incaminàre , vrb: incamminai Definitzione
cumenciare a andhare, cumenciare su camminu, su viàgiu, pònnere in o ammostare su camminu (bonu) de fàere; fàere andhare, bogandhoche a ccn.
Sinònimos e contràrios
comentzari,
incarrebai,
tocai 1
Frases
Deus at a incamminai is passus nostus in sa bia de sa paxi ◊ sa cussorza che fit atesu e si fit incamminadu luego ◊ sa chistioni si podit incamminai fàcias a su giustu ◊ candho creias chi fist arrivadu ti fist pagu prima incaminendhe ◊ s'afari est incamminau ◊ incamminarí e bai a s'ortixedhu!
2.
is serbidoras nci dhas apu incamminadas totu: sa cosa mi dha fàciu dèu
Tradutziones
Frantzesu
acheminer
Ingresu
to begin
Ispagnolu
emprender el camino,
encaminar
Italianu
avviare
Tedescu
sich auf den Weg begeben.
incaníre 1, incaníri , vrb, rfl Definitzione
fàere su cane, èssere malu, chentza làstima peruna, arrennegare che cane
Sinònimos e contràrios
incaniare
Frases
sa malasorti si est incania cun Mariedha de sa primu dí chi at biu sa luxi, scedada!(G.Ortu)
Ètimu
itl.
incanire
Tradutziones
Frantzesu
s'acharner
Ingresu
to be pitiless
Ispagnolu
ensañarse
Italianu
accanirsi
Tedescu
sich erbosen.
incarài, incaràre , vrb rfl: incorare 1 Definitzione
coment'e bogare sa cara, essire in calecunu logu (es. genna, fentana, muru), andhare a bíere / èssiri a incaracua = a su cua cua, faghíndhesi bídere, incarèndhesi, e torrèndhesi a cuare, apartare
Sinònimos e contràrios
acarare,
acerare,
acontrare,
acrarare,
afaciai,
imbraconare,
inciarare,
infaciai,
ingiarare,
iscampiare
| ctr.
cuai
Frases
caminu caminu totus s'incarant in su portale cun su pratu prenu de trigu po is isposos e augurare vida bella e errichesa ◊ candu passat tzerriendu, totus s'incarant a castiai ◊ unu pilloni si est incarau in su niu ◊ sa spaciada de mammai no mi lassàt incarai mancu in s'oru de s'enna ◊ sa luna si est incarada in su celu ◊ incaraisidhoi a biri ita est cussu chi s'intendit!◊ apo pichiadu e si est incorada a sa ventana
2.
donadhi unu cimingionedhu de pani ammodhiau pagu pagu incarau in su tzúcuru!
4.
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se montrer
Ingresu
to show oneself
Ispagnolu
asomarse
Italianu
affacciarsi
Tedescu
sich zeigen.
incarrebài, incarredài, incarrelài, incarrelàre , vrb: incarrerai Definitzione
cumenciare calecuna cosa, aprontare una faina, cumenciare a andhare, pigare s'orruga o su camminu po andhare a logu, ghiare o fàere andhare a una filada fintzes in su sensu de giare annestru, imparu, currègere su cumportamentu; pònnere a filera
Sinònimos e contràrios
abbiare 1,
abiai,
comentzari,
coviare 1,
imbrocare,
impostai,
incaminare,
irvinghinzare,
temperare,
tocai 1
| ctr.
iscaminai
Maneras de nàrrere
csn:
i. una faina, una festa = comintzare una faina, una festa; èssiri piciochedhu incarrerau = piciocu mannu; incarrerai a ccn. = dàreli annestru, briga, fàgherelu andhare o èssere adderetu, fintzas catzarechelu; su tempus est incarrerendu = est benindhe, est bénnida s'ora, s'est faghindhe tardu, ch'est colendhe; incarrebendi a… (una tzerta ora, tempus) = faci a… a oras de…; incarrelàresi bi'e… = comintzare a tucare a sa bandha de…, incarrerai a andai a…; portai sa brenti incarrerendu = creschindhe, ingrassendhe; no incarrerist! = no comintzes, no torres a comintzare (a chircare chistiones, murrunzare, e gai)
Frases
ias giai serrau is ogus po t'incarredai citiu faci a su soli…◊ a passu a passu si est incarrerau faci a domu ◊ andeus a biri no siat incarrerendu a innòi ◊ in monti incarreramu su bestiàmini e dèu mi setzemu a ligi ◊ est incarrebau totu a passu de portanti ◊ piciochedha de doxi annus drommit in su letu de sa mama… gei mi dh'emu incarrerada! ◊ apu incarrebau in su mori de monti po ti atobiai ◊ incarrelamus a cara a s'oriente
2.
