scrabutzinài , vrb: scrabutzionai Definitzione
iscarrafiare o forrogare comente faent is pudhas; passare o andhare friga friga, nau siat de gente e siat de bestiàmene / s. su fogu = morigare, acontzare su fogu
Sinònimos e contràrios
arruncinai,
scarrovai,
sciorroncinai,
sforrogonai,
scrabussonai
/
scrovinai
Frases
is pudhas funt scrabutzinendi terra
2.
e bessiminci, gei ses un'ora scrabutzinendi!
3.
su fogu est istudau, no serbit a dhu scrabutzinai! ◊ tocat a scrabutzionai su fogu po no ndi dhu lassai istudai
Tradutziones
Frantzesu
se frotter
Ingresu
to rub oneself
Ispagnolu
frotar,
rozar
Italianu
strusciarsi
Tedescu
sich streifen.
scràfi , vrb: iscàlfere*,
scràfiri Definitzione
passare is ungas in sa carre o fintzes àteru a arrasigadura; nau rfl. in cobertantza e cun tzacu, istare chentza fàere nudha, o fintzes peleare cosa ifadosa, males / s. sa rúngia a unu = rispòndhereli, faedhàreli a istruncadura, a irmurriadura
Sinònimos e contràrios
arratare,
iscarpire,
iscrafire,
tratai
Frases
chi mi spítzuat unu sintzu abarru scrafendi!
2.
cussus abarrant in domu a si scrafi, a totu dí! ◊ cussa si at lassau e immoi tocat a nosu a scrafi!
Tradutziones
Frantzesu
se gratter
Ingresu
to scratch oneself
Ispagnolu
rascarse
Italianu
grattarsi
Tedescu
sich kratzen,
faulenzen.
sderrinài , vrb: isterrinai*,
sterrinai,
stirrinai Definitzione
betare a terra, crocare in terra, su si pònnere crocaos
Sinònimos e contràrios
imbrossinare,
istèrrere,
isterricorjare,
isterrighinare,
sterrionai,
stragai
Frases
candu ti ses puntu ses acabbau sderrinau in d-unu letu
Tradutziones
Frantzesu
terrasser,
abattre,
s'étendre
Ingresu
to knock down,
to lay (down),
to lie down
Ispagnolu
derribar,
tumbar
Italianu
atterrare,
abbàttere,
stèndere a tèrra,
stèndersi
Tedescu
niederwerfen,
niederschlagen,
sich hinlegen.
se , prn: sèi 1,
sèis,
sene,
sese,
sesi Definitzione
prn. de 3ˆ p., ma nau fintzes de 1ˆ e sèmpere impreau cun prepositzione, a cmpl. (cun vrb. si narat sèmpere si)
Maneras de nàrrere
csn:
a sene matessi = a isse etotu, a sèi; cun sèi; dae sene, de intr'e sèi suu = desesi, de sèi, de sèi etotu, de sèi sua, de sèi sú, de sèi miu, de sèi tú, de sèi insoru, a sèi miu = itl. spontaneaménte; in sèi, in se, in se issoro, in se mia; èssere foras de sesi = issentindhe, irbariendhe, ammachiau; po sèi, tra sèi; intr'a sèi miu, tra sèi miu, tuu, de sèi miu; in sèi miu, in se mia; nàrriri sèi sèi = nàrrere tra isse; bogai a unu foras de sèi = bogare de su mundhu; torrare in sesi = atuare, sapíresi (prus che àteru apustis de unu dimaju, de ammachiadura e gai); èssere, no èssere in se, in sèi = atuare, no atuare, èssere fora de se; cantada de sèi = a gara de improvisadores, a sa campidanesa
Frases
fiat unu fariseu prenu de bentu, cuntentu de s'importàntzia chi si donàt de sèi ◊ si n'abbitzaiat dae sene matessi de sos males chi li voliaiat su vinu ◊ de sèi miu imparu de prus ◊ fit ammorgodhau in su pessare suo e candho est torrau in sesi s'est sapiu de sa pupa chi si li fit parada in dainantis ◊ "Nosus seus bècius!", si fiat fata intr'e sèi ◊ dhu portat asuba de sèi ◊ issa fiat bella de sèi ◊ fit foras de sèi de su dolore ◊ fit torrandhe in sesi dae cussu pessare chi non lu dassabat in pasu ◊ candu non ti biu no mi potzu in sèi miu reposai ◊ issos in se issoro ant nau: Feus una festa a sos izazos ◊ ita fait s'ómini su no èssi in sèi: non bollint crei chi bínciat su binu! (R.Murgia Pani)◊ dèu narau sèmpiri in sèi miu: Nerit sa genti su chi bolit nai! (Nieddu)◊ a sèi miu etotu mi fia pentzau
Ètimu
ltn.
