ifogíre , vrb: infogire, infolliri, infozire Definitzione bogare fògia, fàere sa fògia, nau de su matedu Sinònimos e contràrios fozire, infollai, infollitai | ctr. irfozire Frases sa mata si est torrada a infolliri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu feuiller Ingresu to bear leaves Ispagnolu poblar, verdear Italianu frondeggiare, fogliare Tedescu sich belauben.
ilboligàre , vrb: ilvoligare, irbodhiare, irbolicare, irboligare, irvolicare, isbodhiare, isboligare, isvodhiare, isvoligare, ivoligare, sbodhiai Definitzione apèrrere, istèrrere una cosa imbodhigada o fata a lómboru (o a lobos); foedhare de una chistione coment’e ispiegandhodha; rfl., nau de sa manera de fàere sa cosa, fàere impresse, cun lestresa, cun coidau Sinònimos e contràrios illorigare, ispirigare, istèrrere, istròbere, istrobillai, spodhai / acoidai, ispontziai | ctr. allomborae, imbodhiai / istentare Frases at isvoligadu s'atzola ◊ si nche at irbolicau sa fardeta ◊ est pensandhe a comente irboligare su filu de sa vida sua 2. aiat in mente de fàghere unu discursu difítzile e isvoligadu cun chentu lemas, ma posca at timidu chi l'apataiant in calchi modu cun su professore 3. si no t'irbóligas ti lasso e mi che andho! ◊ cheret chi nos isvodhiemus si cherimus fàghere a tempus! ◊ bi sunt cudhos chi pro s'irboligare de chistiones e pilisos truncant in curtzu: si fuint!◊ cosa de nudha a l'irbolicare sa pràtica de un'amicu suo in ufíssiu!… Tradutziones Frantzesu dérouler, démêler, déployer, se dépêcher Ingresu to unwind, to roll into a ball, to lay, to hurry up Ispagnolu devanar, extender, darse prisa Italianu svòlgere, dipanare, distèndere, spicciarsi Tedescu abwickeln, ausbreiten, sich beeilen.
ilfaltàdu, ilfartàdu , agt: infaltadu, infartadu, irfartadu, isfaltadu, isfartadu Definitzione nau de unu, chi po comente foedhat o càstiat ananti de gente (coment’e provandho bregúngia) si biet chi si connoschet in crupa, in farta, si ndhe agatat male ca si connoschet de àere fatu calecuna cosa chi no andhat bene Sinònimos e contràrios afaltadu, faltosu, ifastadu, frajau / cdh. infaltatu Frases sos birgonzosos puru fint abbaidendhe sas pitzocas, mancari isfaltados ◊ l'aciapesi isfartada: li do una mirada si fit sintzera pro fàghere sa proa ◊ fut faedhendhe male de isse e comente si l'at bidu indainanti est abbarradu isfaltadu ◊ bessias a chircare ispiga, isfaltada timendhe sos meres ◊ no ischis mancu ite nàrrere ca ses isfartadu ◊ sos mannos fint isfartados ca aiant postu su minore in perígulu ◊ a s'ómine isfartadu sutzedit su chi timet 2. sa pitzinna turpa connoschiat totu, ma foras dae s'ambiente sou si agatait ilfaltada (Z.A.Cappai) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fautif, qui se sent en faute Ingresu to feel at fault or guilty about something Ispagnolu que se siente culpable Italianu che si sente in difètto, in cólpa Tedescu wer sich schuldig fühlt.
illaizàre , vrb Definitzione ispainare, istèrrere, portare, andhare aifatu de su logu, in tantos logos Sinònimos e contràrios ispadhiciare, ispaghinare, ispàlghere, ispaltzighinare, isparcinare, isparminare, isprabinare | ctr. collire, recògliere Frases ndhe ant a ischire meda, issos, cantos ndhe amus illaizadu de custos libbrighedhos! (Z.F.Pintore) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'élargir, se répandre Ingresu to spread (out) Ispagnolu extenderse, difundirse Italianu allargarsi, diffóndersi Tedescu sich verbreiten.
