intestài, intestàre , vrb Definizione
fàere in paperi, pònnere una cosa in propriedade a númene de ccn.; prnl. fàere su tostorrudu, su perrigónchinu, abbetiare insistendho in s'idea sua chentza bòllere iscurtare s'àteru
Sinonimi e contrari
abbetiae,
acorrochinare,
aperrighinare
Frasi
li aiat intestadu unu libbereto in sa Posta e che li poniat sa paga donzi mese ◊ totu su chi seus alloghendi oi est intestau a su mundu de cras (F.Pischedda)
2.
si est intestadu de no chèrrere manigare e no bi at àpidu médiu de lu cumbínchere!
Traduzioni
Francese
mettre au nom (de),
s'entêter
Inglese
to head
Spagnolo
poner a nombre de,
obstinarse
Italiano
intestare
Tedesco
auf den Namen eintragen,
sich versteifen.
intúllu 1 , nm Definizione
su intullai / bufai a i. = tot'a unu corpu, chentza torrare àlidu, totu a una sulada, a bruncu
Sinonimi e contrari
ingúlliu,
intullada,
tirone
Frasi
a intullu e chen'e tassa dhis praghit a suciai! ◊ est bufendi a intullu de su butiglioni ◊ si ndi benit a domu a iscrucullai, po isciri, si acostat ischenceriosa a s'acajolu e bufat a intullu s'acuardenti ◊ at bufau una tassa de àcua in tres intullus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
régalade (boire à la)
Inglese
poured down one's throat
Spagnolo
beber a gollete
Italiano
garganèlla
Tedesco
in den Mund gießen.
iscacagliàre , vrb: iscacalliare,
iscracalare,
iscracalliare,
scracagliai Definizione
erríere meda, a iscracàlios, a tzérrios, a boghe arta; nau de is pudhas puru, candho si pesant a boghes timendho
Sinonimi e contrari
chighigliare,
ghirghilliare,
iscrocuedhai,
isgangagliare
Frasi
naraiat totu custas larédhias iscacagliendhe che unu macu
2.
s'ischidant sos pudhos de onzi corte e iscacàgliant umpare a s'assuconu (P.Cabras)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rire aux éclats
Inglese
to laugh eccesssively
Spagnolo
reírse a carcajadas
Italiano
rìdere smoderataménte
Tedesco
schallend lachen.
iscudiscúdi , avb Definizione
manera de andhare mautu mautu, abbellu abbellu de no si fàere intèndhere o sapire
Sinonimi e contrari
brainubbràinu,
cucutinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en tapinois
Inglese
very quietly
Spagnolo
a la chiticallando
Italiano
quatton quattóni
Tedesco
heimlich.
iscúgia 1 , nm, nf, avb: ascuse,
iscuja 1,
iscuju,
iscusi,
iscúsia,
iscúsiu,
iscússiu,
iscusu,
iscuxu,
scusi 1 Definizione
sa cosa chi si narat a s'àteru acanta a s'origa, chentza chi mancu s'intendhat sa boghe, a manera de no dh'intèndhere is àteros chi funt acanta / a s'i. = manera de fuedhai a boxi bàscia de no s'intèndiri si no si fuedhat in s'origa, fintzes a cua, chentza chi dhu potzat biri e mescamente intèndiri un'àteru; a iscusi miu = chentza ndhe ischire nudha deo, a cua dae me
Frasi
si totu sos iscúsios si fint naraos a forte, aiamus disizau d'èssere surdos! ◊ nesi a s'iscuxu, pustis a boghe alta ◊ aferrat su camareri a su bultzu e a s'iscuja li porrit cosa a orijas ◊ ti lu naro a s'iscúgia ◊ mi at mutiu e a s'iscúsiu mi at nau una cosa ◊ fipo ridendhemila a s’iscússiu ◊ lis daent a s'iscuxu consizos malos
2.
dh'as fatu a iscusi miu ◊ nara! nara! o cosa a iscusi est? ◊ a s'iscusi dh'istimu ◊ bido inimigos dendhe a s'iscuxu consizos de cundennados ◊ bufat binu a iscúsia de sa mama ◊ bi l'at nadu a iscuju dae íscios
Cognomi e Proverbi
prb:
mali fatu a iscusi, a claru gei essit
Etimo
ltn.
absco(n)se
Traduzioni
Francese
à voix basse,
en cachette
Inglese
softly,
in secret
Spagnolo
en voz baja,
a escondidas
Italiano
sottovóce,
di nascósto
Tedesco
leise,
heimlich.
ispalesónzu , nm Definizione
su giare o fàere a ischire a craru, nau mescamente de s'acabbamentu de cójua, candho is parentes de s'ómine andhant a domo de sa fémina po assegurare sa cójua
Sinonimi e contrari
assecuronzu,
cojancraru,
ispalexinzu
/
cdh. palisugnu
Traduzioni
Francese
action d'être évident
Inglese
revelation
Spagnolo
manifestación de que dos novios se van a casar
Italiano
palesaménto
Tedesco
Offenbarung.
