incaminàre , vrb: incamminai Definizione
cumenciare a andhare, cumenciare su camminu, su viàgiu, pònnere in o ammostare su camminu (bonu) de fàere; fàere andhare, bogandhoche a ccn.
Sinonimi e contrari
comentzari,
incarrebai,
tocai 1
Frasi
Deus at a incamminai is passus nostus in sa bia de sa paxi ◊ sa cussorza che fit atesu e si fit incamminadu luego ◊ sa chistioni si podit incamminai fàcias a su giustu ◊ candho creias chi fist arrivadu ti fist pagu prima incaminendhe ◊ s'afari est incamminau ◊ incamminarí e bai a s'ortixedhu!
2.
is serbidoras nci dhas apu incamminadas totu: sa cosa mi dha fàciu dèu
Traduzioni
Francese
acheminer
Inglese
to begin
Spagnolo
emprender el camino,
encaminar
Italiano
avviare
Tedesco
sich auf den Weg begeben.
incaníre 1, incaníri , vrb, rfl Definizione
fàere su cane, èssere malu, chentza làstima peruna, arrennegare che cane
Sinonimi e contrari
incaniare
Frasi
sa malasorti si est incania cun Mariedha de sa primu dí chi at biu sa luxi, scedada!(G.Ortu)
Etimo
itl.
incanire
Traduzioni
Francese
s'acharner
Inglese
to be pitiless
Spagnolo
ensañarse
Italiano
accanirsi
Tedesco
sich erbosen.
incarài, incaràre , vrb rfl: incorare 1 Definizione
coment'e bogare sa cara, essire in calecunu logu (es. genna, fentana, muru), andhare a bíere / èssiri a incaracua = a su cua cua, faghíndhesi bídere, incarèndhesi, e torrèndhesi a cuare, apartare
Sinonimi e contrari
acarare,
acerare,
acontrare,
acrarare,
afaciai,
imbraconare,
inciarare,
infaciai,
ingiarare,
iscampiare
| ctr.
cuai
Frasi
caminu caminu totus s'incarant in su portale cun su pratu prenu de trigu po is isposos e augurare vida bella e errichesa ◊ candu passat tzerriendu, totus s'incarant a castiai ◊ unu pilloni si est incarau in su niu ◊ sa spaciada de mammai no mi lassàt incarai mancu in s'oru de s'enna ◊ sa luna si est incarada in su celu ◊ incaraisidhoi a biri ita est cussu chi s'intendit!◊ apo pichiadu e si est incorada a sa ventana
2.
donadhi unu cimingionedhu de pani ammodhiau pagu pagu incarau in su tzúcuru!
4.
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se montrer
Inglese
to show oneself
Spagnolo
asomarse
Italiano
affacciarsi
Tedesco
sich zeigen.
incarrebài, incarredài, incarrelài, incarrelàre , vrb: incarrerai Definizione
cumenciare calecuna cosa, aprontare una faina, cumenciare a andhare, pigare s'orruga o su camminu po andhare a logu, ghiare o fàere andhare a una filada fintzes in su sensu de giare annestru, imparu, currègere su cumportamentu; pònnere a filera
Sinonimi e contrari
abbiare 1,
abiai,
comentzari,
coviare 1,
imbrocare,
impostai,
incaminare,
irvinghinzare,
temperare,
tocai 1
| ctr.
iscaminai
Modi di dire
csn:
i. una faina, una festa = comintzare una faina, una festa; èssiri piciochedhu incarrerau = piciocu mannu; incarrerai a ccn. = dàreli annestru, briga, fàgherelu andhare o èssere adderetu, fintzas catzarechelu; su tempus est incarrerendu = est benindhe, est bénnida s'ora, s'est faghindhe tardu, ch'est colendhe; incarrebendi a… (una tzerta ora, tempus) = faci a… a oras de…; incarrelàresi bi'e… = comintzare a tucare a sa bandha de…, incarrerai a andai a…; portai sa brenti incarrerendu = creschindhe, ingrassendhe; no incarrerist! = no comintzes, no torres a comintzare (a chircare chistiones, murrunzare, e gai)
Frasi
ias giai serrau is ogus po t'incarredai citiu faci a su soli…◊ a passu a passu si est incarrerau faci a domu ◊ andeus a biri no siat incarrerendu a innòi ◊ in monti incarreramu su bestiàmini e dèu mi setzemu a ligi ◊ est incarrebau totu a passu de portanti ◊ piciochedha de doxi annus drommit in su letu de sa mama… gei mi dh'emu incarrerada! ◊ apu incarrebau in su mori de monti po ti atobiai ◊ incarrelamus a cara a s'oriente
2.