illumbài, illumbàre , vrb: illummare, islumbare, slumbai Definitzione pònnere dolore a lumbos, acropare a lumbos, a is errigos Sinònimos e contràrios iderrigari, illumbedhare, irrenare, isarrigai, iscumbarare, lumbai Frases illissinu a peis paris, in s'oru de m'illummare! ◊ sétzidi in su liminaxu de s'enna: chi ti movis, custus mengianu t'illumbu! ◊ iscudidhu de perda, illumbadhu cussu cani! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'éreinter Ingresu to strain one's back Ispagnolu derrengar Italianu dilombare Tedescu sich abmühen.
illutonàre , vrb Definitzione essire o bogare un’arremu de su lutone (mescamente su de sa camba) Sinònimos e contràrios iscrocare 1 Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se luxer les hanches Ingresu to dislocate one's hips Ispagnolu dislocar las caderas Italianu lussare le anche Tedescu sich die Hüften verrenken.
ilmaschiàre , vrb: ismaschiare Definitzione arrasigare su pedhutu de is pedhes conciadas; ispertare o iscrarire sa boghe, giare unu cropu sicu, un’arrasigadura, in su gúturu, coment’e de tussi, un’iscrémiu, ma chentza ispudu (coment’e po ndhe bogare ispurgadura), fintzes po singiale a un’àtera persona chentza foedhare: medas bortas est unu singiale de disprétziu o de befa, de avertimentu / ferru de ismaschiare = ferru addatu pro ndhe rasigare su pedhutu de sas pedhes Sinònimos e contràrios burruscinai, iscarrusciai, iscremiare, sdorrosciai 2. fit ilmaschianne e tussianne po si fàghere a intènnere de sos àteros (A.Cossu)◊ apo ilmaschiadu ma no mi at cumpresu ca si depiat calliare 3. cussu cheret ilmaschiadu ca est nanne cosas chi no annant bene! Tradutziones Frantzesu graillonner Ingresu to clear one's throat Ispagnolu carraspear Italianu liberare la góla dal catarro Tedescu sich räuspern.
ilmeràre , vrb: ismerare, smerai Definitzione su si fàere in bàtoro po ccn., fàere de totu pommore de unu, po dh’agiudare; fintzes bogare sa cosa de un’istrégiu tropu prenu; a logos dhu narant in su sensu de s’incantare, de si meravigliare, ispantasiare Sinònimos e contràrios aurzire, desintragnai, irfrissurare / iscolomare Frases Deus ismerat onnipoténtzia, amore e sabidoria ◊ sucurre sos chi s'ismerant pro bènnere a ti visitare! 3. a minore ti ndhe ismeravas vadiandhe sa campagna Ètimu spn. esmerarse Tradutziones Frantzesu prodiguer, se prodiguer Ingresu to lavish, to do all one can Ispagnolu esmerarse Italianu prodigare, prodigarsi Tedescu verschwenden, sich ergehen.
ilvilíre , vrb: irvilire, isvilire, ivilire Definitzione fàere a gana lègia, orròschere, fàere naschire arrefudu Sinònimos e contràrios abbolotai, aconare, afastiai, agrungiai, ascamare, colloviare, dirgustare, isbolotiare, iserare, istomacare, spreai, tolocare / ifadare, istufare Frases daghi si est atatu e isvilidu ti at bogadu sa fune a t'isbrocare (A.D.Migheli)◊ candho m'irvilo de istare fora mi recuo ◊ istat intro intanadu che colora e no s'irvilit de su tantu sere ◊ nara impresse, chi cun sa ciarra tua ti apo irvilidu! 2. ch'est intro de s'ostera bufendhe dai oltaedie, solu, nemos lu càlculat e finas sa butighinaja ndh'est isvilida de li nàrrere a si moderare ◊ nde so isvilidu de fàghere semper su púpulu 3. custa fit una purga solu a l'intèndhere, ca ilviliat a chie sisiat! Sambenados e Provèrbios prb: màndhigu continu, màndhigu isvilidu Ètimu itl. svilire Tradutziones Frantzesu dégoûter, fatiguer, se lasser Ingresu to make sick, to bore, to be bored Ispagnolu repugnar, aburrirse Italianu nauseare, stuccare, annoiarsi Tedescu anekeln, sich langweilen, belästigen.
