bindicàre, bindigàre , vrb rfl: vennicare Definitzione
pagaresindhe de mala manera de unu dannu, de un'ofesa
Sinònimos e contràrios
vengai,
vinghitare
Frases
si ndhe sunt bindicaos
Ètimu
itl.
vendicare
Tradutziones
Frantzesu
se venger
Ingresu
to revenge oneself
Ispagnolu
vengarse
Italianu
vendicarsi
Tedescu
sich rächen.
bischitzàre , vrb Definitzione
istare a brullas e a giogu
Sinònimos e contràrios
abbrengulare,
bebberecare,
ciogare,
giochitare,
imbalai,
ingiogaciai
Ètimu
itl.
bischizzare
Tradutziones
Frantzesu
s'amuser
Ingresu
to amuse oneself
Ispagnolu
divertirse,
entretenerse
Italianu
trastullarsi
Tedescu
sich unterhalten.
bodíre , vrb Definitzione
su provare praxere, cuntentesa, pigare gustu in calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
godire*,
gosai
| ctr.
patire,
sufrire
Frases
Deus cherfat chi potas bodire finas a chent'annos! ◊ sos faltzos bodint candho s'àteru est avilidu ◊ su trigu meu si l'at a bodire isse
Tradutziones
Frantzesu
jouir,
prendre plaisir
Ingresu
to enjoy
Ispagnolu
aprovechar
Italianu
godére
Tedescu
sich freuen.
boltàre , vrb: bortare,
bortiare,
vortare Definitzione
furriare a s'àtera parte, fache a ccn. po agiudu, po foedhare; fàere fúrriu, cambiare; pigaresidha contras a chie cumandhat, contras a ccn.
Sinònimos e contràrios
colojare,
furriai
/
cambiai,
imbortare
Maneras de nàrrere
csn:
bortàresi a su ferru ruju = no tènniri arrispetu po nudha e po nisciunus; boltare sos chervedhos = ammachiaisí
Frases
sos mazores no ischiant a cale santu si bortare e dubba chi si lis presentat unu ◊ si ch'est bortadu a s'àtera bandha candho at bidu a mie ◊ bolta a nois sos ògios tuos!
2.
onzi dimóniu si est boltadu a santu ◊ farina de tiàulu si boltat in telau ◊ s'allegria mea como si mi fit bortiandhe in tristura ◊ sa balentia dae valore che l'ant bortata in cosa leza ◊ a s'intèndhere su frúsciu de su trenu s'àinu si est boltadu a dimóniu! ◊ si tiat bortare su tempus, tandho fortzis tiat sanare
3.
fint medas sos bandhios chi si bortabant in d-unu chin pastores e carbonarjos in cussos litos
4.
sos minores si sunt boltendhe a sos mannos ◊ fache discostare sa runtzinalla chi si m'est bortada ◊ li at atunchiau s'istrópiu de s'orgógliu e tandho si est bortau ◊ su poledhu, candho si sapiat zente colàndheli serente, si bortabat a càrchides
5.
si sutzedit calchi cosa no boltes culpas a mie!
6.
est gai isurzidu chi si bortat a su ferru ruju (G.Ruju)
7.
in custu carrasegare ses boltendhe sos chervedhos
Ètimu
ltn.
*voltare
Tradutziones
Frantzesu
tourner,
se retourner
Ingresu
to turn against s.o.,
to rebel
Ispagnolu
darse vuelta
Italianu
voltare,
rivoltarsi
Tedescu
wenden,
sich auflehnen.
botzicàre , vrb rfl Definitzione
lòmpere a pitzu a unu po dhi fàere male
Sinònimos e contràrios
afarcai,
allupiri,
atzurrire,
intriglire
/
carriai
Frases
si li sunt botzicaos sos canes ◊ sa martinica si li est botzicada a supra e li at irbinarjau sas bestes
2.
issu ligabat a pisíliche sas ballizas e si las botzicabat a pala
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se jeter (sur),
se lancer (sur)
Ingresu
to throw oneself
Ispagnolu
abalanzarse
Italianu
avventarsi
Tedescu
sich stürzen.
cabussonàre , vrb Sinònimos e contràrios
cadramissare
Tradutziones
Frantzesu
se cabrer
Ingresu
to hunch,
to rear
Ispagnolu
encabritarse
Italianu
aggroppare,
impennarsi
Tedescu
sich aufbäumen.
