cuadretàrju , nm Definizione
operaju chi segat su ortigu a cuadros a dh'aprontare po fàere is tapos
Terminologia scientifica
prf
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ouvrier qui coupe le liège en carrés pour en faire des bouchons
Inglese
divider into squares
Spagnolo
obrero que corta el corcho en cuadros para tapones
Italiano
quadrettatóre
Tedesco
wer kariert.
ebrúgiu , nm, nf: erbuza,
erbussu,
erbuzu,
ervuzu,
irburzu Definizione
totu is erbas bonas chi si arregollent po papare, prus che àteru cotas e chi faent desesi chentza dhas semenare o prantare
Sinonimi e contrari
abrulla,
birduralla,
irguzu 1,
imburzu,
rivúgiu
Frasi
su frenugu, sa mammaluca, s'armurata sunt erbuzos bonos a còghere ◊ s'erbuzu est bonu a piscadura cun ossamenta de porcu ◊ oe no semus ai cussu, ma unu tempus, fàmine o nono, si andhaiat a erbuzu
2.
l'abbas che un’ortu de erbuza
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
herbe potagère
Inglese
herb
Spagnolo
herbaje para comer
Italiano
erbàggio selvàtico
Tedesco
Grünzeug.
fía , nf: fiba,
fila 1,
fira Definizione
genia de ispaitu forte finivini po cosire orrobba / soga de f. = cabu de filu
Sinonimi e contrari
filu
Frasi
lah, custa est fia forti po cosiri! ◊ candu torru mi ammostas totu sa fiba chi as annuau ◊ cussu bendiat de totu: zigarrus, tabbacu, agus, fila po cosiri cunserva e pasta…
Terminologia scientifica
trp
Traduzioni
Francese
fil à coudre
Inglese
sewing thread
Spagnolo
hilo para coser
Italiano
filo da cucire
Tedesco
Zwirn.
frégua, freguèdha, frégula , nf: frélua,
freuledha,
frígula Definizione
ispétzia de fianda po usu de minestra: macarrones a farinedhos chi si faent istidhigandho abba a sa símbula e girandho a lébiu sa punta de is pódhighes apitzu, aintru de su tianu: sa símbula essit totu aranedhada, a farinedhos minudos che gràndhine e si faet sicare po durare / a./c. a logos narant freguledha a su frutu de su samucu / f. incasada = cundhida cun bagna e casu ratadu; frégula istufada, istuvada = sucu cotu a budhidu, cundhidu che a sos macarrones, postu in lama cun ozu budhidu betadu subra e postu in su furru fintzas a fàghere sa crosta cun casu ratadu subra puru
Sinonimi e contrari
ambu,
pistizone,
sucu
Frasi
beniat a bidha a portai sa frégua manna de incasai ◊ custu botixedhu est prenu de freguedha ◊ sa frégula si fait de símbula, a pibionedhus
Cognomi e Proverbi
smb:
Fregula
Etimo
itl.
frégolo
Traduzioni
Francese
pâtes alimentaires granulées pour soupe
Inglese
typical sardinian pasta for soups
Spagnolo
pastas sardas para sopas
Italiano
tipo di pasta sarda per minèstre
Tedesco
sardische Suppennudeln (Pl.).
fridúra , nf: frighidura,
frigidura,
fritura,
frixidura 1 Definizione
su fríere, nau fintzes de un'ispétzia de abbruxore; erbas de fríere po cundhimentu (predusèmene, chibudha, mairana, e àteru); papare fríssiu / frituras de carrasegai = catas, tzípuas
Sinonimi e contrari
frimentu,
frintura,
frissidura
/
cunfigimentu
/
abbrugiore,
pissiori
2.
a su minestrone bi cheret fridura ca li daet sabore ◊ in s'ortighedhu nos ponimus totu sas friduras prantadas
3.
cuncodra una bella sartàina de fritura ca invitaus a fradis mius a prandi! ◊ in sa sartainedha si fait una frixidura cun lardu e cibudha
4.