imbarjàre , vrb: imbargiai, imbarzare, imbraxai Definitzione essire de colore murru, cambiare colore cumenciandho a còere, foedhandho de frutos, e àteru puru (olia, àghina, figu, pira, tamatas) / imbraxai is ogus = furriai is ogus in biancu Sinònimos e contràrios incoloritare, pínchere Frases s'olia a úrtimos de santuaini est totu imbarzendhe ◊ abbàida si bi at imbarzadu pira e bàtindhe! ◊ sa fruta imbraxendi cumentzat a èssi lómpia 2. de su feli, a su sennori dhi fiant imbraxaus is ogus che pisitu acorrau ◊ si si ammurràt, imbraxàt is ogus: no nci fiat giogus po mi consolai! (C.Saragat) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu commencer à mûrir (agric.) Ingresu to turn dark coloured Ispagnolu enverar Italianu invaiare Tedescu sich dunkel färben.
imbarrigàre , vrb: imbarrugare Definitzione pònnere e incracare o pesare apitzu de ccn. cosa (o de ccn.), èssere coment’e a càrrigu, a pesu / i. unu burdu a ccn. = nàrriri a bodheta chi est fillu cosa sua Sinònimos e contràrios abbarrigare, asubai, imbarare, incarrutzai Frases si ch'est imbarrigadu subra azummai l'aiat ischitzadu! ◊ imbarrigados s'unu a s'àteru, ca pagu reziant, che esseint a fora ◊ no ti che imbàrrighes cue ca bi at cosa chi si pistat! ◊ no ti che imbàrrughes apitzu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'appuyer Ingresu to put on Ispagnolu ponerse o apoyarse encima Italianu méttersi o appoggiarsi sópra Tedescu sich hinauf stellen.
imbertzíre , vrb Definitzione cricare afàrios o chistiones angenas, su si pònnere in mesu po chistiones angenas Sinònimos e contràrios infrechidhare, infrichiri, intraudhare, intremèsiri, tzacare Frases no est zustu de s'imberzire in cosas chi no ndh'est a connoschéntzia ◊ si sa zustíssia no si fit imberzia, oje fortzis cussu no fit istau unu bandhiu Tradutziones Frantzesu s'entremettre Ingresu to interfere Ispagnolu entremeterse Italianu introméttersi Tedescu sich einmischen.
imbescurài , vrb Definitzione ammesturare, pònnere impare, totu a unu cosas diferentes; prnl., su si interessare de cosas chi no si depet Sinònimos e contràrios ammeschiare, ammesturai, imbesturai / imbertzire 2. no t'imbescuris in is fatus nostus! Tradutziones Frantzesu s'entremettre Ingresu to interfere Ispagnolu entremeterse Italianu immischiare Tedescu sich einmischen.
imbreacàre , vrb: imbreagai, imbreagare, imbriacare, imbriagai, imbriagare, umbriagai Definitzione bufare binu o àteru cun àrculu a tropu, còere, a su puntu de pigare sa conca e mancu cumprèndhere bene cun bene o atuire a su chi si faet; prènnere sa conca de ideas chi unu no cumprendhet o no cumprendhet bene Sinònimos e contràrios abbenzinare, abbinai, abbumbare, abburraciai, acirrai, aciumai, acogai, apispantai, bufae, còchere, inciariri, inciumire, inciummare, trincai / imprènere Frases s'imbriagavant a chida sichia ◊ si la passaiat rebbotanne donzi sero e imbreacànnesi ◊ apustis chi dh’eis imbriagau nd’eis fatu su chi eis bófiu de frai miu! ◊ eh gopai… po unu binu aici mi acunnortau dèu puru a m'imbriagai! 2. nos imbreagamus de faedhos e nos ismentigamus de sos fatos (L.Ilieschi) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'enivrer Ingresu to make drunk Ispagnolu emborrachar Italianu ubriacare Tedescu sich betrinken.
imbujài, imbujàre , vrb Definitzione fàere o essire iscurosu, nau prus che àteru de su chelu e fintzes de sa bisura de chie s’intristat; fàere una cosa o chistione prus pagu crara Sinònimos e contràrios abbujare | ctr. isclarire / crarire Frases s'issuriadorzu est candho est imbujandhe ◊ si est peasu su bentu e su chelu si est imbujau ◊ sa Terra si fut imbujada, pariat torrada sa noti 2. ant imbujadu sas resones craras! Tradutziones Frantzesu s'assombrir Ingresu to darken Ispagnolu obscurecer, fruncir el ceño Italianu rabbuiarsi Tedescu sich verfinstern.