s'ischiliai de unu muntoni de genti chi dhoi fiat benia iat incarrerau s'intrada de su palàtziu, is iscaberas, ascensoris, ufícius
3.
si seus cravaus apari e eus incarrerau a si basai ◊ de sa dí mammai at incarrerau a tenni pensamentus ◊ at incarrerau a tocai su tratori totu timi timi ◊ duas diis dhui funt… istau ca est incarrebendi cuatru mesis! ◊ cumentzai a si codromingiai ca s'ora est incarrebendi! ◊ sa cummédia incarrerat immoi ◊ incarrerat a proi… e at fatu una strossa
4.
prus incarrerat s'edadi e prus benint is maladias ◊ tzia Vitória est incarrerendi a is cent'annus ◊ est incarrerendi s’ora de prandi
Etimo
ctl.
encarrerar
Traduzioni
Francese
acheminer,
s'acheminer
Inglese
to route
Spagnolo
arrancar,
encaminar
Italiano
instradare,
avviarsi
Tedesco
sich auf den Weg begeben.
incartài , vrb: incartare Definizione
imbodhigare cosa, pònnere in paperi; obbrigare a unu cun calecunu iscritu, fàere cuntratu; rfl. giare o impromitire s'ànima a su dimóniu; giogandho a cartas, abbarrare cun cartas in manu chi no cuncordant impare po pòdere serrare sa giogada
Sinonimi e contrari
imbodhiai
2.
su cuntratu dipendhiat de su tantu de sa robba: cun prus de dughentas chimbanta berveghes incartaias pro chimbe annos ◊ chie cheriat imparare un'arte s'incartaiat cun d-unu mastru pro unu tantu de annos
3.
no fit un'istincu de santu, tiu Nigola, ma no fit mancu incartadu a su dimóniu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
envelopper
Inglese
to come to a written agreement
Spagnolo
envolver,
encartar,
encartarse
Italiano
incartare,
obbligare uno con scrittura,
fare un patto col diàvolo
Tedesco
in Papier einpacken,
einen Vertrag schließen,
sich dem Teufel verschreiben.
incèndhere, incènnere , vrb: inchèndhere,
inchènnere Definizione
allúere su fogu, pruschetotu foedhandho de su forru; nau de s'ànimu, de sa mente, provare unu sentidu forte, biu / pps. inchesu
Sinonimi e contrari
achèndhere,
allúere,
allumae,
atzèndhere,
impampidhare
| ctr.
istudare
Modi di dire
csn:
linna de i. = linnixedha fini po allumai fogu; inchèndhere frammas a… = tzacare, pònnere fogu
Frasi
mentras tziu Missente fit inchendhendhe su focu, deo ascurtabo in mesu a sa cuzicura ◊ inchendhide su fogu! ◊ a cussa vidha li aviant inchesu frammas
2.
s'inchendhides s'ispera ant a lúghere torra custas cortes ◊ sos pitzinnos s'inchendhent iscurtandhe su contu (A.Mura)◊ a vinti annos cudha fiama m'inchendhiat totu ◊ de poeta sas peràulas cheria candho sa mente inchesa est de amore! ◊ si li est inchesa sa cara candho l'ant dimandhata ◊ su tzocu de s'istuturrada inchendhiat s'istànsia
Etimo
ltn.
incendere
Traduzioni
Francese
incendier,
enflammer
Inglese
to set on fire,
to fire
Spagnolo
incendiar,
inflamar
Italiano
incendiare,
entusiasmarsi
Tedesco
anzünden,
sich begeistern.
inchietàe, inchietài, inchietàre , vrb Definizione
pigare o giare arrennegu; segundhu de ite si narat, avolotare
Sinonimi e contrari
abbetiae,
achibberare,
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
collobbiare,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai
Frasi
is fuedhus dhus eus ammesturaus a itzérrius candu si fiant inchietai ◊ irrocat che pidore e s'inchietat chi est unu cavanile!◊ tzieta s'inchietat narendi: "Mammai, Santu Pedru est su santu de is piscadoris!"◊ ma poita dha fais inchietai a mamma tua?◊ non t'inchietes, fipo brullandhe!