cadramissàre , vrb: cradamissare,
cratamissare Definitzione
nau de un'animale (su cuadhu), pesare istrantàgiu in is peis de asegus, inartandho is de ananti; andhare a brínchidos
Sinònimos e contràrios
impinnai
/
cadrabudhai,
cadraminciare
Frases
cadramissat fatendhe in terra tres palmos de intacu
Tradutziones
Frantzesu
se cabrer
Ingresu
to rear (up)
Ispagnolu
encabritarse,
empinarse
Italianu
impennarsi (del cavallo)
Tedescu
sich bäumen.
cadredhài , vrb: cadredhare,
cardedhai,
cardidhari,
cradedhare Definitzione
fàghere de ancas, mòvere is cambas iscudendho is peis a terra, prus che àteru po tostorrudéntzia o protesta o dolore; istare a su brínchida brínchida
Sinònimos e contràrios
catrichidhare,
ispeinchinare,
istrumpidare,
matanare,
scadronai
/
iscradedhiare
Frases
si ndhe pesat calchidendhe e andhat cadredha cadredha ◊ chi dhi ponit sabi, a sa ferida, su sannori gei cadredhat! ◊ dh'at aferrau a sa braba e dh'at fatu cadredhai: fiat acanta a s'imbrutai puru! ◊ su porcu fit male trobeidu e cadredhendhe s'est isortu ◊ is animalis arestis cadridhant si dhus aferras ◊ axiu tenit sa croxueta cardedhendi candu est cassara a soga a conca!…
2.
candu su craboni est malu a tenni tocat a cardedhai cun su sulavogu ◊ chi is predis si podiant cojai, cussu no iat a cardedhai meda po agatai fémina
Tradutziones
Frantzesu
se démener
Ingresu
to fidget
Ispagnolu
agitar
Italianu
agitarsi,
dimenarsi con i pièdi per insofferènza di qlcs
Tedescu
sich hin und her bewegen.
cagiàre , vrb: cagliai 1,
callai,
caxae,
cazare Definitzione
si narat de cosa brodosa, de late, ógiu, e àteru, chi perdendho abba o perdendho calore (o po àteru) si faet prus tostada; nau foedhandho de unu, si narat in su sensu de si currègere, essire sàbiu, lòmpere a calecunu arresurtau bonu
Sinònimos e contràrios
abbeladinare,
acragare,
aggromare,
alleae,
ammallorai,
apedrare,
apiatare,
belare,
giagare,
impagnire,
pazare
/
medrare,
medrire
| ctr.
iscagiae,
sòlbere
Maneras de nàrrere
csn:
callai a ciorbedhu = essire zudissiosu, sàbiu, cabosu, achistiadu che unu mannu; su cagiau = su callau, preta; cagiare s'ógiu in buca = abbarrare trassidos; cazare una cosa de… = cuguzàrela de…, betàreli carchi cosa a meda, fai callagalla de…
Frases
in zerru, comente faghet fritu s'ozu ermanu si cazat ◊ cosa lassada a budhire meda si che cazat tropu ◊ custu binu callat in s'unga ◊ su lati si est callau ◊ sa minestra ca fut ghetada de diora si est callada
2.
l'at bidu chi a fàghere male no cumbenit, ma no bi cazat etotu ◊ l'ischis chi andhat male a fàghere gai, ma no bi cazas, no! ◊ tue no bi as cazadu: naras isambrúlios, iscabulada! ◊ s'ómini callat a ciorbedhu a corant'annus ◊ totinduna chi est callendi a ciorbedhu… s'ómini torrat a pipiu ◊ cussa cantzone est serbia a fàere cazare sos sentimentos de sa zente ◊ addaghi at intesu sa senténtzia dhi est cagiadu s'ógiu in buca!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Callai
Ètimu
itl.
cagliare
Tradutziones
Frantzesu
épaissir,
coaguler,
se cailler
Ingresu
to thicken
Ispagnolu
espesar,
condensar
Italianu
addensare,
fare dènso,
coagulare,
rappigliarsi
Tedescu
sich verdichten,
gerinnen.
calèschere , vrb Definitzione
erríere a praxere, intostare de s'errisu
Frases
su imbetzare no ti daet gustu tale de ndhe calèschere!
Ètimu
ltn.