imbusciàe, imbusciài , vrb: (im-bu-scia-i) imbusciare 1 imbusciari, imbuscinai, imbuscinare, imbuscinari, imbussai, immussare Definitzione ammontare coment’e a imbodhigadura, betare ammontu, pònnere bestimentu, imbàtere in mesu de calecuna cosa (o fintzes de chistione) chi che carràgiat totu; nau de muros, ischedrare, pònnere unu pígiu de impastu po dhu finire / imbusciare su letu = pònnere su tretu pendhindhe de sa cuguzura in sos duos costazos suta de sa tramata Sinònimos e contràrios acarragiai, acuguzare, ammantai, bestire, carragiai, imbudhiai, imburrussai / arrabbussai, intunigare, irrustigare | ctr. irbusciai Frases at imbusciau su pipiu in s'isciallu ◊ candu si fait su pani, tocat a dhu imbussai po no s'infridai e axedai ◊ sunt colados a cadhu totu bene imbusciados ◊ imbussadí sa cara e dormi! ◊ seu intrada po t'imbussai in su letu ◊ ant agatau su pipiu in su lacu, postu in sa palla e imbuscinau in su sacu ◊ sa terra oi est imbussada de veturas bècias, de gommas e motoris! 2. assumancus in s'ierru candu est frius si podeus imbussai 3. is undas, currendusí apari e pinnichendusí a cuadhus mannus, ci dhu imbussànt in mesu coment'e unu fustigu ◊ ci at imbussau sa conca in s'àcua e isparéssiu est 4. nci dh'ant imbuscinau in sa política e in is partidus, a issu puru (B.Lobina) ◊ portàt totu sa carena imbuscinada in mesu a su ludu e a sa lurtzina Ètimu spn. embozar Tradutziones Frantzesu s'envelopper Ingresu to wrap oneself Ispagnolu envolverse Italianu avvòlgersi, coprirsi Tedescu sich einhüllen.
immachinàre , vrb Definitzione rfl., coment’e fàere a macu, essire in machines, nau in su sensu de si fàere ideas, ibertu o àteru tropu atesu de sa realtade o de su possíbbile Frases no t'immàchines ca tantu no est gai! Tradutziones Frantzesu s'illusionner Ingresu to deceive oneself Ispagnolu ilusionarse Italianu illúdersi Tedescu sich etwas vormachen.
immaginài , vrb: immaginare, immazinare, irmaginare, irmazinare Definitzione pentzare is cosas chentza dhas bíere e ne ischire, faendhosindhe un’idea, una figura in sa mente Sinònimos e contràrios apensare, figurae Frases podides irmazinare su cascavellu chi mi at postu candho mi at allegadu de "sos àteros astros"! (A.Deplano) Tradutziones Frantzesu imaginer Ingresu to imagine Ispagnolu imaginar Italianu immaginare Tedescu sich vorstellen.
immalèsciri , vrb Definitzione peorare de salude Sinònimos e contràrios aggravae, ammalesci, imbalèschere, impeorai, impeusare, pejorare | ctr. illebiare, mediare Frases sa maladia si est in pagu tempus immaléscia e Boicu at serrau is ogus po sempri Tradutziones Frantzesu s'aggraver Ingresu to get worse Ispagnolu agravarse Italianu aggravarsi Tedescu sich verschlimmern.
impedhitzài , vrb Definitzione coment'e arrèschere in mesu (de sa lana) de una pedhe chentza ndhe pòdere essire, su si agatare in mesu de chistiones malas a bínchere Sinònimos e contràrios impedhulare, ingarrutzai Frases no cumintzeus a impedhitzai is cosas: pòngiat a verbali sa proposta chi ant fatu is cuntzilleris! 2. seu andau de un'atopu a s'atru, mi seu agatau mesu impedhitzau e apu tentu abbisóngiu de dinai (A.Garau)◊ no praxit mancu a fustei a èssi impedhitzau in mesu de custas cosas Tradutziones Frantzesu s'empêtrer Ingresu to pitch, to get involved Ispagnolu meterse Italianu impegolarsi, impelagarsi Tedescu sich verstricken.