2.
"Maria Cinisu, movidí ca a niscinus istait bèni cussa crapita!", dhi naràt sa bídria po dha fai inchietai!◊ totu cussu chi li aiat contadu cussu pedidore l’aiat inchietadu
3.
fiat una noti sentza de luna chi su mari si fiat inchietau
Etimo
spn.
inquietar
Traduzioni
Francese
se fâcher,
agacer,
s'indigner
Inglese
to disquiet
Spagnolo
enfadar,
indignarse
Italiano
inquietare,
sdegnarsi
Tedesco
ärgern,
sich ärgern.
inchighiristài, inchighiristàre , vrb: incixiristari,
incragaristai,
increghestare Definizione
coment'e fàere o artzare sa crogorista, arrennegare, su si crèdere meda, bogare sa conca de su sacu foedhandho cun atza
Sinonimi e contrari
achibberare,
achighiristai,
altivai,
inchibberare,
inchighiridhare
/
abbetiae,
afutare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arrannegai,
collobbiare,
inchestare,
inchietae,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frasi
at rispostu increghestèndhesi ca sos disisvios fint totu solu pro sos zòvanos ◊ mi furia incragaristada ancora de prus e ia crétiu de passai is dis prus orrorosas de sa vida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se fâcher à mort,
remplir d'orgueil,
lever la crête
Inglese
to fret and fume,
to make proud,
to get cocky
Spagnolo
alzar el gallo
Italiano
adirarsi forteménte,
insuperbire,
alzar la crésta
Tedesco
sich erzürnen,
stolz werden,
den Kamm schwellen lassen.
inchimerài, inchimeràre , vrb: inchimeriare Definizione
pigare chimera, pigare o giare arennegu, fintzes pònnere in conca calecuna idea a bisura de chimera
Sinonimi e contrari
abbetiae,
achibberare,
acroconai,
afutare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchietae,
inchimerire,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frasi
sendhe míseru isciau, t'inchimeras e ti faghes padronu in prepoténtzia (P.Casu)◊ su chelu si fit inchimeradu e caleit de botu sa irada de s'abba ◊ si bulluzat su mare, dae subra l'inchimerant sas nues… in pag'ora est un'inferru! ◊ sas aeras inchimeradas no faghent isperare in dies bonas ◊ si inchimeras a mie, ti zuro chi non cantas prus in logu! (M.Z.Funedda)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'obstiner,
s'irriter
Inglese
to be obstinate
Spagnolo
obstinarse,
empeñarse
Italiano
incaponirsi,
alterarsi
Tedesco
sich versteifen,
sich erregen.
incruài , vrb: incrubai,
incrubare,
incuare,
inculbare,
incurbare,
incurbiai,
incurbiare,
incurvare Definizione
abbasciare a un'ala, pònnere a un'imboe, culembru; abbasciare sa conca, indrúchere s'ischina a cara a denanti; su si indrúchere a ccn., a su chi bolet s'àteru
Sinonimi e contrari
ancrucare,
cruai,
incrunai,
inconchinare,
incrinire,
incrubedhare,
incrunai,
indortinare,
ingruxare,
palangai
| ctr.
arritzare,
istantargiai,
ficare
Frasi
m'incurvavo in sa funtana bufandhe a fruncu ◊ si est incrubau a ndi bodhí cosa de terra ◊ fit timendhe a s'incurbiare a cullire crocas ◊ su bentu est tirendi aici e sa mata s'incrubat a cussa parti ◊ zuchet s'ischina a unu cantzu a fortza de istare incurbiau ◊ incrua s'istrexu po pigai prus àcua a tassoni! ◊ totu sas matas s'incrubant ◊ apo incurbadu sa conca e mi so cagliadu
2.
su soli si nci fiat incrubendu
3.
no est de atzetare goi a conca incurbiada su chi nos benit o chi nos fachent!
