Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

aggruncíre , vrb Definitzione fàgheresi totu a prigas, a unu túturu, a cancarrone Sinònimos e contràrios acarrongiai, afrascillonai, aggranchizonare, apigiare, arruntzai, atavellai, atribuntzire, frongire, granculai | ctr. istirai Tradutziones Frantzesu se contracter Ingresu to get wrinkle, to shrink Ispagnolu contraerse, arrugarse Italianu contrarsi, piegazzare Tedescu zusammenschrumpfen, zerknittern.

agioroscàre , vrb Tradutziones Frantzesu se jetter en grondant (chien qui gronde) Ingresu jumping of a growling dog with the intention of biting Ispagnolu acometer los perros en la caza Italianu l'avventarsi del cane ringhiando per mòrdere Tedescu sich knurrend auf jdn, stürzen.

agiorràre , vrb rfl: azorrare Definitzione pigare matana, múngia, po calecuna cosa o chistione, su si dha pònnere a coro Sinònimos e contràrios agiorridare, aporare Frases tantu de su piantu no ti azorres! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'affliger, se faire du souci Ingresu to grieve Ispagnolu afligirse Italianu afflìggersi, angustiarsi Tedescu sich betrüben.

agiuramentàre , vrb: azuramentare Definitzione giurare su frassu, fàere o nàrrere su contràriu de su chi s'est giurau Sinònimos e contràrios isgiuramentare, ispreurare Frases si sunt agiuramentados Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se parjurer Ingresu to perjure oneself Ispagnolu perjurar Italianu spergiurare Tedescu falsch schwören.

airài, airàre , vrb Definitzione su si pigare arrennegu; su fàere is cosas coment'e cun apretu, impresse, a meda Sinònimos e contràrios abbetiae, acroconai, afutare, afuterare, allulluriai, arrabbiai, arragiolire, arrannegai, inchibberare, inchietae, incrabudhire, infelai, infuterare | ctr. apachiare, asselenare Frases ant isparau pro nche fàchere fughire sa zente, ma sos isparos l'ant airada de prus! ◊ si su cumpagnu si airat, tue úmile e chietu! 2. custa cosa est che a su ratinzu: piús ratas e piús ti s'airat su brujore Ètimu ctl., spn. airar Tradutziones Frantzesu se mettre en colère Ingresu to irritate Ispagnolu irritarse, airarse Italianu adirare Tedescu sich ärgern.

aliverràre , vrb rfl Definitzione atrotigare, allacare, nau de su linnàmene friscu Sinònimos e contràrios arrevelai, atrotiai, colembrai Tradutziones Frantzesu se tordre (se dit du bois frais) Ingresu to twist Ispagnolu alabearse Italianu contòrcersi (détto del legname frésco) Tedescu sich verkrümmen.

allabentàre , vrb rfl Definitzione essire allabentaos Sinònimos e contràrios illabentare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir bête, s'étourdir, se distraire Ingresu to become careless, fool, reckless Ispagnolu volverse bobo, atolondrado Italianu diventare sciòcco, sventato, sbadato Tedescu leichtsinnig, zerstreut werden.

allagorjàre , vrb Definitzione nau mescamente de s'erba, de is laores, ingroghire, essire guastos po s'abba a tropu; nau de gente, bènnere a malu tretu de calecuna maladia, derrúere Sinònimos e contràrios aflusciai, allidredhàre, ammoltighinare, indisichire Tradutziones Frantzesu se faner, se flétrir Ingresu to wilt, to wither Ispagnolu marchitar, ajar Italianu avvizzire, afflosciare Tedescu welken, erschlaffen.

