infuscài, infuscàre , vrb Definizione
essire iscuriosu, nau de su tempus e de s'ària chi si ammontat de nues; nau de gente, intristare, fàere cara trista, pentzamentosa
Sinonimi e contrari
afuscai,
annapai,
imbelare,
impannare,
inchelare,
intelai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'obscurcir,
assombrir
Inglese
to darken,
to become gloomy
Spagnolo
ensombrecer
Italiano
incupirsi,
infoscare
Tedesco
sich verfinstern,
verdunkeln.
infusilàre , vrb rfl: irfusilare Definizione
essire deretu, andhare che coete
Sinonimi e contrari
imbèlghere,
irbotare,
irbrinnare,
irfregorare,
irghelare,
ispesare,
tocai 1
Frasi
isse, tra sos abbréngulos, ufanu cun d-una canna presa s'infusilat e faghet giannitare su catedhu (P.Casu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'esquiver
Inglese
to slink off
Spagnolo
pirárselas
Italiano
svignàrsela
Tedesco
sich davonmachen.
ingeniài , vrb: ingeniare,
ingignai,
inginnai,
inginniai,
inzeniare Definizione
andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa
Sinonimi e contrari
geniare
/
abbirtiai,
arragnare,
imbentai,
indeletare,
inteltiare
/
cuncodrai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
indeosare
Frasi
a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau)
2.
at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!…
3.
mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu
4.
tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura)
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no s'inzéniat no campat
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
plaire,
faire un peu de tout,
s'arranger
Inglese
to try hard,
to go down well
Spagnolo
caer bien,
ingeniárse
Italiano
andare a gènio,
ingegnarsi,
industriarsi
Tedesco
gefallen,
sich bemühen.
ingramesciàre, ingramessàre , vrb: ingrammessare Definizione
acunnortare a pedire unu praxere a Deus, su si abbasciare a cricare s'agiudu angenu, istare a su chi faent is àteros
Sinonimi e contrari
incarèssere,
incrubai,
ingramessire,
ingrasciare
Frasi
in d-unu velu de sonnu isvanessidu torrada ses e mi as ingramessadu (G.Branca)◊ m'ingramesso a su destinu (T.Giudice Marras)◊ bi fit cudhu chi no si fidaiat de unu ebbia e tandho s'ingrammessaiat chilchendhe s'acordu cun paritzos ◊ ti apo abbonadu su dépidu ca ti ses ingramesciadu ◊ medas in campu acudiant a sa cresiedha irbandhonada e s'ingramessaiant
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'humilier
Inglese
to address s. o.,
to humble oneself
Spagnolo
humillarse y pedir un favor
Italiano
rivòlgersi a qlc.,
umiliarsi
Tedesco
angehen,
sich erniedrigen.
ingrasciàre , vrb prnl: ingrassiare,
ingratziai,
ingratziare Definizione
pedire gràtzias, su si betare a pedire calecunu praxere, su si abbasciare a cricare s'agiudu angenu agiummai coment'e pedindho gràtzias
Sinonimi e contrari
avocai,
ingramesciare,
invocai
Frasi
tia Frantzisca si est ingrasciada a Nostra Segnora ◊ ingratziadí a santa Marina ca bis chi sa cosa càmbiat!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gagner les bonnes grâces
Inglese
to get on the right side of
Spagnolo
ganarse,
cautivarse
Italiano
ingraziarsi
Tedesco
sich beliebt machen.
ingrumài , vrb: ingrummai Definizione
pònnere sa crosta, sa grumma
Sinonimi e contrari
aggromare,
aggrostare,
aradhare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
entartrer,
incruster
Inglese
to encrust
Spagnolo
incrustar
Italiano
ingrommare,
incrostare
Tedesco
mit Weinstein bedecken,
sich verkrüsten.
ingrussài , vrb: ingrussare Definizione
essire o fàere prus grussu, crèschere de o sa grussària, nau fintzes de sa carena, de fémina príngia; nau de is errios, prènnere de abba candho calat a meda; a logos bolet nàrrere a ischedrare is muros / i. sa boxi = fàghere sa boghe russa, coment'e serragados
Sinonimi e contrari
introssai,
introssiri
| ctr.
ifiniare,
infinigae,
insutiligai
Frasi
e sighit a frocare: su nie est ingrussendhe! ◊ fint úrigas sas naes ingrussàndhesi in d-unu modu raru (C.Longu)◊ cumprendusí fiat issa: dhi cresciant is titas, s'ingrussànt is ancas (I.Lecca)
2.
is frúminis e is arrius si fiant ingrussaus bessendindi de is màrginis (S.A.Spano)
3.
