acodíe, acodíri , vrb: acudi,
acudire,
acudiri Definizione
cúrrere a unu logu po ccn. o calecunu bisóngiu o apretu, bènnere, furriare a domo; fàere a tempus a una cosa, arrennèscere a sighire su chi narat s'àteru, a cumprèndhere luego / pps. acurtu e acudidu; acudi una cosa, de una cosa = fàghere a tempus a ndhe godire, leare, o àteru
Sinonimi e contrari
achipire,
acosiare,
acostai,
aprobiai,
assuprire,
bènnere,
ghirare,
lòmpere
/
aúrrere
Frasi
candho l'ant bidu rutu sunt acudidos totu a ndhe lu pesare ◊ acudide a su fogu fuidu! ◊ acudei, sunt bocendi a unu! ◊ zente meda est acudia a dhos bíere ◊ àturus piciochedhus fuant acudendi a biri s'automóbbili ◊ sa zente acudit a su divertimentu ◊ si no acodint is de biginau a dhas istagiai ciai si donant una bona craminada!◊ si fia istada sola, comente aia fatu a ndhe acudire a inoghe?!
2.
ndhe acudeint cun binujos e coidales iscalaviados ◊ candho as a acudire in letu de sida a ue est mamma tua sa fàcia frita ti at a iscaldire cun sa sua
3.
nu apu acurtu a pigai su postali ◊ a sa sola totu custu traballu no l'acudo ◊ toca e agiudamí ca assinuncas no acudu! ◊ a mesudí no acudu a torrai ◊ cumenti fatzu in cuatru dis a ti acudi pantalonis e giacheta?! ◊ current pro acudire zoronada ◊ tui ca cannoscis sa língua tedesca, dhus acudis a cumprendi su chi narant? ◊ ita totu ses narendi, chi no ti acudu?! ◊ dèu cumentzu a bandai, chi potzu acudi postu ◊ innantis fis a lèpores e pudhas a cantu ndhe potias acudire! ◊ sa missa che at a èssere finia, ma chissai chi l'acuda! ◊ camminai candu teneis sa luxi, prima chi s'acudat s'iscuriu!
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
accourir
Inglese
to run
Spagnolo
acudir
Italiano
accórrere,
fare in tèmpo
Tedesco
eilen,
rechtzeitig schaffen.
atraessàre , vrb: atraissare,
atravessai,
atressai,
atrevessai,
traessai* Definizione
passare in d-unu logu andhandho de una parte a s’àtera, passandho in mesu; istare in giru; agatare po cumbinatzione o bènnere a betu, acanta; atressai si narat fintzes po cuncordare, fàere o pònnere bene una cosa; fàere unu terrenu (in costera) a traessas, a muros a istúturu
Sinonimi e contrari
aggrucare,
atravigare,
atreminare,
atruessai,
ruciare
/
atobiai,
capitare,
cumbinare
Modi di dire
csn:
ite atraessas? = a ue ses andhendhe?; fai sa cosa candu atressat = candho capitat, si cumbinat de la poder fàghere
Frasi
lugosos siant sos caminos chi atraessant! ◊ pro bídere sa chi addoro dia atraessare su mundhu ◊ sa bidha est atraessata dae s'istradone
2.
caminanne faghiat atintzione po no dhi atraessare in mesu de pes pículos de taulitas ◊ cussu cani, si mi atressat, nc'istupat a lestru! ◊ mi est atressau de biri su predi ◊ iscàvuant sa cosa aundi dhus atressat ◊ mi fiat atressau e m'iat nau de andai ◊ a su primu chi mi atressat arropu! ◊ fai chi is dimónius no si atressint ni in terra e ni in mari!◊ candu dhoi est su diàulu atressau, axiu tenis de fai atentzioni!…
3.
pintas rosas de aici bèni atressadas chi ispantas
4.
s'ortu, ca est in palinzu, l'amus totu atraessadu pro bi fàghere iscras
Traduzioni
Francese
traverser,
parcourir
Inglese
to run through
Spagnolo
atravesar
Italiano
attraversare,
percórrere
Tedesco
überqueren,
durchqueren.