Cognomi e Proverbi
prb:
chie meda s'incúrviat su culu si li biet
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
incliner,
pencher,
s'incliner,
s'humilier
Inglese
to incline,
to bow,
to bend down
Spagnolo
inclinar,
agachar,
humillarse
Italiano
inclinare,
chinare,
inchinarsi,
umiliarsi
Tedesco
neigen,
sich neigen,
sich erniedrigen.
incrudèschere , vrb: incruèschere Definizione
provare dolore, dispràxere, fàere o essire peus, prus dolorosu; nau de cosas coendho o faendho, chi no coent o no essint bene / i. su male = impeorai
Sinonimi e contrari
dòlere,
dispiàchere,
incrèschere,
rànchere
/
incalèschere,
incancheriare
Frasi
si pecadu no atrogas su coro incrueschet ◊ cantu martirizu: su patire tou est piús incruéschidu!
2.
l'incrudeschet sa cundanna chi at iscontau
3.
su màndhicu at incrudéschiu ◊ sa pasta si est incrudéschia (G.F.Sedda)
Etimo
spn.
encrudecer
Traduzioni
Francese
regretter,
aigrir
Inglese
to regret,
to grow worse (harsh)
Spagnolo
doler,
exacerbar,
encrudecer
Italiano
rincréscere,
incrudire,
inasprire
Tedesco
leid tun,
sich verschlimmern.
incuculàre , vrb: incugulare Definizione
su si pesare o pònnere nues in s'aera; nau in cobertantza de unu, fàere in cara trista, séria, pentzamentosa
Sinonimi e contrari
abbudhonare,
annuai 1,
cuculare,
incumbuxae
| ctr.
isclarire,
ispalaciae
Frasi
isperemas chi no incúculet (G.M.Cabras)◊ gelu, bidhia e chelu incuguladu no tent esístere nemmancu in s'ammentu (S.Casu)
Etimo
itl.
incocollarsi
Traduzioni
Francese
se couvrir de nuages,
s'assombrir
Inglese
to cloud over
Spagnolo
nublarse
Italiano
rannuvolarsi
Tedesco
sich bewölken.
incurài , vrb rfl: incurare 1 Definizione
giacurare, su si pigare incuru de una cosa o chistione, su si dha pònnere a coro, faendhondhe contu, pentzandhodhoe cun contivígiu
Sinonimi e contrari
apensamentai,
apinnicare,
contifizare
| ctr.
trascurai
Frasi
iat impromítiu ca si nd'iat a èssi incurau cussu po is campanas ◊ eris parias pro me e oe no ti ndhe incuras! ◊ ghetadí in bratzus mius, no t'incuris de nudha! ◊ immoi no si nd'incuraus prus de totus custus daoris ◊ bene chi deo pacu mi ndhe incuro ◊ de custu dolore no mi ndhe incuro: l'agguanto, za no est forte!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se donner la peine
Inglese
to mind
Spagnolo
cuidarse
Italiano
curarsi,
darsi pensièro
Tedesco
sich kümmern.
indeosàre , vrb: indiosai,
indiosare,
endiosare Definizione
carculare a unu o a una coment'e diosu, diosa, ma nau mescamente in su sensu de dh'istimare forte, a distintu, de dhi pònnere amore mannu meda
Sinonimi e contrari
abbaradhare,
abbelare,
ammorare,
imbelare,
inamorai,
ingeniai
Frasi
ndhe sunt totu indeosados de ti tènnere in favore ◊ si ndh'est indeosada issa e lu pessichit chin ocradas e tzinnos ◊ ndhe so indiosau de cussa pitzoca! ◊ issa no pariat indiosada meda de issu
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
s'embéguiner
Inglese
to take a liking
Spagnolo
endiosar,
ensalzar
Italiano
invaghirsi
Tedesco
sich verlieben.
indisichíre, indisighíre , vrb: intisichire Definizione
bènnere a malu puntu de is dispraxeres, de s'afrigimentu, agiummai coment'e consumare o ispaciare de sa tisichesa
Sinonimi e contrari
decaire,
derrúere,
disigare,
ilmarrire,
indisicare
Frasi
si est indisighidu pro sa ruina de sa famíllia
Etimo
itl.