su veterinàriu at iscartau sa corada ca portàt su figau ingrussau ◊ sos dotores no adiant mai vistu unu coro ingrussatu che a su suo
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grossir,
fortifier
Inglese
to grow stronger
Spagnolo
engrosar
Italiano
ingrossare,
irrobustire
Tedesco
dick werden,
sich stärken.
ingruxàe, ingruxài , vrb Definizione
passare a istúturu una cosa cun àtera, pònnere o passare a grughe (fintzes a intessidura); arare a traessu, a istúturu de is surcos fatos in su brabatu; pònnere in sa grughe
Sinonimi e contrari
ruciare
/
inclavai
Frasi
si est sétziu e at ingruxau is bratzus ◊ ingruxai is cambas ◊ is cuadhus si funt firmaus abundi s'ingruxant is andaredhas ◊ is cranistajos ingruxant sa sarpa faendho cadinos
3.
mortu a perda o ingruxau totu est su própriu: bociu dh'ant!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
croiser,
couper
Inglese
to intersect
Spagnolo
cruzar
Italiano
incrociare,
intersecare
Tedesco
kreuzen,
sich kreuzen.
ingruxàre , vrb Definizione
abbasciare ccn. cosa a una parte (es. sa conca o àteru); fàere totu trotu
Sinonimi e contrari
ancrucare,
dòrchere,
grunare,
grusare,
imbasciai,
incruai,
incrunai*,
ingrussiare
/
atuturae,
indortigare
Frasi
s'ingruxant piús de su normale chi azummai si truncant s'ischina ◊ sos chercos los at ingruxados su bentu ◊ che teracos ingruxant sa conca a donzi móvida de su padronu ◊ si ti paret bàscia sa terra pro ti pòdere ingruxare… ◊ a sa losa m'ingruxo cun devotu riguardu ◊ si devet ingruxare de fronte a sos meres
Traduzioni
Francese
s'incliner,
baisser,
se courber
Inglese
to bend down
Spagnolo
inclinarse
Italiano
inchinarsi,
piegarsi
Tedesco
sich neigen.
innaigainnàiga , avb Definizione
andhare a s'innàiga innàiga = andai cerri cerri, andhare iscúlia iscúlia, sedatzandho is nàdigas, coment'e ballandho is nàdigas, a su tàmbula tàmbula, istòntona istòntona
Sinonimi e contrari
isculisiscúlisi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui se dandine
Inglese
walking with a wiggle
Spagnolo
sacudir
Italiano
sculettante
Tedesco
sich in den Hüften wiegend.
inniscíre , vrb: innisie,
innisire,
innixire Definizione
sonare su nasu po ndhe bogare su mucu
Sinonimi e contrari
ischisciare,
ischiscire,
mucai,
nesire,
sinire
Frasi
innisíresi, nisire su mucu ◊ s'innisiant in su manigotu! ◊ est a istúrridos e innisíndhero
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se moucher
Inglese
to blow one's nose
Spagnolo
sonarse
Italiano
soffiarsi il naso
Tedesco
sich die Nase putzen.
innodidàre, innoditàre , vrb Definizione
distínghere de is àteros, su si pònnere a notu, fàere a bíere
Sinonimi e contrari
annoditare
Frasi
su colore de s'istula s'innoditaiat in mesu de sas àrbures
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se distinguer
Inglese
to stand out
Spagnolo
sobresalir
Italiano
distìnguersi,
spiccare
Tedesco
sich unterscheiden,
hervorragen.
intanàe, intanài , vrb: intanare Definizione
intrare a istare in sa tana, apartare, istare cuau, isserrau (fintzes in logu bastat chi siat)
Sinonimi e contrari
abbuare,
abbusare 1,
acalare,
aclisare,
acuae,
afufai,
ammagare,
apatai,
atanai,
atupare,
cuerrai,
frànghere,
imbusare,
impercusinare,
infoxinae,
inserrai,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
istumponai
Frasi
s'intanant in sas tupas ◊ mellus chi t'intanis, margiani, in sa gruta: si mi arruis asuta, s'angioni dha smàrigas! (L.Matta)◊ si est intanadu in d-una gruta candho at ischidu chi lu fint chirchendhe
2.
a Frantzischedhu, candho ghiraiat a bidha, no li piaghiat a s'intanare intro de sos tzilleris
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rentrer dans sa tanière,
se cacher
Inglese
to go back to one's den,
to hole up
Spagnolo
esconderse,
encerrarse
Italiano
rintanarsi
Tedesco
sich verkriechen
interinàre , vrb: intirinare,
intrinai,
intrinare Definizione
nau de sa die, fàere note, cumenciare a iscurigare; nau de s'aera, essire iscurosa po is nues / a intirinadu = iscurighendi
Sinonimi e contrari
ilmurinare,
incrinare,
interighinare*,
intrinire,
murinai
/
annuai 1
Frasi
fit interinendhe e sos primos istedhos lughiant in s'aera ◊ a s'intrinare de su die, daghi su sole iscumparit, tandho piús trista mi aparit sa disdícia infatu a mie
2.
s'aera est interinada ma no proet!