s'ischiliai de unu muntoni de genti chi dhoi fiat benia iat incarrerau s'intrada de su palàtziu, is iscaberas, ascensoris, ufícius
3.
si seus cravaus apari e eus incarrerau a si basai ◊ de sa dí mammai at incarrerau a tenni pensamentus ◊ at incarrerau a tocai su tratori totu timi timi ◊ duas diis dhui funt… istau ca est incarrebendi cuatru mesis! ◊ cumentzai a si codromingiai ca s'ora est incarrebendi! ◊ sa cummédia incarrerat immoi ◊ incarrerat a proi… e at fatu una strossa
4.
prus incarrerat s'edadi e prus benint is maladias ◊ tzia Vitória est incarrerendi a is cent'annus ◊ est incarrerendi s’ora de prandi
Ètimu
ctl.
encarrerar
Tradutziones
Frantzesu
acheminer,
s'acheminer
Ingresu
to route
Ispagnolu
arrancar,
encaminar
Italianu
instradare,
avviarsi
Tedescu
sich auf den Weg begeben.
incartài , vrb: incartare Definitzione
imbodhigare cosa, pònnere in paperi; obbrigare a unu cun calecunu iscritu, fàere cuntratu; rfl. giare o impromitire s'ànima a su dimóniu; giogandho a cartas, abbarrare cun cartas in manu chi no cuncordant impare po pòdere serrare sa giogada
Sinònimos e contràrios
imbodhiai
2.
su cuntratu dipendhiat de su tantu de sa robba: cun prus de dughentas chimbanta berveghes incartaias pro chimbe annos ◊ chie cheriat imparare un'arte s'incartaiat cun d-unu mastru pro unu tantu de annos
3.
no fit un'istincu de santu, tiu Nigola, ma no fit mancu incartadu a su dimóniu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
envelopper
Ingresu
to come to a written agreement
Ispagnolu
envolver,
encartar,
encartarse
Italianu
incartare,
obbligare uno con scrittura,
fare un patto col diàvolo
Tedescu
in Papier einpacken,
einen Vertrag schließen,
sich dem Teufel verschreiben.
incèndhere, incènnere , vrb: inchèndhere,
inchènnere Definitzione
allúere su fogu, pruschetotu foedhandho de su forru; nau de s'ànimu, de sa mente, provare unu sentidu forte, biu / pps. inchesu
Sinònimos e contràrios
achèndhere,
allúere,
allumae,
atzèndhere,
impampidhare
| ctr.
istudare
Maneras de nàrrere
csn:
linna de i. = linnixedha fini po allumai fogu; inchèndhere frammas a… = tzacare, pònnere fogu
Frases
mentras tziu Missente fit inchendhendhe su focu, deo ascurtabo in mesu a sa cuzicura ◊ inchendhide su fogu! ◊ a cussa vidha li aviant inchesu frammas
2.
s'inchendhides s'ispera ant a lúghere torra custas cortes ◊ sos pitzinnos s'inchendhent iscurtandhe su contu (A.Mura)◊ a vinti annos cudha fiama m'inchendhiat totu ◊ de poeta sas peràulas cheria candho sa mente inchesa est de amore! ◊ si li est inchesa sa cara candho l'ant dimandhata ◊ su tzocu de s'istuturrada inchendhiat s'istànsia
Ètimu
ltn.
incendere
Tradutziones
Frantzesu
incendier,
enflammer
Ingresu
to set on fire,
to fire
Ispagnolu
incendiar,
inflamar
Italianu
incendiare,
entusiasmarsi
Tedescu
anzünden,
sich begeistern.
inchietàe, inchietài, inchietàre , vrb Definitzione
pigare o giare arrennegu; segundhu de ite si narat, avolotare
Sinònimos e contràrios
abbetiae,
achibberare,
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
collobbiare,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai
Frases
is fuedhus dhus eus ammesturaus a itzérrius candu si fiant inchietai ◊ irrocat che pidore e s'inchietat chi est unu cavanile!◊ tzieta s'inchietat narendi: "Mammai, Santu Pedru est su santu de is piscadoris!"◊ ma poita dha fais inchietai a mamma tua?◊ non t'inchietes, fipo brullandhe!