allaputzài , vrb: allepuciae, allepuciai, alleputzai, alleputzare, alliputzai, ellepuciare Definitzione papare calecuna cosa, torrare in fortzas, ingrassare; bestire bene, bene cuncordaos, su si fàere bellos in contu de bestimentu Sinònimos e contràrios allepuciri, arrempudhire / addinghillai, allepuritzare, arrepicai 2, assamodare, atrigliare, chinchinnare, cumpòniri, cuncodrai Frases castit, su dotori, chi mi dha podit torrai a allaputzai sa piciochedha, ca est mesu iscòncia ◊ pensa a sa saludi: a trabballai gei andat bèni, ma innantis ti depis torrai a alleputzai! (I.Murgia) 2. poneisí is capedhus e allaputzaisí bèni! ◊ funt sannoris totu bèni allaputzaus e boint èssi serbius cun totu s'arraspetu ◊ dhui fiat genti totu alliputzara, totu infrochitara ◊ e tochit, babbai, allaputzissí ca seus in festa! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ragaillardir, se pomponner, se parer Ingresu to dress up to make cocky (oneself) Ispagnolu fortalecer, acicalarse Italianu rinvigorire, ringalluzzire, attillarsi Tedescu stark werden, eitel werden, sich aufputzen.

allartzanài , vrb: allatzanai Definitzione igragalare, nau de erbas segadas o patindho asciutore po farta de abba Sinònimos e contràrios acalabiare, acalamai, addormicare, agurgire, allacanae, allizare, ammustiai, arruncionire, artanare, calaginare, carigai, caugai Frases sa fà frisca lassada sentza de coi si allàtzanat ◊ is froris bodhius de diora si allàtzanant 2. si allàtzanant is bisus puru! Tradutziones Frantzesu se flétrir Ingresu to wither Ispagnolu marchitar Italianu avvizzire Tedescu welken.

allatzàre , vrb Definitzione imbodhigare a istrintu passandho totu a inghíriu Sinònimos e contràrios abbarbigare, inchínghere Frases andho chirchendhe ratos de àrvures birdes pro mi allatzare che a sa edra (M.Portas) Tradutziones Frantzesu se cramponner, s'enrouler Ingresu to cling Ispagnolu abrazarse, estrecharse Italianu avvinghiarsi Tedescu sich anklammern.

allebigiàre , vrb: allebizare, allepizare, allibizare Definitzione nau de erbas, pèrdere s'abba, asciutare sicandhosi; fintzes asciutare Sinònimos e contràrios acalamai, allacanae, allizare, ammalmiare, assichillonai, calighinare, igragalare, illebizare, illizare, marciulari, pansiri / abbentai 1, asciutai Frases custu bentu de sole no li at allibizadu sa foza ◊ undhas de prumu ant allepizau su lentíschinu 2. sa sartitza si allibizat posta in bértigas Tradutziones Frantzesu se faner, se flétrir Ingresu to fade Ispagnolu marchitarse, ajarse Italianu appassire Tedescu verwelken.

alloredhài , vrb rfl Definitzione bestire a s'abbunzina, a improdhu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se fringuer, se nipper Ingresu to dress up slovenly Ispagnolu vestirse mal Italianu vestirsi in mòdo pòco elegante Tedescu sich schlecht anziehen.

allupàe , vrb: allupai, allupare, allupiai Definitzione segare s'àlidu, su no pòdere o no fàere torrare àlidu tupandho su gúturu, mancare o fàere mancare s'ària e po cussu etotu s'ossígenu chi si respirat Sinònimos e contràrios afocare, ataogare, atuligare Frases si est allupau in s'àcua ◊ passendi ingunis mi tocat de aguantai súliru, po no mi allupai de fragu de bassa ◊ agiudamí ca mi seu allupiendi! ◊ mi seu allupendi de su sidi, de su fàmini ◊ bufa àcua, ca ti allupas! Tradutziones Frantzesu étouffer, se noyer, asphyxier Ingresu to suffocate, to drown Ispagnolu sofocar Italianu soffocare, affogare, asfissiare Tedescu ersticken.

allupíri , vrb rfl: allupriri, allurpire, allurpiri Definitzione su si betare che lupu, papare che lupu, aira Sinònimos e contràrios afarcai, allupiare 1, botzicare, ingolopire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se jetter sur la nourriture, se gaver Ingresu to throw oneself like a wolf, to gulp down Ispagnolu atracar, hartar Italianu avventarsi come un lupo, ingozzarsi Tedescu gierig essen.