sa fridura de sos ojos mi est bochendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grésillement,
fines herbes
Inglese
frying,
seasoning aromatic herb
Spagnolo
chirrido,
hierbas para guiso
Italiano
friggìo,
èrbe da condiménto
Tedesco
Brodeln,
Kräuter (Pl.).
ganghilédhu , nm Definizione
genia de arretza coment’e sacu, po piscare
Sinonimi e contrari
arraciallu,
arretza,
filau,
óbiga
Etimo
ctl.
gánguil
Traduzioni
Francese
guideau (pêche)
Inglese
kind of fishing net
Spagnolo
red para pescar
Italiano
àngamo
Tedesco
eine Art Reuse.
granàle , nm Definizione
sa domu de su trigu, logu inue si chistit su trigu, su laore, ma fintzes genia de istrégiu inue si ponet su trigu
Sinonimi e contrari
sobàriu
/
órriu 1
Frasi
a su tempus de su domíniu romanu sa Sardigna fit su granale de Roma, a dolu mannu ◊ sos granales como sunt totu chelos de ranzolu, ma chentza mancu ranu de trigu
Terminologia scientifica
dmo
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grenier,
gros panier à provisions
Inglese
barn,
tall belly vase
Spagnolo
granero,
recipiente para trigo
Italiano
granàio,
bùgnola
Tedesco
Getreidespeicher,
Strohkorb.
iscàdha , nf, nm: iscadhu,
scadhu Definizione
su ischedhare, s'abba chi si ponet a ischedhare su pane, s'ischedhadura; genia de imparu po àere provau unu male, unu dannu
Sinonimi e contrari
iscadhada,
iscadhura,
iscalmentu,
ischedhadura
Modi di dire
csn:
fàghere in i. = ischedhare; pane de iscadha = pane ischedhadu; linna de i. = linnighedha fine pro ischedhare
Frasi
si cheres unu tzichi, ndh'apo fatu in iscadha
2.
ischis pro cale iscadhu ponent sa bríglia a su cadhu! ◊ cun sos iscadhos chi apo tentu so cuntentu su matessi ◊ prite no andhas a istudiare? iscadhu ti ant fatu, cantecante! ◊ no lu torrat a fàghere ca n'at leadu iscadhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
brûlé
Inglese
price,
scalding
Spagnolo
agua para dar brillo al pan,
pena
Italiano
scòtto
Tedesco
Zeche.
ischèra , nf Definizione
su tziringone chi si ponet po anniscai su pische, is nassas
Sinonimi e contrari
tzirringoni
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lombric pour amorcer le poisson
Inglese
bait
Spagnolo
lombriz puesto para cebo
Italiano
lombrico per ésca
Tedesco
Köderwurm.
isciaculài, isciaculàre , vrb: iscioculare,
isciuculare,
issuculare,
sciaculai Definizione
mòvere a iscutuladura, nau mescamente de abba aintru de istrégiu po giare una samunada; passare cosa in s'abba a forte de un'ala a s'àtera po dhi giare una samunada; pigare a iscutuladura / giúghere a ccn. isciúcula isciúcula = aguantai a unu sentz'e siguresa, de una cosa a s'àtera
Sinonimi e contrari
assucare,
igiucare,
iscioriare,
isciucare,
sciampuinai
/
sachedhare
Frasi
s'abba issúculat ◊ sa pobidha dhu tzérriat, dhu fúrriat brente a susu, dh'issúculat cricandho de dh'ischidare ◊ seo issuculanno is tassones
2.
isciàculat su carru de su viagiadore ◊ che barigheit sa vida isciaculendhe in pojos de ludu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
clapoter
Inglese
to paddle
Spagnolo
mover agua en un recipiente para limpiarlo
Italiano
guazzare
Tedesco
planschen.
isconcassòne , nm: sconcassori Definizione
genia de molinu po pistare pedra a fàere a giarra
Traduzioni
Francese
broyeur à gravier
Inglese
crusher
Spagnolo
trituradora para grava
Italiano
frantóio per ghiàia
Tedesco
Steinbrecher für Kies.