intisichire
Traduzioni
Francese
se consumer de chagrin,
dépérir
Inglese
to pine away
Spagnolo
consumirse
Italiano
consumarsi dal dolóre,
deperire
Tedesco
sich verzehren.
indúgi, indúgiri, indúgliri , vrb: indulli,
indúlliri,
indúxiri,
undúxiri Definizione
indrúchere, fàere abbasciare (sa conca o àteru) a cara a un’ala nau prus che àteru de cosa longa o arta chi a su normale istat prantada; nau de gente, su si abbasciare e fintzes cèdere o tròchere a una fortza, a un’àtera volontade / pres. ind. dèu indullu; pps. indúgiu (in-dú-gi-u), indúgliu, indúlliu, indurtu
Sinonimi e contrari
abasciai,
aúlghere,
dòrchere,
incruai,
indrúchere,
indrughire,
indugi,
muciare
/
conchinare,
cumbínchere,
tzèdere
Modi di dire
csn:
i. a unu a fai ccn. cosa = conchinarechelu; i. is costas a ccn. = dàreli surra manna, cannire sas costas a ccn.; a conca indúllia = a conca incrubada; indugi sa cigirista = abbassiare sas pretesas
Frasi
is manus chi ti sonant campanas de pasca, o paxi, funt is chi t'indullint su ferru in centu ainas bonas (Danese)◊ femu làngia e m'indullemu che filu (Z.Sanfilippo)◊ indulliat is genugus fintzas a terra ◊ no seu dignu de m'indulli po dh'iscapiai is corriedhas de is crapitas ◊ dhi benit ammaròglia a s'indúgliri, si bolit papai!◊ indugit is ogros a terra e fait lavras de erriri
2.
mi at indúlliu a cambiai su cuntratu ◊ ammarolla dhi est bénniu a indugi sa cigirista!
Etimo
ltn.
indulgere (indulgeo)
Traduzioni
Francese
fléchir,
céder
Inglese
to give in (way),
to flex
Spagnolo
doblar,
ceder
Italiano
flèttere,
cèdere
Tedesco
biegen,
sich ergeben.
infelài , vrb Definizione
pigare o giare fele, arrennegu meda, tzacu
Sinonimi e contrari
abbetiae,
acroconai,
afelonare,
airai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
imbirdinare,
inchietae,
infelonae,
infelonire,
inferronai,
renignai
| ctr.
allegrare,
prexai
Frasi
seis narendindi, de tontesas, po mi acabbai de infelai, oi!…◊ a chini no faint infelai, pigadas a mandronia!… ◊ infelendi po is fillus seu, ca funt dimónius!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se mettre en colère
Inglese
to get angry
Spagnolo
irritarse,
enfadarse
Italiano
adirarsi
Tedesco
sich ärgern.
infelloníri , vrb rfl: infelonire Definizione
pigare fele, arrennegu meda, a s'airada, su si fàere a una píbera de s'arrennegu
Sinonimi e contrari
afelonare,
imbirdinare,
infelai,
infellonai,
trenesci
Frasi
si fuant infellonius ancora de prus e dhus boliant cundennai a morti ◊ s'infeloniat e sa mente sua no ischiat decídere su comente ◊ abarrit calmu ca no serbit chi s'infelonit!
Traduzioni
Francese
devenir furieux
Inglese
to become furious
Spagnolo
enfurecerse
Italiano
inviperirsi
Tedesco
sich erbosen.
infollitài , vrb Definizione
bogare fògia, isparare, nau de is matas
Sinonimi e contrari
follitai,
fozire,
ifogire,
infollai
| ctr.
irfozire
Frasi
sa matixedha chi apu prantau est infollitendi: isperaus chi apat pigau bèni!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se garnir de feuilles
Inglese
to leaf
Spagnolo
hojecer
Italiano
méttere fòglie,
fogliare
Tedesco
sich belauben.
infrichíri , vrb rfl Definizione
su si pònnere in mesu de cosas e chistiones angenas
Sinonimi e contrari
cotulare,
fichire,
infruncuai,
intraudhare,
intraudhulare,
intraugliare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'ingérer
Inglese
to interfere
Spagnolo
entrometerse
Italiano
ingerirsi
Tedesco
sich einmischen.