acontèssere, acontèssi, acontèssiri , vrb: acuntèssere,
acuntessi,
acuntèssiri,
cuntessi Definizione
su si fàere o bènnere de sa cosa, de is fatos, de is chistiones, siat bolendho e siat mescamente desesi, a solos, sentza bòllere
Sinonimi e contrari
acadessi,
capitai,
costare 1,
cumbinare,
incapitae,
sucèdere
Frasi
a su mellus ómini puru podit acuntèssiri de pèrdiri s'alientu ◊ no si acuntessat de bociri! ◊ chi dh'apu fatu una borta, no mi at a acuntessi sa de duas! ◊ at a acontèssiri a mei su chi est sutzédiu a is àterus ◊ lah chi no ti torrit a acuntessi! ◊ comente podet acuntèssere a bogare mintzídios?!
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
se passer,
arriver
Inglese
to happen,
to occur
Spagnolo
acontecer,
suceder,
pasar
Italiano
avvenire,
accadére,
succèdere
Tedesco
geschehen.
acraràre , vrb Definizione
bogare sa face (fintzes in su sensu de foedhare), incarare, andhare a bíere; essire, su si presentare
Sinonimi e contrari
acarare,
acerare,
acherare,
afacare,
imbraconare,
incarai,
inciarare,
ingiarare,
iscampiare
Frasi
tue acràrati! ◊ su frade mannu si est acrarau chin su babbu nandhe chi si cheriat fidantzare
2.
su Deus de sos Ebreos si nos est acraradu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se montrer
Inglese
to overlook
Spagnolo
asomarse
Italiano
affacciarsi
Tedesco
sich zeigen.
acristài, acristàre , vrb: aggristare Definizione
acostire o abbasciare is cristas coment'e cambiandho bisura po calecuna cosa chi no andhat o no praghet
Sinonimi e contrari
achizare,
inchigiare,
inchizire,
incilliri,
increstare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se renfrogner
Inglese
to frown
Spagnolo
fruncirarrugar el ceño
Italiano
aggrondarsi
Tedesco
runzeln.
acroconài, acroconàre , vrb Definizione
pigare crocone, arrennegu, dispraxere / acroconàresi de un'idea = incaschetare, tzacaresiche un'idea frimma in conca
Sinonimi e contrari
arrampedhai
/
abbetiae,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchibberare,
inchietae,
inchighiristai,
inchimerai,
infelai,
infuterare,
renignai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'obstiner,
se mettre en colère
Inglese
to get angry,
to become obstinate
Spagnolo
enfadarse,
emperrarse
Italiano
incaparbire,
arrabbiare
Tedesco
eigensinnig werden,
zornig werden.
acrodhàre , vrb: aggradhare 1,
aggrodhare Definizione
intanare, cuare comente faet su grodhe, su margiane, ibertandho a furare ccn. cosa, abbasciare, su si pònnere abbasciaos coment’e po no si fàere a bíere
Sinonimi e contrari
abbuare,
acuae,
ammacionai,
apatai,
atanai
Frasi
si acrodhaiat in d-un'istrintorzu, betaiat sa sanna de su rú a s'anzone colendhe e che lu tiraiat ◊ si est acrodhadu acurtzu a una mata de chessa a fàghere de bisonzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se terrer,
être aux aguets
Inglese
to go back to one's den,
to lie in wait
Spagnolo
esconderse,
estar alen acecho
Italiano
rintanarsi,
stare in agguato
Tedesco
sich verkriechen,
auf der Lauer liegen.
acubàre , vrb Definizione
fàere che cuba, ufrau de s'arrennegu, de su tzacu
Sinonimi e contrari
abbrodhiare,
abbrufulai,
abbuscinare,
acasidhare,
ammussolai,
amprudhiare,
annicare,
annozare,
atrafudhai,
pirmare,
strugnai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se gonfler de colère
Inglese
to swell-with-rage
Spagnolo
hervir de ira
Italiano
gonfiarsi di ràbbia
Tedesco
böse werden.