2.
"Maria Cinisu, movidí ca a niscinus istait bèni cussa crapita!", dhi naràt sa bídria po dha fai inchietai!◊ totu cussu chi li aiat contadu cussu pedidore l’aiat inchietadu
3.
fiat una noti sentza de luna chi su mari si fiat inchietau
Ètimu
spn.
inquietar
Tradutziones
Frantzesu
se fâcher,
agacer,
s'indigner
Ingresu
to disquiet
Ispagnolu
enfadar,
indignarse
Italianu
inquietare,
sdegnarsi
Tedescu
ärgern,
sich ärgern.
inchighiristài, inchighiristàre , vrb: incixiristari,
incragaristai,
increghestare Definitzione
coment'e fàere o artzare sa crogorista, arrennegare, su si crèdere meda, bogare sa conca de su sacu foedhandho cun atza
Sinònimos e contràrios
achibberare,
achighiristai,
altivai,
inchibberare,
inchighiridhare
/
abbetiae,
afutare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arrannegai,
collobbiare,
inchestare,
inchietae,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frases
at rispostu increghestèndhesi ca sos disisvios fint totu solu pro sos zòvanos ◊ mi furia incragaristada ancora de prus e ia crétiu de passai is dis prus orrorosas de sa vida
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se fâcher à mort,
remplir d'orgueil,
lever la crête
Ingresu
to fret and fume,
to make proud,
to get cocky
Ispagnolu
alzar el gallo
Italianu
adirarsi forteménte,
insuperbire,
alzar la crésta
Tedescu
sich erzürnen,
stolz werden,
den Kamm schwellen lassen.
inchimerài, inchimeràre , vrb: inchimeriare Definitzione
pigare chimera, pigare o giare arennegu, fintzes pònnere in conca calecuna idea a bisura de chimera
Sinònimos e contràrios
abbetiae,
achibberare,
acroconai,
afutare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchietae,
inchimerire,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frases
sendhe míseru isciau, t'inchimeras e ti faghes padronu in prepoténtzia (P.Casu)◊ su chelu si fit inchimeradu e caleit de botu sa irada de s'abba ◊ si bulluzat su mare, dae subra l'inchimerant sas nues… in pag'ora est un'inferru! ◊ sas aeras inchimeradas no faghent isperare in dies bonas ◊ si inchimeras a mie, ti zuro chi non cantas prus in logu! (M.Z.Funedda)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'obstiner,
s'irriter
Ingresu
to be obstinate
Ispagnolu
obstinarse,
empeñarse
Italianu
incaponirsi,
alterarsi
Tedescu
sich versteifen,
sich erregen.
incruài , vrb: incrubai,
incrubare,
incuare,
inculbare,
incurbare,
incurbiai,
incurbiare,
incurvare Definitzione
abbasciare a un'ala, pònnere a un'imboe, culembru; abbasciare sa conca, indrúchere s'ischina a cara a denanti; su si indrúchere a ccn., a su chi bolet s'àteru
Sinònimos e contràrios
ancrucare,
cruai,
incrunai,
inconchinare,
incrinire,
incrubedhare,
incrunai,
indortinare,
ingruxare,
palangai
| ctr.
arritzare,
istantargiai,
ficare
Frases
m'incurvavo in sa funtana bufandhe a fruncu ◊ si est incrubau a ndi bodhí cosa de terra ◊ fit timendhe a s'incurbiare a cullire crocas ◊ su bentu est tirendi aici e sa mata s'incrubat a cussa parti ◊ zuchet s'ischina a unu cantzu a fortza de istare incurbiau ◊ incrua s'istrexu po pigai prus àcua a tassoni! ◊ totu sas matas s'incrubant ◊ apo incurbadu sa conca e mi so cagliadu
2.
su soli si nci fiat incrubendu
3.
no est de atzetare goi a conca incurbiada su chi nos benit o chi nos fachent!
