avallài , vrb rfl Definizione
pèrdere s'atentzione, istare chentza giare atentzione
Sinonimi e contrari
iberiai,
isagherare
Frasi
su caboni est sempri a sa fritida, ca, si po pagu si avallat, margiani fraitzu ndi dhi furat is pudhas
Traduzioni
Francese
se distraire
Inglese
to divert one's mind
Spagnolo
distraerse
Italiano
distrarsi
Tedesco
sich ablenken.
azannaràre , vrb Definizione
pònnere su zannarolu, nadu de linnas
Sinonimi e contrari
arnai,
pipionire,
pubujonare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se vermouler
Inglese
to be worm eaten
Spagnolo
carcomer
Italiano
tarlare
Tedesco
wurmstichig werden.
baghigliài , vrb rfl: baghillai Definizione
ammostare abbilidade, fàere is cosas impresse (ma si narat fintzes in su sensu de pèrdere tempus, istare faendho e chentza fàere, divertindho)
Sinonimi e contrari
manizare
Frasi
est trigadiu e tocat a si baghillai! ◊ mi podia baghillai cun tui, o conca mia, che pilloni mi paríasta de podi bolai! ◊ su prefetu si setzit in su postu de onori e si narat chi si siat baghillau diaderus ◊ agiudamí a mi ndi bogai sa camisa, ca no mi potzu baghillai cun s'artrosi chi tengu!
2.
a cust'ora cussa at fatu, bastit chi no si siat baghillada andendu e benendu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se débrouiller
Inglese
to manage
Spagnolo
ingeniarse
Italiano
destreggiarsi
Tedesco
sich durchwinden.
bagianài , vrb: abbagianai Definizione
giàre bàntidos a sèi etotu
Sinonimi e contrari
abantai,
alabai,
isciorai,
isfartzare,
ladrare
Frasi
ti bagianas che poberitu de gherra arrichiu (L.Cocco)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se vanter
Inglese
to boast
Spagnolo
alabarse,
jactarse,
presumir
Italiano
millantarsi
Tedesco
sich rühmen.
bagnài, bagnàre , vrb: abbagnare,
bangiai,
bangiare,
bannare 1,
banzare Definizione
isciúndhere, betare o intrare a mesu de s'abba in s'erriu, in su mare; betare abba a sa cosa
Sinonimi e contrari
ifúndhere,
insúndhere,
isfúndhere
| ctr.
asciutai,
frobbire
Frasi
bagnai su cuadhu, is bòis, unu vascellu ◊ daghi si solint banzare isparit de s'artrosi su dolore
2.
onzi pedra de sàmbene est bangiada chi est s'Era de sos màrtires giamada ◊ conat su sudori e bàngiat s'istula
Etimo
itl.
bagnare
Traduzioni
Francese
se baigner
Inglese
to bathe
Spagnolo
bañar,
mojar
Italiano
fare i bagni
Tedesco
baden.
befài , vrb: abbefare,
befare,
befiare Definizione
pigare a befa, erríere de àtere unu pagu a disprétziu
Sinonimi e contrari
abbilgonzare,
abbirgonzire,
bufonai,
ciacotai,
ilvilgonzare,
sbregungiri
Frasi
a issu totus dhu befant ◊ si aiat gana de si ndhe befare, sa sorte, mi podiat fàghere macu! ◊ cussu si béfiat de su male anzenu: si aiat abbaidadu a su sou!…◊ sunt befendhe de s'unu e de s'àteru e no si abbàidant mai a carrones!◊ su ponidori de fogu est finas cussu chi befat is atrus cun sa limba
Traduzioni
Francese
se moquer de quelqu'un,
de quelque chose
Inglese
to make a fool of s.o.