acucài , vrb: acucare 1 Definizione
coment'e cuare, partare sa conca (cuca), nau in su sensu de si cuare o carragiare fintzes cun totu sa carena, fintzes po si aprigare o pònnere asuta in calecunu logu candho est proendho o faendho àteru tempus malu (acucare a logos nau in su sensu de si incarare)
Sinonimi e contrari
aciunciulire,
acoconare,
aconcolai,
acuconare,
acuculiare
/
abbuare,
afufai,
ammacionai,
apaltare,
apatai,
cuerrai,
frànghere,
istichire
| ctr.
essire
Frasi
canno l'intenniat a órulos, si acucaiat in d-unu corrale ◊ in su cozolu su piús asciutu mi acuco in su cabbanu ◊ geo mi acucaia in d-unu corrale tupànnemi sas oricras ◊ fit acucadu, coment'e sempre, addaisegus de calchi logu
2.
dogni tantu mi acucai a sa gianna aisetandhe cudhu tedescu
3.
si est acucadu dae s'abba
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se blottir
Inglese
to crouch,
to protect oneself
Spagnolo
agazaparse,
refugiarse
Italiano
accovacciarsi,
ripararsi
Tedesco
sich zusammenkauern,
Zuflucht suchen.
aculigionài, aculingionài , vrb: aculungionai,
aculunzonare,
aculurgionai,
acurruxonai Definizione
nau de gente e de animales, fàere coment'e a culurgione, totu arregortu, coment’e acancarronau; fàere totu a pinnigas, atzirbisonau, nau de pedhe o cosas deasi; fàere a bocitedhas (nau de casu, de farra e àteru)
Sinonimi e contrari
aciunciulire,
acoconare,
acuculiare,
acugutzare,
acurruxonai,
ammacionai,
pinnichedhare
/
acuguciai,
ammischinai
/
arrunzai
/
abballinare,
allomborae,
arrombulonai
| ctr.
istirare
2.
ita in s'ierru, ca ti ndi acurruxonas acanta, in letu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se pelotonner
Inglese
to crouch down
Spagnolo
agazaparse
Italiano
rannicchiarsi
Tedesco
sich zusammenkauern.
acussolzàre, acussorgiài, acussorgiàre , vrb: acussorjare,
acussorxai,
acussorzare,
acutzorgiai,
cussorzare Definizione
fàere cussòrgia, pònnere o istare a cussòrgia in calecunu logu (ma fintzes nau po gente chentza bestiàmene), portare su bestiàmene a una cussòrgia a pàschere calecunu tempus
Sinonimi e contrari
aposentae,
assemidare
| ctr.
iscussorjare
Frasi
is pastores in su cumunale si acussòrgiant agantu ant connotu ◊ is Seulesus si fuant acutzorgiaus in custus tretus
2.
sa musca detadora est una musca acussorgiada pruschetotu in is coiles
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'établir,
se fixer
Inglese
to settle
Spagnolo
establecerse,
asentarse
Italiano
stanziarsi
Tedesco
sich niederlassen.
addàre , vrb: dae 1 Definizione
pruschetotu dhu narant de is pipios in su sensu chi si lassant pigare in bratzos fintzes si dhos pigat gente chi no connoschent / addare a ccn. cosa = pentzai, atuai, fai atentzioni a una cosa
Frasi
custa criadura si addaet: andhat cun chie li porrit sas manos a la leare
2.
deo mi aio su contu tiradu: Chissai chi mancu si abbizet de nudha! Invece, belle e maca, bi at addadu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se donner
Inglese
to allow oneself
Spagnolo
darse
Italiano
concèdersi
Tedesco
sich überlassen.
afaitài, afaitàre , vrb rfl: afeitare Definizione
fàere o segare sa braba; pònnere cosa mescamente in cara po si fàere prus bellos (cosa prus che àteru de is féminas) e fintzes fàere vida iscandhulosa
Sinonimi e contrari
abbarbiai,
arrai,
arrasai 1,
irbarbare
Frasi
apenas intras po ti afaitare, su barvieri l'acatas prontu a t'ispilire e a t'istufare chin sas novas ◊ mi depo túndhere e afaitare
Etimo
ctl.
