de prus! ◊ si su cumpagnu si airat, tue úmile e chietu!
2.
custa cosa est che a su ratinzu: piús ratas e piús ti s'airat su brujore
Etimo
ctl., spn.
airar
Traduzioni
Francese
se mettre en colère
Inglese
to irritate
Spagnolo
irritarse,
airarse
Italiano
adirare
Tedesco
sich ärgern.
aliverràre , vrb rfl Definizione
atrotigare, allacare, nau de su linnàmene friscu
Sinonimi e contrari
arrevelai,
atrotiai,
colembrai
Traduzioni
Francese
se tordre (se dit du bois frais)
Inglese
to twist
Spagnolo
alabearse
Italiano
contòrcersi (détto del legname frésco)
Tedesco
sich verkrümmen.
allabentàre , vrb rfl Definizione
essire allabentaos
Sinonimi e contrari
illabentare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devenir bête,
s'étourdir,
se distraire
Inglese
to become careless,
fool,
reckless
Spagnolo
volverse bobo,
atolondrado
Italiano
diventare sciòcco,
sventato,
sbadato
Tedesco
leichtsinnig,
zerstreut werden.
allagorjàre , vrb Definizione
nau mescamente de s'erba, de is laores, ingroghire, essire guastos po s'abba a tropu; nau de gente, bènnere a malu tretu de calecuna maladia, derrúere
Sinonimi e contrari
aflusciai,
allidredhàre,
ammoltighinare,
indisichire
Traduzioni
Francese
se faner,
se flétrir
Inglese
to wilt,
to wither
Spagnolo
marchitar,
ajar
Italiano
avvizzire,
afflosciare
Tedesco
welken,
erschlaffen.
allaputzài , vrb: allepuciae,
allepuciai,
alleputzai,
alleputzare,
alliputzai,
ellepuciare Definizione
papare calecuna cosa, torrare in fortzas, ingrassare; bestire bene, bene cuncordaos, su si fàere bellos in contu de bestimentu
Sinonimi e contrari
allepuciri,
arrempudhire
/
addinghillai,
allepuritzare,
arrepicai 2,
assamodare,
atrigliare,
chinchinnare,
cumpòniri,
cuncodrai
Frasi
castit, su dotori, chi mi dha podit torrai a allaputzai sa piciochedha, ca est mesu iscòncia ◊ pensa a sa saludi: a trabballai gei andat bèni, ma innantis ti depis torrai a alleputzai! (I.Murgia)
2.
poneisí is capedhus e allaputzaisí bèni! ◊ funt sannoris totu bèni allaputzaus e boint èssi serbius cun totu s'arraspetu ◊ dhui fiat genti totu alliputzara, totu infrochitara ◊ e tochit, babbai, allaputzissí ca seus in festa!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ragaillardir,
se pomponner,
se parer
Inglese
to dress up to make cocky (oneself)
Spagnolo
fortalecer,
acicalarse
Italiano
rinvigorire,
ringalluzzire,
attillarsi
Tedesco
stark werden,
eitel werden,
sich aufputzen.
allartzanài , vrb: allatzanai Definizione
igragalare, nau de erbas segadas o patindho asciutore po farta de abba
Sinonimi e contrari
acalabiare,
acalamai,
addormicare,
agurgire,
allacanae,
allizare,
ammustiai,
arruncionire,
artanare,
calaginare,
carigai,
caugai
Frasi
sa fà frisca lassada sentza de coi si allàtzanat ◊ is froris bodhius de diora si allàtzanant
2.
si allàtzanant is bisus puru!
Traduzioni
Francese
se flétrir
Inglese
to wither
Spagnolo
marchitar
Italiano
avvizzire
Tedesco
welken.
allatzàre , vrb Definizione
imbodhigare a istrintu passandho totu a inghíriu
Sinonimi e contrari
abbarbigare,
inchínghere
Frasi
andho chirchendhe ratos de àrvures birdes pro mi allatzare che a sa edra (M.Portas)
Traduzioni
Francese
se cramponner,
s'enrouler
Inglese
to cling
Spagnolo
abrazarse,
estrecharse
Italiano
avvinghiarsi
Tedesco
sich anklammern.
allebigiàre , vrb: allebizare,
allepizare,
allibizare Definizione
nau de erbas, pèrdere s'abba, asciutare sicandhosi; fintzes asciutare
Sinonimi e contrari
acalamai,
allacanae,
allizare,
ammalmiare,
assichillonai,
calighinare,
igragalare,
illebizare,
illizare,
marciulari,
pansiri
/
abbentai 1,
asciutai
Frasi
custu bentu de sole no li at allibizadu sa foza ◊ undhas de prumu ant allepizau su lentíschinu
2.
sa sartitza si allibizat posta in bértigas
Traduzioni
Francese
se faner,
se flétrir
Inglese
to fade
Spagnolo
marchitarse,
ajarse
Italiano
appassire
Tedesco
verwelken.
alloredhài , vrb rfl Definizione
bestire a s'abbunzina, a improdhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se fringuer,
se nipper
Inglese
to dress up slovenly
Spagnolo
vestirse mal
Italiano
vestirsi in mòdo pòco elegante
Tedesco
sich schlecht anziehen.
allupàe , vrb: allupai,
allupare,
allupiai Definizione
segare s'àlidu, su no pòdere o no fàere torrare àlidu tupandho su gúturu, mancare o fàere mancare s'ària e po cussu etotu s'ossígenu chi si respirat
Sinonimi e contrari
afocare,
ataogare,
atuligare
Frasi
si est allupau in s'àcua ◊ passendi ingunis mi tocat de aguantai súliru, po no mi allupai de fragu de bassa ◊ agiudamí ca mi seu allupiendi! ◊ mi seu allupendi de su sidi, de su fàmini ◊ bufa àcua, ca ti allupas!