ispendhulàre , vrb Definizione
èssere pendhe pendhe o orrúere segau a orrugos, nau de bestimentu iscorriau
Traduzioni
Francese
mettre un tissu en lambeaux
Inglese
to hang in rags
Spagnolo
caer a jirones
Italiano
sbrendolare
Tedesco
in Fetzen herabhängen,
in Fetzen herunterhängen.
istracibàu , agt: istraciubau Definizione
nau de ccn., chi est bestiu de tzapulina; nau de orrobba o bestimentu, chi est totu arrogau, a iscórrios
Sinonimi e contrari
istratzolau,
pedhitzoni
Frasi
su pòburu managu est totu istracibau, a bértua isbuida istontonendu in s'arruga (S.A.Spano)◊ Maria portàt sempri su bistiri béciu e de cantu fiat istraciubau fiat abarrau chena de oru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
déguenillé
Inglese
tattered
Spagnolo
rasgado,
a jirones
Italiano
sbrindellato
Tedesco
zerlumpt.
ladhagiòne, ladhajòne, ladhajòni , nm: ladharione,
ladharone,
ladherone Definizione
ladamíngiu a orrugu grussu e tostau chi is animales (mescamente lanosos) portant pèndhe pèndhe apicigau a sa lana, a su pilu; ladharione funt puru a logos is birillas chi faet su crecu (bonas fintzes po giogare)
Sinonimi e contrari
àdhara,
cadhajoni,
dhàdhara,
gradhajone,
ghiritoni
/
cdh. tzacadhoni
Frasi
est tundhendhe lana e ladharione!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
éclaboussure
Inglese
dung
Spagnolo
sirle pegado a la lana
Italiano
pillàcchera
Tedesco
Kotfleck.
maculài 1, maculàre , vrb: magulare,
margulare Definizione
pònnere màcula, neghe, pecu, fàere dannu a s'onore, a sa salude
Sinonimi e contrari
macrare,
nesicare,
tacare,
tunconire
Frasi
su sèmene de sa figu, bellu e tundhu, ti màculat sa vida e s'onore e ti atirat sas befas de su mundhu (B.Mureddu)◊ no sias contr'a mie risentida, no timas chi ti màcule sas alas po custa nova falsa chi est essida ◊ mi at maguladu sa pessone cun nésigas e dólimas, corchendhe fora
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
abîmer,
détériorer,
tacher
Inglese
to spot
Spagnolo
malear,
echar a perder
Italiano
magagnare,
macchiare
Tedesco
beflecken.
majonèta , nf Definizione
genia de fémina bècia, fata a pentzamentu, chi nanca iat a bènnere su note de Pasca de is Tres Gurrès a batire giogos a is piciochedhos…
Sinonimi e contrari
befana
Terminologia scientifica
fnt
Traduzioni
Francese
"befana"
Inglese
befana (kindly old witch who brings children toys at Epiphany)
Spagnolo
vieja que trae regalos a los niños para los Reyes
Italiano
befana
Tedesco
Befana,
alte,
gerechte Hexe,
die,
nach der italienischen Volksüberlieferung.
malaggàna , nf, avb Definizione
genia de tréulu de s'istògomo, ma mescamente mancamentu de gana, o gana contrària de fàere calecuna cosa / a m., de m. = contr'a sa volontade, chentza ndh'àere gana
Sinonimi e contrari
agrúngiu,
ganamala,
isvilimentu
/
malaboza
2.
puru de malaggana, si ponit in camminu e bandat a sa bidha acanta a circai unu gopai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
à contrecœur
Inglese
unwillingly
Spagnolo
de mala gana,
a regañadientes
Italiano
malvolentièri
Tedesco
ungern,
widerwillig.
megài, megàri , vrb: amegai* Definizione
m. a, de…: èssere apunta a…, acanta a…, èssere faghindhe… (si podet nàrrere de su presente e fintzes de su passau, imp.)
Frasi
megàt de si fai una barca ◊ eita megat de sutzedi? ◊ megas de mi fai su chilighiti ◊ murighendi in sèi in sèi si megàt: Oi etotu bollu imparai a ligi ◊ ita megas de arrallai? ◊ ita megas de fai? ◊ no intendis su chi megant de ti nai?! ◊ bah, dèu megu a nci andai: adiosu!
Traduzioni
Francese
être sur le point de… aller + v.