*caleschere
Tradutziones
Frantzesu
rire à s'en tenir les côtes
Ingresu
to split one's sides laughing
Ispagnolu
reírse a carcajadas
Italianu
rìdere a crepapèlle
Tedescu
sich tot lachen.
cambàre , vrb Definitzione
abbarrare, istare o lassare agoa, asegus, a una bandha, immentigare, sartare cosa lassandhodha chentza fàere; foedhandho de cosa chi si betat de un'istrégiu (abba, binu, late e cosas deasi), pèrdere, in su sensu chi una parte de sa cosa chi si betat no calat totu impare cun s'àteru ma torrat coment'e agoa in costas de s'istrégiu chi s'imbuidat e po cussu orruet a fora de s'istrégiu prenendho; rfl: èssere o fàere prus pagu de un'àteru
Sinònimos e contràrios
acadiare,
acogiai,
codiare,
coigiare,
ilmentigare,
incoizare,
lassai,
scaresci
/
scabidai
Frases
l'apo sighidu e cambadu, a isse, ca deo camino prus lestru ◊ betendhe su late dae s'isterzu at cambadu e che ndhe at rutu a terra ◊ coita, no ti cambes, ca sinono est peus a sighire sos àteros!
2.
seberade su menzus e cambade su malu! ◊ s'olia l'ant collida male: ndh'ant cambadu meda ◊ chentza nos ndhe sapire amus cambadu un'àrbure de olia chentza collida ◊ derisero apo cambadu sa lughe de fora alluta ◊ in binza amus cambadu fundhos chentza binnennados: tocat de andhare a s'atenta! ◊ so torradu ca apo cambadu cosa chi depia leare!
3.
so essidu e apo cambadu sa lughe alluta ◊ abbàida si acobore apo cambadu sas craes mias in domo tua!
4.
cussos za no si cambant: si lis daes una cosa, nessi ateretantu ti ndhe torrant! ◊ pro mandronia za no ti cambas, tue puru!
Tradutziones
Frantzesu
rester derrière qqn.,
qqch.,
être derrière
Ingresu
to leave out
Ispagnolu
dejarse atrás
Italianu
tralasciare,
distanziare,
lasciarsi diètro qlcs.,
qlc.,
stare diètro
Tedescu
auslassen,
hinter sich lassen.
campadítu, campadítzu , agt Definitzione
chi si dha campat, chi no istat bene meda ma mancu male
Sinònimos e contràrios
campadore,
campadógiu,
campajolu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui vivote
Ingresu
who is able to make ends meet
Ispagnolu
quien va tirando
Italianu
che riesce a vívere,
a campare
Tedescu
sich durchs Leben schlagen.
campitzàre , vrb: campizare,
camputzare Definitzione
campare comente male si podet, chentza fortza meda
Sinònimos e contràrios
arramputzare,
campugiai,
campurigiai
Frases
de cudhu mannau chi campizaiat sos mandroníglios no si ndhe agatat zenia! ◊ campizat sa crabita a trazu de su chintorzu ◊ fit zentighedha chi campitzaiat cun pagu e nudha
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
vivoter
Ingresu
to live from hand to mouth
Ispagnolu
ir tirando
Italianu
campicchiare
Tedescu
sich mühselig durchschlagen.
campugiài, campugiàre, campugliàre , vrb: campullare,
campuzare Definitzione
campare a sa bona, male comente si podet
Sinònimos e contràrios
balivigare,
campitzare,
campurigiai
Frases
fint baranta cristianos chi campugliaiant cun pagos fiados a s'ispàstinu ◊ triballant ortos, téula e matone e si campullant sa pòvera vida (P.Lavra)◊ issu si dha campugiàt cun d-una parada de birduras chi bendhiat in pratza
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
vivoter
Ingresu
to live from hand to mouth
Ispagnolu
ir tirando
Italianu
campicchiare
Tedescu
sich mühselig durchschlagen.
cantazàre , vrb Sinònimos e contràrios
mulmutare
Tradutziones
Frantzesu
chantonner
Ingresu
to chant
Ispagnolu
tararear
Italianu
cantilenare
Tedescu
eintönig vor sich hinsingen.
carvàre , vrb Definitzione
nau de is matas, fàere a carvas, a cambos
Sinònimos e contràrios
forchidhare,
furcaxai
Tradutziones
Frantzesu
se ramifier
Ingresu
to branch
Ispagnolu
ramificar,
ramificarse
Italianu
ramificare
Tedescu
Zweige treiben,
sich verzweigen.