lebbréri , nm, nf: lebbrera,
libbreri Definizione
istrégiu de terra martau po impastare e fàere su pane / min. lebbreritu
Sinonimi e contrari
scifedha,
tavania
Frasi
mamma mi coghet turedhos, de lebbreris de giodhu mi atato ◊ sa betzita lesit unu lebbreri e bi betesit innanti s'abba frita, debustis s'abba calda ◊ aforradu su lebbreri cun su telu e prenadu de farina, s'isolviat su fremmentarzu ◊ cust'ómine acontziat libbreris e gofàinas de terra
Terminologia scientifica
stz
Etimo
ctl.
llibrell
Traduzioni
Francese
bassin,
cuvette
Inglese
basin
Spagnolo
recipiente de barro para amasar
Italiano
bacile,
bacinèlla
Tedesco
Backschüssel.
majonèta , nf Definizione
genia de fémina bècia, fata a pentzamentu, chi nanca iat a bènnere su note de Pasca de is Tres Gurrès a batire giogos a is piciochedhos…
Sinonimi e contrari
befana
Terminologia scientifica
fnt
Traduzioni
Francese
"befana"
Inglese
befana (kindly old witch who brings children toys at Epiphany)
Spagnolo
vieja que trae regalos a los niños para los Reyes
Italiano
befana
Tedesco
Befana,
alte,
gerechte Hexe,
die,
nach der italienischen Volksüberlieferung.
marrúfu , nm Definizione
nassa e logu inue tenent e pesant s'aliusta bia
Terminologia scientifica
pscd
Traduzioni
Francese
vivier pour langoustes
Inglese
lobster hatchery
Spagnolo
criadero para langostas
Italiano
vivàio per aragòste
Tedesco
Langustenteich.
megài, megàri , vrb: amegai* Definizione
m. a, de…: èssere apunta a…, acanta a…, èssere faghindhe… (si podet nàrrere de su presente e fintzes de su passau, imp.)
Frasi
megàt de si fai una barca ◊ eita megat de sutzedi? ◊ megas de mi fai su chilighiti ◊ murighendi in sèi in sèi si megàt: Oi etotu bollu imparai a ligi ◊ ita megas de arrallai? ◊ ita megas de fai? ◊ no intendis su chi megant de ti nai?! ◊ bah, dèu megu a nci andai: adiosu!
Traduzioni
Francese
être sur le point de… aller + v.
Inglese
to be going to…
Spagnolo
estar para,
estar a punto de…
Italiano
èssere nell'atto di…
Tedesco
im Begriff sein (Inf.),
gerade.
mógiu , nm, nf: moja,
moju,
moi,
mou,
moxu Definizione
istrégiu de ortigu a fundhu tundhu e costaos artos po pònnere abba, sale, po múrghere; mannu meda, a pònnere abe; mesura de istrégiu: 45 litros, de terrenos, 0,40 de étaru; tumborru de ortigu, serrau a una parte cun pedhe de cane cun duas trícias de pilu de giua de cuadhu postas a grughe, una aintru de s'àtera a sa parte de fora, cun d-un'agu punta a istúturu in mesu de dónnia trícia / min. moighedhu (a/c.: nr. "mói", ma su pl. "mòis", sa var. mou faet su pl. moos), mogiolu (istugighedhu a pònnere sale)
Sinonimi e contrari
abialzu,
bugnu,
caidhu,
casa,
moissu,
moitedhu,
tulu
/
murghijola
Modi di dire
csn:
moju apunt'a ghetare = acanta a iscussurai (nau de ccn., èssere che m. apunt'a ghetare = chíbberu, chi si creit meda); pròere o betare abba a mojos = a dellúbbiu; papai dexi mois de sali = campare meda; nci essit in coranta mois = narat cosas ispropositadas, ch'essit costa costa, pala pala, ch'essit in costas de pinnetu; fàghere sa conca che moju a unu = dàreli ifadu a fortza de faedhare meda, de li chircare chistiones e contos
Frasi
cussu tenet mojos e faghet mele meda
2.
sete mojas de farina, sete mojas de pabassa ◊ s'olia de macinai dha mesurant a mou
3.
est proghendhe, ghetandhe s'abba a mojos ◊ gei dhu scis ca seu cosa de pagu fidai: chi mi benint is cincu minutus nci essu in coranta mois! ◊ no nci at a papai dexi mois de sali! ◊ càlladi mudu, chi mi che ses faghindhe sa conca che moju! ◊ immó no nci dha tireis in centu mois, lassai is chistionis!