Spagnolo
burlarse,
mofarse,
befarse de algo o alguien
Italiano
farsi bèffa di qlc.,
di qlcs
Tedesco
verspotten,
auslachen.
bermigàre , vrb Definizione
pònnere su greme, comente faet in sa linna chi si púdrigat, bècia
Sinonimi e contrari
bermire,
ghermicare,
ifermicare,
imbremigai,
infarraciai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire des vers,
se vermouler
Inglese
to become infested with worms,
to get worm-eaten
Spagnolo
agusanarse
Italiano
inverminire,
tarlare
Tedesco
wurmig werden,
wurmstichig werden.
bindicàre, bindigàre , vrb rfl: vennicare Definizione
pagaresindhe de mala manera de unu dannu, de un'ofesa
Sinonimi e contrari
vengai,
vinghitare
Frasi
si ndhe sunt bindicaos
Etimo
itl.
vendicare
Traduzioni
Francese
se venger
Inglese
to revenge oneself
Spagnolo
vengarse
Italiano
vendicarsi
Tedesco
sich rächen.
boltàre , vrb: bortare,
bortiare,
vortare Definizione
furriare a s'àtera parte, fache a ccn. po agiudu, po foedhare; fàere fúrriu, cambiare; pigaresidha contras a chie cumandhat, contras a ccn.
Sinonimi e contrari
colojare,
furriai
/
cambiai,
imbortare
Modi di dire
csn:
bortàresi a su ferru ruju = no tènniri arrispetu po nudha e po nisciunus; boltare sos chervedhos = ammachiaisí
Frasi
sos mazores no ischiant a cale santu si bortare e dubba chi si lis presentat unu ◊ si ch'est bortadu a s'àtera bandha candho at bidu a mie ◊ bolta a nois sos ògios tuos!
2.
onzi dimóniu si est boltadu a santu ◊ farina de tiàulu si boltat in telau ◊ s'allegria mea como si mi fit bortiandhe in tristura ◊ sa balentia dae valore che l'ant bortata in cosa leza ◊ a s'intèndhere su frúsciu de su trenu s'àinu si est boltadu a dimóniu! ◊ si tiat bortare su tempus, tandho fortzis tiat sanare
3.
fint medas sos bandhios chi si bortabant in d-unu chin pastores e carbonarjos in cussos litos
4.
sos minores si sunt boltendhe a sos mannos ◊ fache discostare sa runtzinalla chi si m'est bortada ◊ li at atunchiau s'istrópiu de s'orgógliu e tandho si est bortau ◊ su poledhu, candho si sapiat zente colàndheli serente, si bortabat a càrchides
5.
si sutzedit calchi cosa no boltes culpas a mie!
6.
est gai isurzidu chi si bortat a su ferru ruju (G.Ruju)
7.
in custu carrasegare ses boltendhe sos chervedhos
Etimo
ltn.
*voltare
Traduzioni
Francese
tourner,
se retourner
Inglese
to turn against s.o.,
to rebel
Spagnolo
darse vuelta
Italiano
voltare,
rivoltarsi
Tedesco
wenden,
sich auflehnen.
botzicàre , vrb rfl Definizione
lòmpere a pitzu a unu po dhi fàere male
Sinonimi e contrari
afarcai,
allupiri,
atzurrire,
intriglire
/
carriai
Frasi
si li sunt botzicaos sos canes ◊ sa martinica si li est botzicada a supra e li at irbinarjau sas bestes
2.
issu ligabat a pisíliche sas ballizas e si las botzicabat a pala
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se jeter (sur),
se lancer (sur)
Inglese
to throw oneself
Spagnolo
abalanzarse
Italiano
avventarsi
Tedesco
sich stürzen.
bravantài, bravantàre , vrb Definizione
fàere su brafanteri
Sinonimi e contrari
bravanteriai,
bravatonare,
ismagliatzare,
ladrare
Frasi
si est bravantau chi mi at basau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire le bravache,
se vanter
Inglese
to boast,
to brag
Spagnolo
jactarse
Italiano
braveggiare,
millantare
Tedesco
prahlen,
angeben.
briàre , vrb: brigai,
brigare Definizione
giare unu certu, una briga, nàrrere cosa a unu, pigare a ccn. a tzérrios o cun arrennegu; nàrrere foedhos malos s'unu a s'àteru, tènnere murrúngiu mannu, a boghes e a gherra puru
Sinonimi e contrari
abbetiae,
aciociai,
brigociae,
certai,
ghirtare,
irvapiare,
iscancamurrare,
pabarotare,
trilliare
Frasi
fiant brighendi prima de cummentzai sa riunioni ◊ a briare chin tecus no bi at gustu ◊ cun sos cumpanzos tuos no ti brighes! ◊ sa mama l'at brigadu, a su pitzinnu, ca fit ora meda in ziru ◊ ci babbu e mama mi brigant tegno passiéncia ◊ aiat brigau s'amigu ca dh'aiat lassau solu ◊ murrunzade ma no bos brighedas!◊ brigadas apare si seis cun sa bighina, chi no dha bio prus in domo tua?