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie meda s'incúrviat su culu si li biet
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
incliner,
pencher,
s'incliner,
s'humilier
Ingresu
to incline,
to bow,
to bend down
Ispagnolu
inclinar,
agachar,
humillarse
Italianu
inclinare,
chinare,
inchinarsi,
umiliarsi
Tedescu
neigen,
sich neigen,
sich erniedrigen.
incrudèschere , vrb: incruèschere Definitzione
provare dolore, dispràxere, fàere o essire peus, prus dolorosu; nau de cosas coendho o faendho, chi no coent o no essint bene / i. su male = impeorai
Sinònimos e contràrios
dòlere,
dispiàchere,
incrèschere,
rànchere
/
incalèschere,
incancheriare
Frases
si pecadu no atrogas su coro incrueschet ◊ cantu martirizu: su patire tou est piús incruéschidu!
2.
l'incrudeschet sa cundanna chi at iscontau
3.
su màndhicu at incrudéschiu ◊ sa pasta si est incrudéschia (G.F.Sedda)
Ètimu
spn.
encrudecer
Tradutziones
Frantzesu
regretter,
aigrir
Ingresu
to regret,
to grow worse (harsh)
Ispagnolu
doler,
exacerbar,
encrudecer
Italianu
rincréscere,
incrudire,
inasprire
Tedescu
leid tun,
sich verschlimmern.
incuculàre , vrb: incugulare Definitzione
su si pesare o pònnere nues in s'aera; nau in cobertantza de unu, fàere in cara trista, séria, pentzamentosa
Sinònimos e contràrios
abbudhonare,
annuai 1,
cuculare,
incumbuxae
| ctr.
isclarire,
ispalaciae
Frases
isperemas chi no incúculet (G.M.Cabras)◊ gelu, bidhia e chelu incuguladu no tent esístere nemmancu in s'ammentu (S.Casu)
Ètimu
itl.
incocollarsi
Tradutziones
Frantzesu
se couvrir de nuages,
s'assombrir
Ingresu
to cloud over
Ispagnolu
nublarse
Italianu
rannuvolarsi
Tedescu
sich bewölken.
incurài , vrb rfl: incurare 1 Definitzione
giacurare, su si pigare incuru de una cosa o chistione, su si dha pònnere a coro, faendhondhe contu, pentzandhodhoe cun contivígiu
Sinònimos e contràrios
apensamentai,
apinnicare,
contifizare
| ctr.
trascurai
Frases
iat impromítiu ca si nd'iat a èssi incurau cussu po is campanas ◊ eris parias pro me e oe no ti ndhe incuras! ◊ ghetadí in bratzus mius, no t'incuris de nudha! ◊ immoi no si nd'incuraus prus de totus custus daoris ◊ bene chi deo pacu mi ndhe incuro ◊ de custu dolore no mi ndhe incuro: l'agguanto, za no est forte!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se donner la peine
Ingresu
to mind
Ispagnolu
cuidarse
Italianu
curarsi,
darsi pensièro
Tedescu
sich kümmern.
indeosàre , vrb: indiosai,
indiosare,
endiosare Definitzione
carculare a unu o a una coment'e diosu, diosa, ma nau mescamente in su sensu de dh'istimare forte, a distintu, de dhi pònnere amore mannu meda
Sinònimos e contràrios
abbaradhare,
abbelare,
ammorare,
imbelare,
inamorai,
ingeniai
Frases
ndhe sunt totu indeosados de ti tènnere in favore ◊ si ndh'est indeosada issa e lu pessichit chin ocradas e tzinnos ◊ ndhe so indiosau de cussa pitzoca! ◊ issa no pariat indiosada meda de issu
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
s'embéguiner
Ingresu
to take a liking
Ispagnolu
endiosar,
ensalzar
Italianu
invaghirsi
Tedescu
sich verlieben.
indisichíre, indisighíre , vrb: intisichire Definitzione
bènnere a malu puntu de is dispraxeres, de s'afrigimentu, agiummai coment'e consumare o ispaciare de sa tisichesa
Sinònimos e contràrios
decaire,
derrúere,
disigare,
ilmarrire,
indisicare
Frases
si est indisighidu pro sa ruina de sa famíllia
Ètimu
itl.