bandhidàzu , nm Definizione
su bandhidare, su essire a bandhidare
Sinonimi e contrari
bandhiadura,
bandhidànscia,
bandhidera,
bandhidonzu,
bandhulizu,
bannidamentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fuite
Inglese
being on the run
Spagnolo
huida
Italiano
latitanza,
banditismo
Tedesco
Verborgensein,
Banditenwesen.
bandhidía , nf Definizione
su bandhidare, su istare bandhidandho
Sinonimi e contrari
bandhiadura,
bandhidànscia,
bandhidazu,
bandhidonzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fuite
Inglese
being on the run
Spagnolo
estar en paradero desconocido
Italiano
latitanza
Tedesco
Verborgensein.
bandhidónzu , nm Definizione
su bandhidare, su istare bandhidandho
Sinonimi e contrari
bandhiadura,
bandhidànscia,
bandhidazu,
bandhidia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fuite
Inglese
being on the run
Spagnolo
estar en paradero desconocido
Italiano
latitanza
Tedesco
Verborgensein.
currellài, currellàre , vrb: currigliare,
currillai,
currillare,
currilliai,
currizare,
currullai,
currullari Definizione
andhare a giru, istare a su curre curre, currendho de unu corrígliu a s'àteru; cúrrere aifatu a unu po dhu cracare / currillare cun s'unu e cun s'àteru = currilliai avatu de s'unu e de s'àteru
Sinonimi e contrari
currirzare,
curritai,
incorrillai,
iscurrizare,
scurrellai
/
perseghire
/
cobèrrere
Frasi
cun s'alta fantasia a currellare allargade su bolu, o versos mios (A.Casula)◊ s'istúdiu est s'iscusa po currellai in citadi ◊ est a totu dí currellandu ◊ Nanni recuit istracu de currizare ◊ sos crios istant currillandhe ◊ su sirbonedhu essit de sa foxina po currullari
2.
mi ant currelladu che un'assassinu ◊ cussu currizat sas féminas ◊ a issus dhus bolia currullai fintzas a candu, médius, iant ascurtai ◊ las currizat che lupu chi giompet a s'anzone ◊ ite ti apo fatu, chi mi curriglias?! ◊ ancu lu currígliet s'espe! ◊ l’ant currigliadu e tentu ◊ citeisidha, chinonca is mortus si ndi pesant de sa tumba e si currulant!
3.
apu fatu currullai sa conilla
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
courir
Inglese
to run here and there
Spagnolo
correr
Italiano
córrere qua e là
Tedesco
hier und da laufen.
currènta, currènte , nf Definizione
su cúrrere, su andhare currendho; una genia de ballu, su ballu de su curre curre / iscapai una currenta = illoràresi o tzucare a cúrrere
Sinonimi e contrari
culta,
currela,
currera,
curridina,
currinzu
Frasi
at iscapau una currenta chi no at bidu mancu su caminu ◊ zuchet sa cara ifriscada a sa currenta de su bentu
Traduzioni
Francese
course
Inglese
run
Spagnolo
carrera
Italiano
córsa
Tedesco
Lauf.
currèra , nf Definizione
su curre curre, su cúrrere
Sinonimi e contrari
culta,
currela,
currenta,
curridina,
currinzu,
curtura,
iscurrizu
Frasi
ammentat curreras a cadhu, catziadas, rebbotas ◊ ite fogosa e pàsida currera, sa tua!…◊ apustis de una currera de cuíndixi chilómitrus fiat fadiau ◊ sas pudhedras sunt in muta de currera
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
course
Inglese
run,
running
Spagnolo
carrera
Italiano
córsa
Tedesco
Lauf,
Laufen.