Cognomi e Proverbi
smb:
Moi, Mou, Moy
Terminologia scientifica
stz, mds, sjl
Etimo
ltn.
modius
Traduzioni
Francese
boisseau,
ruche
Inglese
modius,
apiary
Spagnolo
moyo,
recipiente para las medidas de capacidad,
un tercio de una hectárea
Italiano
mòggio,
alveare
Tedesco
Scheffel,
Bienenstock.
opía , nf Definizione
istrégiu piticu de ortigu po umprire abba a bufare in is funtanas, fintzes ortigu mannu cofudu po pònnere cosa a papare po medas, in su sartu
Sinonimi e contrari
conchedha 1,
gupu,
obria,
trobia,
upada,
umpridorzu,
upu
/
bagione
2.
sa petza arrustia, tirada de su schidoni, dha poniant in is opias de ortigu po is tundidoris
Terminologia scientifica
stz
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
puisette
Inglese
pail
Spagnolo
recipiente para beber en las fuentes
Italiano
attingitóio
Tedesco
Schöpfgefäß.
oridúra , nf Definizione
su orire, su segare sa pasta de su cumossu faendho su pane, cumenciare su pane
Sinonimi e contrari
abbessiada
| ctr.
finidura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ébauchage,
ébauche
Inglese
sketch
Spagnolo
el cortar un trozo de masa del amasijo para hacer el pan
Italiano
abbozzatura,
abbòzzo
Tedesco
Entwurf.
oríre , vrb Definizione
fàere is oros; segare de su cumossu is panes a tèndhere, sestare su pane, cumenciare a dhu fàere
Sinonimi e contrari
orivetai,
orizare,
orulare 1
/
abbessiare
| ctr.
isorulare
3.
sos isterzos no cherent oridos ca che ndhe ruet a terra betendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ébaucher du pain
Inglese
to sketch the bread
Spagnolo
orillar,
cortar un trozo de masa del amasijo para hacer el pan
Italiano
abbozzare il pane
Tedesco
mit der Brotvorbereitung beginnen.
po , prep: pro Definizione
prep. chi s'impreat pruschetotu po inditare iscopu, ma fintzes càusa, favore, o precisare a ite, a chie, o cantu est limitada una cosa: cun su vrb. in sa forma de s'inf. tenet diferentes impreos no sèmpere bene distintos
Sinonimi e contrari
ca
Modi di dire
csn:
pro me, po mene, po mimi = a pàrrere meu (o fintzes po fàere bene a mimi, po torracontu meu); pro a tie = pro te, po tui; pro cantu no… = sigomente, andhe chi no…; pro èssere chi…, pro chi no… (valore cuncessivu) = cun totu chi…, fintzes si no…; pro èssere chi… = própiu ca…; pro… (+ vrb.) = in arriscos, in perígulu de…; su pro = totu su chi si podit nàrriri o cunsiderai a favori (de ccn. cosa); unu po un'àteru = in càmbiu, a su postu o in parti de un'àteru; pro gai…, pro gai e pro gai… = po cussu e po cussu, prusaprestu…; est biu pro miràculu, semus salvos pro sa fide = itl. mediante, per mèzzo di
Frasi
babbu tou ti mandhat a iscola pro istudiare ◊ si triballat pro campare ◊ po atendi un'ómini nci bollit sa pobidha ◊ seu innòi po dhi fai cumpangia
2.