alluxentài , vrb Definitzione fàere lúghidu Sinònimos e contràrios allucidai, allustrai, illuchidare / impompitare Frases su logu est límpiu límpiu, alluxentau a cera ◊ su lutoni si alluxentat cun limoni e cinixu ◊ labai ca est festa: tocai, alluxentaisidhas is botas! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire reluire, se parer Ingresu to make bright, to shine, to dress up Ispagnolu hacer relucir, acicalar Italianu far rilùcere, brillare, agghindarsi Tedescu leuchten, glänzen, sich herausputzen.

alvuràre , vrb: arborare, arberare, arbulare, arburai, arburare, arvurare, arvuriare Definitzione pònnere o prantare a àrbures, a matas; foedhandho de gente, pigaresidha deretu, su si pesare a boghes po cosighedhas, oféndhios o tzacaos: arburai dhu narant fintzes po pesare o fàere a mannu, arburare fintzes in su sensu de pònnere prantau, istrantagiau (a bisura de àrbure) Sinònimos e contràrios arburire / artzisare, inchietae Maneras de nàrrere csn: arburàresi (nadu de sos cadhos) = pesàresi comente e ritzos, cun sos pes de dainanti in artu; arburai ccn. cosa = pònnere ritza, istantargiare 2. s'achetu est semper marritanne, isconchinanne, annigranne e cricanne de si arburare 3. ti àlvuras de crítica mania sentza ti intendher ne de birde e ne de sicu (G.A.Cossu)◊ su venenu mi àrborat sos nérbios!◊ si m'arvúriat su sàmbene in s'intèndhere cudhu!◊ si àrbulat su cadhu e che betat su mere! 4. su pipiu est nàsciu tzeghixedhu e pensà ca no ndi dh'arburamu (A.Murru)◊ in pratza sunt arburandhe sa tuva po su fogulone Tradutziones Frantzesu border d'arbres, se fâcher Ingresu to plant with trees, to lose one's temper Ispagnolu arborecer, enarbolar Italianu alberare, inalberarsi Tedescu mit Bäumen bepflanzen, sich aufbäumen.

ammalfudhàre , vrb: ammarfadhare, ammolfodhare, ammarfodhare, ammorfodhare Definitzione fàere a unu marfodhi (grassu), ufrare po maladia; fàere a granighedhos comente faet sa farra, sa símbula; fàere sa cosa a unu martitzu, modhe modhe, po abba o àteru chi at inciupiu, isciusta meda, pudrigada comente faet su frutuàriu Sinònimos e contràrios abbrofodhare, abbruvudhare / abbotzichedhare, aggradheronare / ammartadhare, ammorgodhare 2. est chin sa cara totu ammarfadhada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se gonfler, se grumeler Ingresu to swell, to clot Ispagnolu hincharse, emburujarse Italianu gonfiarsi, aggrumarsi Tedescu anschwellen, gerinnen.

ammallorài, ammalloràri , vrb: ammalorai Definitzione nau de su sàmbene, fàere a preta, a lea, cagiare, fàere a marcu druchesau Sinònimos e contràrios abbeladinare, aggromare, apiatare / afidigare, illibrinire Tradutziones Frantzesu se grumeler, coaguler Ingresu to coagulate Ispagnolu cuajar Italianu aggrumarsi, coagulare Tedescu gerinnen.

ammamizàre , vrb: ammammizare Definitzione nau de animales e de gente, andhare, acortzire a sa mama, cricare sa mama po amparu; istare o èssere atacaos meda a sa mama Sinònimos e contràrios ammammaritzare Frases cussos crabitos si sunt ammamizados Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se réfugier dans les bras de sa mère Ingresu to shelter by one's own mother Ispagnolu enmadrarse Italianu rifugiarsi prèsso la madre, èssere mólto attaccato alla madre Tedescu sehr an der Mutter hängen.