afaitar
Traduzioni
Francese
se raser,
se maquiller
Inglese
to shave,
to make up
Spagnolo
afeitarse,
maquillarse
Italiano
ràdersi,
truccarsi
Tedesco
sich rasieren,
schminken.
afaltài, afaltàre , vrb: afartai,
faltai Definizione
fàere farta, no fàere sa cosa; su si sapire in crupa, leare s'asséliu a sa cusciéntzia
Sinonimi e contrari
ammancai
2.
mi afartant is notis abbilladas e po medas poitas no agatu resposta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se sentir coupable
Inglese
to feel guilty about stg
Spagnolo
faltar,
tener la conciencia sucia
Italiano
sentirsi in cólpa,
in fallo
Tedesco
sich schuldig fühlen.
afarcài , vrb: afracai,
afracare 1,
afrachiai 1,
afrachiare,
afrancai,
afrancare,
fracae,
fracai Definizione
andhare o lòmpere apitzu de unu cun in manos, o cun àtera cosa o fintzes solu a foedhos, a briga, su si betare apitzu de ccn. cun fortza e cun intentzione mala; fintzes acostire po istare prus acanta, nau de persona in bonu
Sinonimi e contrari
abbrancai,
acafai,
aciapai,
afarrancae,
aferrai,
aggafai,
aggarrai,
agguantai,
carrabbusai,
trubare,
tzurricare
/
allupiri,
atzurrire,
botzicare
Frasi
po no arrui si est afrancau a sa funi ◊ comenti cudhu dh'iat nau s'annomíngiu si dhi fiat afarcau coment'e unu tzurpu ◊ is invitaus si afracant po pigai su postu ◊ su cani si est afracau a mussiai ◊ su lupu afracat s'angioni ◊ mi seo afrachiau a pitzu de cudhu
2.
che àbbili mi as afracau! ◊ candu dh'at biu mi dh'at afracau… ndi dhi at nau de dónnia colori! ◊ est istau issu chi mi ch'est afracau a pitzu!
3.
comenti at biu su dinai in terra si nc'est afracau ◊ si ndi funt afracaus asusu ◊ cussos funt basadores: comente ti bient ti che afràchiant apitzu a basare!
4.
fortzis nontesta ti bolias afracai a mei po ti callentai!
Cognomi e Proverbi
prb:
su cani arrabiau si afracat a is cratzonis de su straciau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'élancer,
se lancer
Inglese
to rush,
to hurl oneself
Spagnolo
arrojarse,
acometer
Italiano
slanciarsi,
avventarsi
Tedesco
sich werfen.
afidàre , vrb Definizione
fàere s'afidu, documentos e funtzione po cojuare, ma fintzes solu giare fide, su si fidare
Sinonimi e contrari
cogiare,
cojubare,
isposai
/
fidai
Frasi
afidant luego comente sunt prontos sos pabilos ◊ cantu durat biu su primu maridu sa fémina no podet afidare un'àteru ◊ sa giòvana no fit de sa calidade sua, ma isse si innamoreit e si l'afideit ◊ ca fit ràida, su preíderu l'at afidada fora dae s'altare
2.
iscuru a chie afidat in padronos, parzant sintzeros, onestos e bonos! (F.Cesaracciu)
Terminologia scientifica
sntz
Etimo
itl.
affidare
Traduzioni
Francese
épouser,
se marier
Inglese
to marry
Spagnolo
casar
Italiano
sposare
Tedesco
trauen.
afilàe, afilàre , vrb Definizione
andhare a ccn. parte (filu); andhare a filu, fàere su dovere, andhare a deretu, pònnere mente, cumprèndhere un'arrexonamentu, arrexonare bene, incarrerare a una filada o arrennèscere a cumandhare a ccn.; abbarrare a tropu faendho sa matessi cosa o de sa matessi manera cun pagu o nudha cunsideru, deasi comente acucat
Frasi
e a ue ses afilendhe? ◊ sa crapa afiladora est sa chi afilat sas berbeghes ◊ no bi lu poto afilare a su cumandhu, a fizu tou! ◊ fint timendhe chi sa zustíssia no si esseret afilada a domo issoro ◊ bidu l'as a ue ant afiladu sas berbeghes mias? ◊ depimus afilare chito pro pòtere arribbare prima
2.
est peus de s'àinu: no bi afilat mancu si lu leas a fune! ◊ già ndhe tenimus sa proa bastante chi no afilas si no cun sa fune! (R.Marras)◊ cristianu revessu: itesisiat chi li nias a fàghere, no bi cheret afilare!