2.
dae candho ant brigadu no sunt prus, cussas famíllias, e mancu si faedhant ◊ abbàssiami sas boghes, chi parimus brighendhe!
Cognomi e Proverbi
prb:
si unu no cheret duos no brigant
Etimo
itl.
brigare
Traduzioni
Francese
réprimander,
tancer,
rabrouer,
se disputer,
se quereller
Inglese
to dispute
Spagnolo
reprochar,
echar la bronca,
pelear
Italiano
redarguire,
rimbrottare,
bisticciare,
diverbiare,
litigare
Tedesco
ausschelten,
streiten.
bumbuliscàre , vrb Definizione
fàere su gurgulisci, sa crocoladura in su gúturu, genia de samunóngiu chi si faet poderandho abba o meighina in su gúturu serrau e faendho essire pagu pagu de ària
Sinonimi e contrari
gargarizai
Traduzioni
Francese
se gargariser
Inglese
to gargle
Spagnolo
gargarizar
Italiano
gargarizzare
Tedesco
gurgeln.
cabussonàre , vrb Sinonimi e contrari
cadramissare
Traduzioni
Francese
se cabrer
Inglese
to hunch,
to rear
Spagnolo
encabritarse
Italiano
aggroppare,
impennarsi
Tedesco
sich aufbäumen.
cadramissàre , vrb: cradamissare,
cratamissare Definizione
nau de un'animale (su cuadhu), pesare istrantàgiu in is peis de asegus, inartandho is de ananti; andhare a brínchidos
Sinonimi e contrari
impinnai
/
cadrabudhai,
cadraminciare
Frasi
cadramissat fatendhe in terra tres palmos de intacu
Traduzioni
Francese
se cabrer
Inglese
to rear (up)
Spagnolo
encabritarse,
empinarse
Italiano
impennarsi (del cavallo)
Tedesco
sich bäumen.
cadredhài , vrb: cadredhare,
cardedhai,
cardidhari,
cradedhare Definizione
fàghere de ancas, mòvere is cambas iscudendho is peis a terra, prus che àteru po tostorrudéntzia o protesta o dolore; istare a su brínchida brínchida
Sinonimi e contrari
catrichidhare,
ispeinchinare,
istrumpidare,
matanare,
scadronai
/
iscradedhiare
Frasi
si ndhe pesat calchidendhe e andhat cadredha cadredha ◊ chi dhi ponit sabi, a sa ferida, su sannori gei cadredhat! ◊ dh'at aferrau a sa braba e dh'at fatu cadredhai: fiat acanta a s'imbrutai puru! ◊ su porcu fit male trobeidu e cadredhendhe s'est isortu ◊ is animalis arestis cadridhant si dhus aferras ◊ axiu tenit sa croxueta cardedhendi candu est cassara a soga a conca!…
2.
candu su craboni est malu a tenni tocat a cardedhai cun su sulavogu ◊ chi is predis si podiant cojai, cussu no iat a cardedhai meda po agatai fémina
Traduzioni
Francese
se démener
Inglese
to fidget
Spagnolo
agitar
Italiano
agitarsi,
dimenarsi con i pièdi per insofferènza di qlcs
Tedesco
sich hin und her bewegen.
cagiàre , vrb: cagliai 1,
callai,
caxae,
cazare Definizione
si narat de cosa brodosa, de late, ógiu, e àteru, chi perdendho abba o perdendho calore (o po àteru) si faet prus tostada; nau foedhandho de unu, si narat in su sensu de si currègere, essire sàbiu, lòmpere a calecunu arresurtau bonu
Sinonimi e contrari
abbeladinare,
acragare,
aggromare,
alleae,
ammallorai,
apedrare,
apiatare,
belare,
giagare,
impagnire,
pazare
/
medrare,
medrire
| ctr.