po trassas assimbillat a su babbu, po bonugoru a sa mama ◊ pro bisonzos gai za mi arranzo a sa sola ◊ pro físsios za ndhe zughet, cussu! ◊ po cantu eis a bivi no dh'eis a iscaresci ◊ su chi apu fatu dèu, po Cíciu, no dh'at fatu mancu su fradi ◊ custu dhu fatzu po doveri ◊ ant brigadu pro chistiones de pàsculu ◊ mi seu dépia tupai is càrigas po su fragu mau ◊ ses istracu pro duos passos chi as postu ◊ cussu est su pràngiu po oi ◊ l'ant bantadu pro su bonu fàghere ◊ s'iscola, pro su chi bi fint pótidos andhare, no fit piàghida mancu a issos ◊ cumprendit allu po cibudha ◊ po mimi bai tui! ◊ si no fit istadu pro s'azudu sou no ndhe aias fatu de nudha a solu!
3.
pro chi + cong. = mancari, fintzas si: pro chi mi apat renusciadu tempus e sorte, so sempre cudhu cumpagnu afetzionadu (G.A.Cossu)◊ sos míseros de benes e de pannos, pro chi sient astutos, parent tontos (M.Murenu)◊ so isperanno chi dhi fete cuntentu lizenno custa cantilena, pro chi no siet una balentia ◊ si li dant peta, màndhigat, pro chi siat peta de cane! ◊ po chi portis sa conca murra, lah no ti acontessat de arregolli surra! ◊ fit fémina bella, pro chi no apat tentu bona sorte
4.
pro + inf. = si (ispantu), azummai: pro l'aer bidu a sa torrada, cun sos pes iscaldidos de suore!…◊ candho la fipo parturindhe l'apo penada duas dies: pro bi lassare sa vida, mama e fiza! ◊ pro mi ndhe pissiare, de su dolore! ◊ ndh'est rutu dae artu: pro bi lassare sa pedhe!
5.
pro + inf. = a su postu de…, cantu chi…, pro gai e pro gai, pro cussu e pro cussu: pro che pèrdere su puntu de s'onore menzus cherio pèrdere milli benes! ◊ pro tènnere a mimme, at nau su sóriche, sórico sa soca! ◊ pístadi sa limba, pro nàrrere machines! ◊ mòrrere pro mòrrere menzus a betzu ◊ dh'apu pigada po èssi una fémina de bixinau ◊ pro gai nos líbberas a Barabba! ◊ po pedra e pedra za che ndh’at in Terra chi carrare ndhe podes tota die (Sale)
6.
pro + inf. = càusa, ca: iscuru a chie pedit pro no àere! ◊ daghi si pesant, custos fogos mannos si movent pro no àere arresetu ◊ su mali parit mancu po tenni cumpangia ◊ cudhos chi de richesa fint dotados, pro èssere tontos sunt rutos a fundhu (G.Frassu)◊ su Sardu masedu no si est lamentau e po èssi masedu est sempri poboritu! ◊ si ti apo fatu un'averténtzia no l'apo fatu pro ti chèrrere male! ◊ po èsseres risortu, Deus meu, ghite regalu mannu chi mi as dau! (L.Loi)◊ piga custu, ma no po ti meritai, lah!
7.
pro + bi + inf. = si + verbu, pro inditare disizu o impudu: e ite pro bi l'ischire, chie est cussu chi mi at fatu dannu… banzu li tia dare! ◊ e ite pro fàghere a paris, candho si ndhe tzacant a inoghe a furare!…◊ pro bi l'àere ischidu chi fit gai tramposu!…… ◊ po dh'ai iscípiu ca fiat pagu riconoscenti aici!…
8.
meda cosa perdesi ma mi ndhe acunnortesi pro cantu no so mortu ◊ pro èssere chi ses mannu za ndh'as zutu de cabu!…◊ pro èssere chi so mannu mi depes rispetare de prus ◊ at tímiu po dh'arrestai ◊ pro chimbe francos chi tenimus che l'ispendhimus fora e chentza bisonzu puru!…◊ bosu ge fuedhais pagu, ma po tronai!…
Etimo
ltn.
pro
Traduzioni
Francese
pour
Inglese
for
Spagnolo
por,
para
Italiano
per
Tedesco
für,
zu,
um,
durch,
wegen.