3.
candho l'afilat a fàghere gai est peus de cudhu sonadore ◊ l'at afilada a fàghere tempus malu e no cheret cambiare ◊ su macu est a ue l'afilat ◊ l'at afilada a bèndhere ca li cumbenit de prus ◊ totu a cussa domo che ant afiladu a fàghere su nidu, sas rúndhines: in sas de acurtzu mancu unu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se diriger
Inglese
to head for
Spagnolo
dirigirse
Italiano
dirìgersi
Tedesco
sich wenden.
afiliatàre , vrb: afiliotare Definizione
fàere fine, acabbare impresse de fàere una cosa, nau sèmpere però po candho no si faet
Sinonimi e contrari
atoliare,
spodhai
Frasi
no ndhe afiliotat nudha ◊ si est murrunzadu cun su sótziu ca cussu de cosa no ndhe afiliotat mai ◊ a candho a ti afiliotare bi ndhe cheret!…
Traduzioni
Francese
se dépêcher
Inglese
to hurry up
Spagnolo
darse prisa,
despachar
Italiano
sbrigarsi
Tedesco
sich beeilen.
afroscàre , vrb rfl: afruscare Definizione
coment'e bogare pigionatzos, nau fintzes in su sensu de crèschere, fàere a ómine po sa capacidade de fàere fígios
Sinonimi e contrari
ifroscare
/
acimbellai
Frasi
su pisedhu fit afruscadu ca no ischiat comente fàghere a si ch'essire dae sa conchedha
Traduzioni
Francese
se préoccuper,
atteindre l'âge de la puberté
Inglese
to be worried,
to become pubertal
Spagnolo
preocuparse,
desarrollarse
Italiano
preoccuparsi,
divenir pùbere
Tedesco
sich Sorgen machen,
geschlechtsreif werden.
aggajàre 1 , vrb Definizione
fàere alligru, cuntentu
Sinonimi e contrari
allegrare,
frogare,
gavisare,
prexai
Frasi
candho bidiat a mie si l'aggajaiat su coro e mi retziat cun sa cara de fémina allegrada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se réjouir
Inglese
to rejoice
Spagnolo
alegrarse
Italiano
rallegrarsi
Tedesco
sich freuen.
aggobbàe, aggobbài, aggobbàre , vrb Definizione
bogare sa gobba, fàere a gobba, atrotigare
Sinonimi e contrari
abbajonare,
abbrentai,
agionedhare,
agopedhae,
allachedhare,
atrotiai,
atzumborai,
colembrai,
corcobare,
inconcobare
| ctr.
intennerare,
istirare
Frasi
su telaju de sa bicicleta s'est aggobbau, de comenti seu arrutu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se voûter
Inglese
to bend
Spagnolo
encorvarse,
agobiarse
Italiano
ingobbire
Tedesco
buckelig werden.
aggrunciàre , vrb Definizione
fàere a unu túturu, a unu lómboru
Sinonimi e contrari
acarrongiai,
afrascillonai,
aggraminzonare,
ammaugionai,
arruntzai,
atripitzare,
frongire,
granculai,
iscrafangiai,
pizigonare
| ctr.
istirai
Frasi
est una búglia o est beru custu meu malu abbizu? Si mi aggrúnciat limba e chizu candho ndh'intendho su seru! (I.Virdis)
Traduzioni
Francese
se contracter
Inglese
to get wrinkled,
to shrink
Spagnolo
contraerse,
encogerse,
arrugar
Italiano
contrarsi,
spiegazzare
Tedesco
zusammenschrumpfen,
schlecht zusammenfalten.