Inglese
to be going to…
Spagnolo
estar para,
estar a punto de…
Italiano
èssere nell'atto di…
Tedesco
im Begriff sein (Inf.),
gerade.
nesicàre , vrb: nesigare Definizione
fàere nésigas, lassare nésiga, calecuna neghe, guastu (mescamente a gente, animales, frutuàriu)
Sinonimi e contrari
guastai,
maculai 1,
neciare
Frasi
sos sinnos nostros nésigant totue (P.Fogarizzu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
abîmer
Inglese
to turn bad
Spagnolo
echar a perder,
estropear
Italiano
magagnare
Tedesco
verderben,
faulen.
noantàmas , cng: nointamas,
nointames,
nointàmene,
nontamus,
notammis Definizione
(cng. cuncessiva) genia de foedhu chi giaet un'idea de cosa contrària: cun totu cussu…, no solu de…, no solu no…; po giare prus fortza a su chi si narat, s'impreat coment'e po repitire unu foedhu / noantamas de... antzis = no de..., no solu… antzis, fintzas
Sinonimi e contrari
tamen*,
mancumale,
prusaprestu
/
cdh. nointamu
Frasi
nointamas sas cosas sunt andhadas a su revessu (G.Ruju)◊ si est cugudhadu in cara che batia frisca, nointamas l'ant connotu ◊ no apo mai crétidu in cussos contos, nointamas in su pessamentu mi prammizaia totu sas naravellas intesas dai sos mannos
2.
nointamas at faedhadu male de me, ma de tota s'eréntzia ◊ nointames de sere a cadhu a sa nuda, no rezo mancu in sedha! ◊ nointamen de mi frimmare, devia andhare piús lestru ◊ notammis a no torrare a nàrrere nudha, ma fut issu etotu a andhare in agiudu a chie ndhe teniat bisóngiu
3.
no solis ant bidu sa pupa de s'ómine, ma l'ant finas connotu, nointamas!
Traduzioni
Francese
cependant,
malgré,
néanmoins
Inglese
in spite of,
however
Spagnolo
sin embargo,
a pesar de
Italiano
tuttavìa,
nonostante,
nondiméno
Tedesco
auch wenn,
obwohl,
trotzdem.
oróru , avb: aroru Definizione
acanta a s'oru, in totu su tretu de is oros
Frasi
fiu cichendi isparau ororu de cresura ◊ su fogu fuidu s'est frimmu totu ororu de istrada ◊ so andhadu ororu de riu ◊ in cue sas piantas sunt créschidas ororu de sa trempa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tout le long de…
Inglese
along the edge
Spagnolo
a lo largo
Italiano
lungo i màrgini
Tedesco
die Ränder entlang.
palaborcédhu, palabrocédhu, palabrochédhu , avb: palaporcedhu Definizione
a p. = pigau (prus che àteru pipiu) a codhirone, betau in palas de un'àteru cun is bratzos poderaos a tzugu e cun is cambas in fiancos a tretu de chintzu a dhas poderare su mannu chi portat su piticu deosi
Sinonimi e contrari
cadhigarone,
cocolloi,
codhedhu,
codhicorona,
codhubalone
Frasi
is buratinus s'iant atuau a Pinóchiu a palaporcedhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
à califourchon
Inglese
astride
Spagnolo
a horcajadas
Italiano
a cavalcióni
Tedesco
rittlings.
palturíre , vrb: parturire,
parturiri,
pastorire Definizione
nau de fémina príngia, su ndhe fàere su fedu nou
Sinonimi e contrari
iglierare,
infendiai,
insinnigare,
iscendiai,
springiai
Frasi
fortuna a tie e a su segundhu daghi pastoris isetendhe su fizu! ◊ at parturiu e fatu dus pipius totu a una brenti ◊ a parturire a s'ispidale!
Terminologia scientifica
ssl
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
accoucher
Inglese
to give birth
Spagnolo
parir,
dar a luz
Italiano
partorire
Tedesco
gebären.
pedinzòne , nm Definizione
ufradura chi faet su fritu, prus che àteru in manos o in peis, e faet a iscrafíngiu
Sinonimi e contrari
filinzone,
maninzone,
pilinzone,
pirignone*,
zelone
Terminologia scientifica
mld
Traduzioni
Francese
engelure (aux pieds)
Inglese
chilblain
Spagnolo
sabañón a los pies
Italiano
gelóne (ai pièdi)
Tedesco
Frostbeule (an Füßen).
péri 1 , prep Definizione
inditat logu (e fintzes tempus) ue si camminat, s'istat / perinnoi e perinnè = perilloi e perillai, peri su logu
Sinonimi e contrari
per
/
in
Frasi
sos funnos isterriant sos bratzos peri sas àgheras ◊ peri sos tempos azis piantu males de su disterru ◊ sos emigrados triballant peri sas terras anzenas ◊ sa crabitedha che l'ant isvighinzada peri sas camineras ◊ sas rúndhines si sighiant peri sos chelos ◊ is piciochedhus nci essint po s'ispassiai per'innòi e per'innia ◊ peri is arranconis no dhui at abarrai cambu! ◊ sunt ispartos peri su logu ◊ est andhadu peri tota sa Galilea
2.
custu santu fit nàschidu peri su treghentos pustis de Cristos
Etimo
ltn.
per
Traduzioni
Francese
à travers
Inglese
through
Spagnolo
por,
a través de
Italiano
attravèrso
Tedesco
durch.