cúrrere , vrb: curri,
cúrriri Definizione
andhare o fàere andhare cun lestresa manna, lestru de coitare meda, faendho tretu (o cosa) meda in pagu tempus; andhare aifatu a ccn. o de calecuna cosa, nau mescamente de is animales mascos chi istant apedhiaos a sa fémina; andhare aifatu de ccn po dh'aciapare, iscúdere, fàere fuire, bogare; àere cosa a parusu o consumare meda / pps. cúrridu, curtu, cúrriu; ind. pres. 1ˆ p. sing. cúrgiu, curzo, curro; cong. pres. 1ˆ p. sing. curra, curza, 2ˆ p. sing. curzas, 3ˆ p. sing. curzat, cruxat; ger. currindhe, currendho, currendu; verbu aus. àere e èssere: apo curtu, so curtu
Sinonimi e contrari
perseghire
/
sartiare
Modi di dire
csn:
avb. èssere o fàghere curre curre, a su curre curre = sempri currendi, in pressi meda; cúrrere a tota fua = a cadhu fuindhe, cun canta fuliesa si podet; cúrrere a carrela aperta = chentza istrobbu, chentza impédumos; cúrrere su cadhu, s'àinu = fàghere a cúrrere su cadhu, s'àinu, cun setzidore subra; currit, currit e no fait tretu = istat a su faghe faghe ma chentza cabbale, coment'e caminendhe in sa rena; cúrriri coment'e unu cuadhu iscapau = a sa maconatza; lassare cúrrere = baliai, lassai a pèrdiri, no fàghere contu de un'ofesa o de àtera cosa pagu aggradéssida; cúrrere dinari a unu = chi ndhe balanzat cun fatzilidade; cúrrere che batu a pische = andhare a carchi cosa o logu chi piaghet meda; cúrriri centu lèpuris (in cobertantza)= istare o andhare ifatu de tropu cosas, cherrer fàghere tropu cosas
Frasi
po torrai a domu prus a lestru si dha pigat curri curri ◊ sos pisedhos sunt cúrridos luego a carrela ◊ sa zente est curta pro li dare azudu ◊ che un'isprammadu so cúrridu a su dutore ◊ ocannu in s'àrdia no bi apo curtu ◊ a su Corpus de Cristos current sos cadhos, chie andhat a sa portessione ◊ no curras s'ebba ca est próssima e li faghet male! ◊ ca est birgonzosu si ch'est curtu a intro comente at bidu zente ◊ sa calada si dha feus currendi
2.
curriat coment'e una balla de fuxili ◊ belle e betzu, curriat che istedhu
3.
mi ant curtu infatu sos canes ◊ nosu nci dhu depiaiaus èssi curtu de diora, e invècias in bidha dógnia istràngiu tenit sorti! ◊ chi andu a si dhu nai mi nci currit! ◊ chi dhu cruxat sa giustítzia! ◊ ancu dhu biant curtu de sa manu divina! ◊ sa giustítzia si dhu cúrgiat!◊ pressixedha… parit chi dhis cúrgiant is canis avatu!
4.
su piciochedhu fut portandudeci sa craba aubi de su crabu po dha curri ◊ sas berbeghes depent èssere comintzendhe a bènnere in more: su mascru ndh'est currindhe calicuna ◊ currit centu lèpuris e no nd'impríngiat mancu unu!
5.
a isse li curret su dinari chei s'alga! ◊ a sas festas bi curret sa zente che batu a pische ◊ in cussa domo bi curret sa peta chei s'abba ◊ cussos current meda sos macarrones ◊ a tie, cun su postu chi tenes, sa zoronada ti curret mancari no fetas nudha
6.
e lassa cúrrere, no ti la lees pro donzi cositedha!
Cognomi e Proverbi
prb:
chie curret prus leat primu ◊ su bisonzu ponet su betzu a cúrrere
Etimo
ltn.
currere
Traduzioni
Francese
courir,
poursuivre
Inglese
to run (after)
Spagnolo
correr,
perseguir
Italiano
córrere,
rincórrere
Tedesco
laufen,
nachlaufen.
cúrridu , pps: cúrritu,
cúrriu Definizione
de cúrrere
Sinonimi e contrari
curtu
Frasi
che un'isprammadu so cúrridu a su dutore ca sa pitzinna istaiat male meda ◊ ses cúrrida a sa gianna dassendhe sa faina ◊ sos pitzinnos ant cúrritu su palu
Traduzioni
Francese
couru
Inglese
run
Spagnolo
corrido
Italiano
córso
Tedesco
gelaufen.