casilàre , vrb Definitzione
trebballare chentza s'immarrire meda, a pagu; fàere arrespàrmiu
Sinònimos e contràrios
palpare
/
avitare
Frases
in su traballu s'imbolat a boinu: no si càsilat a nudha! (G.Ruju)
2.
su casiladu est totu gualanzu ◊ s'impresa at muntesu trabagliendhe sos giòvanos chi no ant famíllia, ca cun cussos càsilat dinaris
Tradutziones
Frantzesu
se ménager
Ingresu
to spare oneself
Ispagnolu
ahorrar fuerzas
Italianu
risparmiarsi
Tedescu
sich schonen.
castiài , vrb: acastiai,
castiare,
castiari,
casticare,
castigare,
chestiai Definitzione
abbaidare aperindho o girandho is ogos po bíere sa cosa; tènnere contu, contivigiare, atèndhere calecuna cosa o a ccn. po su bisóngiu chi podet tènnere de agiudu; portare a ogu unu logu o calecuna cosa, giare atentzione chi no che dha furent, chi no tèngiat dannu / càstia!, castiai! = itl. ecco!
Sinònimos e contràrios
abbadiai,
abbillai,
colbiare
/
addolie,
aggordai,
agguardai,
cadebai,
chistie,
coltoire,
cultodiare,
tentare
Maneras de nàrrere
csn:
castiai mali a unu = fàghere un'ograda mala a unu, coment'e cheríndheli nàrrere chi su chi est faghindhe no andhat bene; castiaisí cun d-unu, cun d-una = èssiri in castiadas, fastigiai, abbaidàresi pro si chèrrere; castiai, no castiai sa cosa (po su tanti chi est)= abbaidare, no abbaidare, no ndhe fàghere contu, lassare cúrrere
Frases
castiadhu acomenti est bestiu! ◊ andaus a bíngia a castiai si s'àxina est cumentzendi a coi ◊ chestit, gopai, de innòi is piciochedhus nci essint apenas cabau s'unconi! ◊ si no dhas càstias, is cosas, comenti fais a dhas arregordai?! ◊ is ogos suos si fiant frimaos a castiare in altu
2.
a is antzianus is fillus no dhus bollint castiai! ◊ is arrosas sunt floridas ancora: comenti faint a èssiri friscas friscas sena chi nemus dhas castit?!…
3.
ingunis tocat a dhoi ponni a calincunu a castiai, de is bortas chi ndi fúrinti totu
4.
candu mi at biu pighendimindi totu cudha cosa mi at castiau mali… agiummai mi nci papàt cun is ogus! ◊ una de custas piciocas si castiàt cun d-unu giòvunu, ma no si fiant mai chistionaus ◊ dèu unu chilu de cosa no dhu càstiu, si unu mi dha pigat a cascita intrea!
Ètimu
ltn.
castigare
Tradutziones
Frantzesu
garder
Ingresu
to look,
to guard
Ispagnolu
mirar,
guardar
Italianu
guardare,
badare,
custodire,
sorvegliare,
vigilare,
controllare
Tedescu
ansehen,
sich kümmern,
behüten,
überwachen.
cautelài, cautelàre , vrb rfl Definitzione
giare atentzione innanti segundhu ite cosa po no ndh'àere dannu
Tradutziones
Frantzesu
se prémunir
Ingresu
to take precautions
Ispagnolu
precaver (se)
Italianu
cautelarsi
Tedescu
sich sichern.
cerrixèrri , avb, nm: cerruxerru Definitzione
manera de camminare faendho ballare is nàdigas, comente faent is piciocas; genia de pigionedhu (cerruxerru solu pzn.)
Sinònimos e contràrios
isculisiscúlisi,
scianchiscianchi
/
cherricherri
Frases
gi est pagu afragellada, cussa picioca, totu tinta in faci, totu iscianchiscianchi, caminendi cerrixerri! ◊ est benendi cerrixerri, totu apomponissada, totu arrandas e frocus
2.
is pillonedhus bolant schiulendi de una mata a s’àtera: is cerruxerrus, is cruculeus, cadrellinas, calancuna meurra
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui se dandine
Ingresu
walking with a wiggle
Ispagnolu
balanceante
Italianu
sculettante
Tedescu
sich in den Hüften wiegend.