intisichire
Tradutziones
Frantzesu
se consumer de chagrin,
dépérir
Ingresu
to pine away
Ispagnolu
consumirse
Italianu
consumarsi dal dolóre,
deperire
Tedescu
sich verzehren.
indúgi, indúgiri, indúgliri , vrb: indulli,
indúlliri,
indúxiri,
undúxiri Definitzione
indrúchere, fàere abbasciare (sa conca o àteru) a cara a un’ala nau prus che àteru de cosa longa o arta chi a su normale istat prantada; nau de gente, su si abbasciare e fintzes cèdere o tròchere a una fortza, a un’àtera volontade / pres. ind. dèu indullu; pps. indúgiu (in-dú-gi-u), indúgliu, indúlliu, indurtu
Sinònimos e contràrios
abasciai,
aúlghere,
dòrchere,
incruai,
indrúchere,
indrughire,
indugi,
muciare
/
conchinare,
cumbínchere,
tzèdere
Maneras de nàrrere
csn:
i. a unu a fai ccn. cosa = conchinarechelu; i. is costas a ccn. = dàreli surra manna, cannire sas costas a ccn.; a conca indúllia = a conca incrubada; indugi sa cigirista = abbassiare sas pretesas
Frases
is manus chi ti sonant campanas de pasca, o paxi, funt is chi t'indullint su ferru in centu ainas bonas (Danese)◊ femu làngia e m'indullemu che filu (Z.Sanfilippo)◊ indulliat is genugus fintzas a terra ◊ no seu dignu de m'indulli po dh'iscapiai is corriedhas de is crapitas ◊ dhi benit ammaròglia a s'indúgliri, si bolit papai!◊ indugit is ogros a terra e fait lavras de erriri
2.
mi at indúlliu a cambiai su cuntratu ◊ ammarolla dhi est bénniu a indugi sa cigirista!
Ètimu
ltn.
indulgere (indulgeo)
Tradutziones
Frantzesu
fléchir,
céder
Ingresu
to give in (way),
to flex
Ispagnolu
doblar,
ceder
Italianu
flèttere,
cèdere
Tedescu
biegen,
sich ergeben.
infelài , vrb Definitzione
pigare o giare fele, arrennegu meda, tzacu
Sinònimos e contràrios
abbetiae,
acroconai,
afelonare,
airai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
imbirdinare,
inchietae,
infelonae,
infelonire,
inferronai,
renignai
| ctr.
allegrare,
prexai
Frases
seis narendindi, de tontesas, po mi acabbai de infelai, oi!…◊ a chini no faint infelai, pigadas a mandronia!… ◊ infelendi po is fillus seu, ca funt dimónius!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en colère
Ingresu
to get angry
Ispagnolu
irritarse,
enfadarse
Italianu
adirarsi
Tedescu
sich ärgern.
infelloníri , vrb rfl: infelonire Definitzione
pigare fele, arrennegu meda, a s'airada, su si fàere a una píbera de s'arrennegu
Sinònimos e contràrios
afelonare,
imbirdinare,
infelai,
infellonai,
trenesci
Frases
si fuant infellonius ancora de prus e dhus boliant cundennai a morti ◊ s'infeloniat e sa mente sua no ischiat decídere su comente ◊ abarrit calmu ca no serbit chi s'infelonit!
Tradutziones
Frantzesu
devenir furieux
Ingresu
to become furious
Ispagnolu
enfurecerse
Italianu
inviperirsi
Tedescu
sich erbosen.
infollitài , vrb Definitzione
bogare fògia, isparare, nau de is matas
Sinònimos e contràrios
follitai,
fozire,
ifogire,
infollai
| ctr.
irfozire
Frases
sa matixedha chi apu prantau est infollitendi: isperaus chi apat pigau bèni!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se garnir de feuilles
Ingresu
to leaf
Ispagnolu
hojecer
Italianu
méttere fòglie,
fogliare
Tedescu
sich belauben.
infrichíri , vrb rfl Definitzione
su si pònnere in mesu de cosas e chistiones angenas
Sinònimos e contràrios
cotulare,
fichire,
infruncuai,
intraudhare,
intraudhulare,
intraugliare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'ingérer
Ingresu
to interfere
Ispagnolu
entrometerse
Italianu
ingerirsi
Tedescu
sich einmischen.