Traduzioni
Francese
étouffer,
se noyer,
asphyxier
Inglese
to suffocate,
to drown
Spagnolo
sofocar
Italiano
soffocare,
affogare,
asfissiare
Tedesco
ersticken.
allupíri , vrb rfl: allupriri,
allurpire,
allurpiri Definizione
su si betare che lupu, papare che lupu, aira
Sinonimi e contrari
afarcai,
allupiare 1,
botzicare,
ingolopire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se jetter sur la nourriture,
se gaver
Inglese
to throw oneself like a wolf,
to gulp down
Spagnolo
atracar,
hartar
Italiano
avventarsi come un lupo,
ingozzarsi
Tedesco
gierig essen.
alluxentài , vrb Definizione
fàere lúghidu
Sinonimi e contrari
allucidai,
allustrai,
illuchidare
/
impompitare
Frasi
su logu est límpiu límpiu, alluxentau a cera ◊ su lutoni si alluxentat cun limoni e cinixu ◊ labai ca est festa: tocai, alluxentaisidhas is botas!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire reluire,
se parer
Inglese
to make bright,
to shine,
to dress up
Spagnolo
hacer relucir,
acicalar
Italiano
far rilùcere,
brillare,
agghindarsi
Tedesco
leuchten,
glänzen,
sich herausputzen.
alvuràre , vrb: arborare,
arberare,
arbulare,
arburai,
arburare,
arvurare,
arvuriare Definizione
pònnere o prantare a àrbures, a matas; foedhandho de gente, pigaresidha deretu, su si pesare a boghes po cosighedhas, oféndhios o tzacaos: arburai dhu narant fintzes po pesare o fàere a mannu, arburare fintzes in su sensu de pònnere prantau, istrantagiau (a bisura de àrbure)
Sinonimi e contrari
arburire
/
artzisare,
inchietae
Modi di dire
csn:
arburàresi (nadu de sos cadhos) = pesàresi comente e ritzos, cun sos pes de dainanti in artu; arburai ccn. cosa = pònnere ritza, istantargiare
2.
s'achetu est semper marritanne, isconchinanne, annigranne e cricanne de si arburare
3.
ti àlvuras de crítica mania sentza ti intendher ne de birde e ne de sicu (G.A.Cossu)◊ su venenu mi àrborat sos nérbios!◊ si m'arvúriat su sàmbene in s'intèndhere cudhu!◊ si àrbulat su cadhu e che betat su mere!
4.
su pipiu est nàsciu tzeghixedhu e pensà ca no ndi dh'arburamu (A.Murru)◊ in pratza sunt arburandhe sa tuva po su fogulone
Traduzioni
Francese
border d'arbres,
se fâcher
Inglese
to plant with trees,
to lose one's temper
Spagnolo
arborecer,
enarbolar
Italiano
alberare,
inalberarsi
Tedesco
mit Bäumen bepflanzen,
sich aufbäumen.
ammalfudhàre , vrb: ammarfadhare,
ammolfodhare,
ammarfodhare,
ammorfodhare Definizione
fàere a unu marfodhi (grassu), ufrare po maladia; fàere a granighedhos comente faet sa farra, sa símbula; fàere sa cosa a unu martitzu, modhe modhe, po abba o àteru chi at inciupiu, isciusta meda, pudrigada comente faet su frutuàriu
Sinonimi e contrari
abbrofodhare,
abbruvudhare
/
abbotzichedhare,
aggradheronare
/
ammartadhare,
ammorgodhare
2.
est chin sa cara totu ammarfadhada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se gonfler,
se grumeler
Inglese
to swell,
to clot
Spagnolo
hincharse,
emburujarse
Italiano
gonfiarsi,
aggrumarsi
Tedesco
anschwellen,
gerinnen.
ammallorài, ammalloràri , vrb: ammalorai Definizione
nau de su sàmbene, fàere a preta, a lea, cagiare, fàere a marcu druchesau
Sinonimi e contrari
abbeladinare,
aggromare,
apiatare
/
afidigare,
illibrinire
Traduzioni
Francese
se grumeler,
coaguler
Inglese
to coagulate
Spagnolo
cuajar
Italiano
aggrumarsi,
coagulare
Tedesco
gerinnen.
ammamizàre , vrb: ammammizare Definizione
nau de animales e de gente, andhare, acortzire a sa mama, cricare sa mama po amparu; istare o èssere atacaos meda a sa mama
Sinonimi e contrari
ammammaritzare
Frasi
cussos crabitos si sunt ammamizados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se réfugier dans les bras de sa mère
Inglese
to shelter by one's own mother
Spagnolo
enmadrarse
Italiano
rifugiarsi prèsso la madre,
èssere mólto attaccato alla madre
Tedesco
sehr an der Mutter hängen.