cúrsu , pps, nm Definizione
de cúrrere; su andhare, su cúrrere de una cosa; orruga o bia magiore; genia de iscola po imparare calecuna abbilidade, un'arte, atividade de imparu
Sinonimi e contrari
cúrridu,
curtu
/
crussus
Modi di dire
csn:
c. de luna = su mese de sa Luna, su tempus chi bi ponet a fàghere unu ziru intreu a inghíriu de sa Terra; èssiri a cursus = èssere a cussos, a prentos
Frasi
fit cursu a irmòrrere su gas
2.
su cursu de sa natura, de is astrus, su cursu de una muneda
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
couru,
cours
Inglese
run,
main street,
course
Spagnolo
corrido,
curso
Italiano
córso
Tedesco
gelaufen,
Hauptstraße,
Kurs.
cúrtu , pps Definizione
de cúrrere
Sinonimi e contrari
cúrridu,
cursu
Frasi
ocannu in s'àrdia podia lòmpere su primu: coghi apo àpidu istrobbu e no bi apo curtu ◊ so istracu ca apo curtu meda ◊ addaghi mi so bidu in apretu so curtu a cussa domo e ant fatu sempre su médiu de mi azuare (G.Ruju)◊ l'apo curtu pica pica ma no so reséssidu a lu sighire
2.
a úrtimu de austu su mardiedu fut curtu e no aus múlliu prus, dhas aus lassadas sicai
Traduzioni
Francese
couru
Inglese
run
Spagnolo
corrido
Italiano
córso
Tedesco
gelaufen.
fadicàdu , agt: fadicau,
fadigadu,
fatigadu Definizione
romasu cadidu, làngiu meda, andhau male meda de carres po fàmine o maladias, o fintzes de su tropu trebballare; nau de unu terrenu, chi giughet pagu sustàntzia
Sinonimi e contrari
afésiu,
irmarridu,
lagnu,
mabagrabiu,
marriu,
scalarxiu,
scariatzu,
surgiu 1
| ctr.
arrunzonadu
Frasi
una giunta de orzu no ti la nego, ca ses fadigadu: ma si ti firmas assazas su puntorzu! ◊ tres ndhe incontrat lanzos, fadigados, malancinidos e gai maltratos chi li ant fatu una tale impressione de zente essindhe dae sa presone ◊ coment'e unu calledhu fadigadu in pè no ti rezias de su fàmine
2.
za l'ingrassat su logu fadigadu totu cussu ledàmine!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
affaibli
Inglese
run down
Spagnolo
agotado,
consumido
Italiano
deperito
Tedesco
heruntergekommen,
abgezehrt,
abgemagert.
foressídu , agt: foressiu,
forexidu Definizione
de foressire; chi est essiu fora a bandhidare, chi est bandhidandho
Sinonimi e contrari
bandhidu,
dogau
/
desessidu,
dischissiau
2.
ómines foressidos e pastores bi ant agatadu asilu in malas seras (S.Casu)◊ no cheria crèere chi sa família axuaiat sos foressidos, chi cuguzaiat sos betadomos ◊ medas de sos foressidos de Nure aiant su sàmbene atossicadu dae totu su male passadu ◊ sigo a iscríere allegàndhedi de custos bandhuleris foressios (C.Frau)
Etimo
spn.
forajido
Traduzioni
Francese
réfugié politique,
en fuite
Inglese
outlaw,
on the run
Spagnolo
forajido,
prófugo
Italiano
fuoruscito,
latitante
Tedesco
ausgetreten,
flüchtig.
ilmarrídu , pps, agt: irmarridu,
ismarriu Definizione
de ilmarrire; chi est chentza fortzas de su fàdigu, de su langiore, de su tropu trebballu
Sinonimi e contrari
afésiu,
fadicadu,
istasidu,
mabagrabiu,
marriu,
scalarxiu,
scariatzu,
surgiu 1
| ctr.
arrunzonadu
2.
e poto nàrrere chi apo fatu proa, però tenia su giuo irmarridu, mancu artziare podiat sa coa!(B.R.Carbone)◊ deo no poto currer ne trotare che cadhu topu, betzu e ilmarridu (Moretti)
Traduzioni
Francese
affaibli
Inglese
run down
Spagnolo
agotado
Italiano
deperito
Tedesco
heruntergekommen.
immarríu , pps, agt: smarriu Definizione
de immarrire; chi istat male de petzas, làngiu; chi est istracu meda / immarriu che àinu = istracu che àinu
Sinonimi e contrari
lagnu,
marriu*
/
istracu
2.
is duos fiant lómpios a sa funtana immarrios ◊ apustis de totu cussu viàgiu a pè furint immarrios ◊ trebballandho deasi funt immarrios ◊ commo seo immarriu e no sigo su contu ◊ fiais immarria ma custa iscutighedha de sonnu bosi at pausau!