iscagiae,
sòlbere
Modi di dire
csn:
callai a ciorbedhu = essire zudissiosu, sàbiu, cabosu, achistiadu che unu mannu; su cagiau = su callau, preta; cagiare s'ógiu in buca = abbarrare trassidos; cazare una cosa de… = cuguzàrela de…, betàreli carchi cosa a meda, fai callagalla de…
Frasi
in zerru, comente faghet fritu s'ozu ermanu si cazat ◊ cosa lassada a budhire meda si che cazat tropu ◊ custu binu callat in s'unga ◊ su lati si est callau ◊ sa minestra ca fut ghetada de diora si est callada
2.
l'at bidu chi a fàghere male no cumbenit, ma no bi cazat etotu ◊ l'ischis chi andhat male a fàghere gai, ma no bi cazas, no! ◊ tue no bi as cazadu: naras isambrúlios, iscabulada! ◊ s'ómini callat a ciorbedhu a corant'annus ◊ totinduna chi est callendi a ciorbedhu… s'ómini torrat a pipiu ◊ cussa cantzone est serbia a fàere cazare sos sentimentos de sa zente ◊ addaghi at intesu sa senténtzia dhi est cagiadu s'ógiu in buca!
Cognomi e Proverbi
smb:
Callai
Etimo
itl.
cagliare
Traduzioni
Francese
épaissir,
coaguler,
se cailler
Inglese
to thicken
Spagnolo
espesar,
condensar
Italiano
addensare,
fare dènso,
coagulare,
rappigliarsi
Tedesco
sich verdichten,
gerinnen.
cagliàda , nf: callada Definizione
su s'istare mudos, citios, su si firmare de foedhare
Sinonimi e contrari
acaida,
cedada,
citida
| ctr.
faedhada
Frasi
sa cagliada est risposta ◊ fit a chistionu, ma comente li ant nadu cosa at fatu sa callada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
action de se taire
Inglese
action of being silent
Spagnolo
callada
Italiano
atto di tacére
Tedesco
Schweigen.
cagliài , vrb: cagliare,
callare,
calliai,
calliare,
chellare,
chelliai Definizione
(intrs.) firmare de foedhare, istare o fàere istare a sa muda, citios / callare a sa muda = abarrai citiu
Sinonimi e contrari
acaidare,
assamudare,
atzitare,
atzitire,
cedae,
citire
| ctr.
faedhare
Frasi
si bis, de cagliai bonu est chi procuris! ◊ aiat postu sos amigos in frisciolu, bei leaiat gustu e si caglieit mudu ◊ callamila, no mi ndhe sigas mancu a nàrrere! ◊ de faedhare mai no si chellat narendhe male de dogni persone (A.Zedde)◊ como chella a sa muda! ◊ Maistu, faedhos chellare custos chi sunt abboghinandho!◊ càlladi, calla, chi faghes menzus!◊ tue chelladi, isoloriada, e tue, Andrí, setzidi in cue e lassadha cantare a cussa!
2.
chellaos chellaos, aiant cominciau a trantzire su fenu pro arribbare a s'àtera bandha
Cognomi e Proverbi
prb:
carta cantat e língua càgliat
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
se taire
Inglese
to be silent
Spagnolo
callar
Italiano
tacére
Tedesco
verschweigen.
calamài , vrb: acalamai,
calamiai,
calemai,
callamai,
caramai Definizione
calàresi de su sicore, po mancamentu de abba, de fortzas
Sinonimi e contrari
acalabiare,
allartzanai,
allebigiare,
allizare,
irdebbilitare
/
ammaculiare,
apirchizonare
Modi di dire
csn:
unu frori caramau, calamiau, follas callamadas = tzédidu, tzédidas de su sicore; c. s'atza = dòrchere, pèrdere s'ata (in suspu, sa capatzidade de s'impònnere, de faedhare)
Frasi
s'est calemada sa mata
2.
gopai Giuanni, bosu gei seis de bon'arratza e no si calamat s'atza che gortedhu arruinau! ◊ seu caramada: no tengu balia de nudha, cun cussu pentzamentu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se flétrir,
affaiblir,
se faner
Inglese
to dry up,
to wither,
to weaken
Spagnolo
marchitarse
Italiano
appassire,
infiacchire
Tedesco
ermatten,
welken.