Terminologia scientifica
sdi
Traduzioni
Francese
noircir,
faire nuit
Inglese
nightfall
Spagnolo
anochecer
Italiano
imbrunire,
farsi nòtte
Tedesco
sich verdunkeln,
dunkeln.
intestài, intestàre , vrb Definizione
fàere in paperi, pònnere una cosa in propriedade a númene de ccn.; prnl. fàere su tostorrudu, su perrigónchinu, abbetiare insistendho in s'idea sua chentza bòllere iscurtare s'àteru
Sinonimi e contrari
abbetiae,
acorrochinare,
aperrighinare
Frasi
li aiat intestadu unu libbereto in sa Posta e che li poniat sa paga donzi mese ◊ totu su chi seus alloghendi oi est intestau a su mundu de cras (F.Pischedda)
2.
si est intestadu de no chèrrere manigare e no bi at àpidu médiu de lu cumbínchere!
Traduzioni
Francese
mettre au nom (de),
s'entêter
Inglese
to head
Spagnolo
poner a nombre de,
obstinarse
Italiano
intestare
Tedesco
auf den Namen eintragen,
sich versteifen.
inteteràre , vrb Definizione
fàere, essire téteru po fritu, isciustura o, nau de ccn., fintzes reberdia
Sinonimi e contrari
achirdinae,
ateterae,
incidrinai
Frasi
da chi mi bides intèteras sa coa e tiras calches a sa parte mia! ◊ bi at robba chi comente s'ifundhet s'intèterat ◊ titia, mi so inteterendhe de su fritu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
raidir,
engourdir
Inglese
to stiffen
Spagnolo
envarar
Italiano
irrigidire
Tedesco
versteifen,
sich versteifen.
intraugliàre , vrb rfl Sinonimi e contrari
cotulare,
infrichiri,
infruncuai,
intraudhare,
intraudhulare
Traduzioni
Francese
se mêler
Inglese
to meddle (in sthg)
Spagnolo
inmiscuirse
Italiano
impicciarsi
Tedesco
sich einmischen.
intristài, intristàre , vrb Definizione
fàere o essire tristos, dispràxios; nau de s'aera, annuare
Sinonimi e contrari
annicare,
atejare,
intristiri,
pirmare
| ctr.
allegrare
Frasi
fintzas s'animali s'intristat candu est a solu ◊ dèu m'intristamu candu fui arrennegara e mi abruncudhiu
2.
sa dí si est intristada, parit marchendu po proi
Traduzioni
Francese
rendre triste
Inglese
to grieve
Spagnolo
entristecer
Italiano
rattristare
Tedesco
betrüben,
sich betrügen.
intzudhíre , vrb Definizione
intrare unu pagu a fortza in logu malu, difícile, de malesa, de gente meda
Sinonimi e contrari
atzutzudhire,
fichire,
ifertzire,
imbèlghere,
incotzigare,
infruncuai,
intzutzudhire
Frasi
no ti agatant mai in posse: no isco inue ti che intzudhis! ◊ si che intzudhiat in totue fintzas si no bi aiat logu ◊ si no intzudhis, cun totu custas màchinas no colas mai! ◊ a ue ses intzudhindhe: no bides chi no che at logu?!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enfoncer,
s'introduire,
se faufiler
Inglese
to hammer,
to enter,
to slip in
Spagnolo
clavar,
introducir
Italiano
conficcare,
introdursi,
intrufolarsi,
ficcarsi
Tedesco
einschlagen,
sich einschleichen,
sich bringen.
irfregoràre , vrb: irfrogorare Definizione
andharesindhe, fuire, isparire
Sinonimi e contrari
imbèlghere,
infusilare,
irfrusulare,
irghelare,
iscèrghere,
ispesare
Frasi
nabat chi fit fortunau ca no nche fit irfregorau in su fronte ◊ su poledhu l'apo sèmpere iscapau in sa tanchita e mai si est irfregorau ◊ sos bandhios sunt bandhiandhe: e nois semus irfregoraos allargu dae sos bisonzos nostros in sa gherra! ◊ coitau ant a s'irghelare: totu irfregoradas si sunt!
Traduzioni
Francese
s'esquiver
Inglese
to slink off
Spagnolo
pirárselas
Italiano
svignàrsela
Tedesco
sich davon-machen.