Traduzioni
Francese
affaibli
Inglese
run down
Spagnolo
agotado
Italiano
deperito
Tedesco
heruntergekommen.
incarrazàre , vrb Definizione
iscúdere o andhare cun fuliesa a subra de s'àteru o de calecuna cosa; carragiare puru
Sinonimi e contrari
assaltizare,
carrabbusai,
imbestire,
ruciare
/
incarralzare
Frasi
cun sos cadhos sunt faghinne atintzione pro no incarrazare a nemos colanne in sas carrelas ◊ po sorte no at passadu màchina, sinono dh'iat incarrazadu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
heurter,
tamponner
Inglese
to run into
Spagnolo
atropellar
Italiano
investire
Tedesco
anfahren.
indepidài , vrb: indepidare,
ingepidai,
inghepidare Definizione
pònnere dépidu, fàere bufos, pigare sa cosa de pagare apustis
Sinonimi e contrari
| ctr.
irdepidare
Frasi
e ita mi depemu, indepidai po ti acuntentai?! ◊ si est indepidau cun fusteti cun totu su dinai chi teniat! ◊ po fai custa domu mi seu ingepidau ◊ ant fatu sas cosas in mannu e si sunt indepidados ◊ is pòberos a bortas s'inghépidant po fàere sa festa (I.Patta)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'endetter
Inglese
to run into debt
Spagnolo
endeudarse
Italiano
indebitarsi
Tedesco
Schulden machen.
irbaléndhidu , pps, agt Definizione
de irbalèndhere
Sinonimi e contrari
achénsidu,
ammunzadu,
fiacu,
infrachiu,
irbalesiadu,
irmarridu,
istasidu
| ctr.
briosu,
folte,
pasadu
2.
semus totu irbaléndhidos de cantu semus istracos!
Traduzioni
Francese
épuisé
Inglese
exausted,
taken a short run
Spagnolo
agotado
Italiano
defatigato,
esàusto
Tedesco
müde,
matt.
ischerbicàre , vrb: ischerbigare,
ischervicare,
ischervigare,
ischervixare,
iscrebigare 1 Definizione
segare sa mola de su tzugu, iscúdere su pistidhu a terra; andhare peri su logu (nau cun tzacu), andhare male, currendho de pòdere orrúere, bagamundhare de unu logu a s'àteru / logu ue si b'ischérvigat sa craba = malu, trotu meda chi no fait a dhui passai
Sinonimi e contrari
igerbedhare,
isperrumare,
ispistidhare,
issuludrare,
scerbedhai,
scerbigai
Frasi
l'aiant agatadu ischervijadu ca su cadhu l'aiat isbatuladu a terra ◊ chene nos ischervicare, nche colaimus in mesu de gurutinos e astrintòglios
2.
no bi at bisonzu chi l'ingote, sa mente mia, pro ischervigare (G.Ruju)◊ cussa boza tenza de m'ischervigare, cantu tenzo boza de cussa cosa! ◊ e a ue si ch'est ischerbigadu, cust'àinu, chi no lu poto agatare?! ◊ chi si esseret ischerbicau isse, a chircare! ◊ su tazu si ch'est ischerbicau dae su trèmene a s'abba ◊ cussos bolliant giuntos apare a giuale de figu e iscrebigados, gente deasi!…
Etimo
ltn.
*excervicare
Traduzioni
Francese
se casser le cou
Inglese
to run helter-skelter,
to break one's scruff
Spagnolo
romper el pescuezo,
abalanzarse
Italiano
fratturarsi la collòttola,
scapicollarsi
Tedesco
sich den Nacken brechen,
Hals über Kopf hinunterstürzen.