se
Tradutziones
Frantzesu
se,
lui,
elle,
soi
Ingresu
oneself
Ispagnolu
sí
Italianu
sé
Tedescu
sich.
sècere , vrb: sèciri,
sètzede,
sètzere,
setzi,
sètziri,
tzètzere Definitzione
pònnere o istare cun is nàdigas postas (in terra, in cadira, a cuadhu o àteru) a manera chi sa carena no peset in is cambas; nau mescamente de cosa, pònnere a manera de istare prus bàscia e firma (aus. àere); calare o istare bene, a manera chi una cosa si adatat, o istat firma; nau de animale mascu, cobèrrere sa fémina; nau de cosa avolotada, pausare, su si pònnere de sa malesa in su fundhu / pps. sétzidu, sétziu
Sinònimos e contràrios
cecire,
seciai,
sèdere*
/
zúchere
/
pasare
| ctr.
ficare,
istantargiai,
pesai
Maneras de nàrrere
csn:
sèciri a isperrancòscia, sètziri a s'imperrimperrada = a s'imperriotu, coment'e a cadhu, un'anca a un'ala e una a s'àtera de carchi cosa; sètziri in sa mesa = sere acurtzu a sa mesa pro manigare; setzi che ollu a petza = andhare bene meda, èssere própiu addatu; sètziri in callu (nadu de carchi cosa a ccn.)= cúrrere a cazu, cúrrere de culu, piàghere chentza unu motivu zustu, gai segundhu su meledu; sa festa de Secidindomu = de santu Seindomo (de no andhare a perunu logu)
Frases
pighit sa cadira e setzassidha! ◊ unu tzertu amigu un'ègua teniat chi no dha setziat solus che issu e dèu ◊ su pitzinnu sétzilu in sa cradea! ◊ in sa cosa dividia s'àngelu si dhue secet ◊ beni a inolle e secedí!
2.
non c'est perda chi non setzat a muru ◊ dh'est sétziu che capedhu a tingiosu ◊ su bistiri mi setzit bèni ◊ setzit prus befa chi no frastimu
3.
su caboni at sétziu is pudhas
4.
s'àcua trulla boit lassada sètzi ◊ su binu tocat a dhu lassare sètzere chi no abbarret trudu
Sambenados e Provèrbios
prb:
buconi pretziu, s'àngelu si dhoi setzit ◊ chini setzit cuadhu allenu ndi calat candu non bolit
Tradutziones
Frantzesu
s'asseoir
Ingresu
to sit
Ispagnolu
sentarse
Italianu
sedére,
assìdersi
Tedescu
sitzen,
sich hinsetzen.
sfoghigiài , vrb Definitzione
coment'e pigare fogu, èssere abbruxandho
Sinònimos e contràrios
afocazare,
brugiare,
scallentai
2.
sa Sardigna est dogna istadi sa própiu cosa, sfoghigiada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
brûler,
prendre feu
Ingresu
to revive
Ispagnolu
quemar
Italianu
rinfocolarsi
Tedescu
sich wieder erhitzen.
sfrisciurài , vrb: irfrissurare* Definitzione
bogare sa frisciura; su si fàere in bàtoro, fàere dónnia isfortzu po ccn., fàere de totu pommore de unu, trummentare o fintzes su si arrennegare po unu, po ccn. cosa
Sinònimos e contràrios
smerai
2.
si est sfrisciurau po nudha!
Tradutziones
Frantzesu
s'évertuer
Ingresu
to get angry,
to rack one's brain
Ispagnolu
afanarse
Italianu
arrovellarsi
Tedescu
sich anstrengen.
si 3 , prn Definitzione
prn. de 3ˆ pers. sing. (in log. = bi, a isse, a issa, ma fintzes si) e pl. (= log. lis, a issos, a issas, s'unu a s'àteru) impreau a cumplementu indiretu, e 'diretu' puru o cmpl. ogetu in verbos rfl. e po assimbígiu fintzes cun vrb. pronominale; a bortas tenet unu significau de cumbénia, de favore (vantàgiu), o fintzes de dannu (discumbénia), s'impreat puru cun significau passivu (si passivante) chentza unu sugetu precisu e forma vrbl. de 3ˆpers.; si manígiat coment'e prn. de arrispetu (in camp.) po una persona manna, o de importu, o chi no si connoschet (log. = a bois, bos)/ a/c. a logos, candho est postu a úrtimu impare cun su verbu, che dhu fúrriant a sia, sidha; a bortas est impreau impare cun su prn. mi cun vrb. pronominale e si ponet innanti de cust'àteru: su sàmbene si mi sicat in sas venas ◊ canno si mi nch'istutant totu sas luchedhas, tue ispinghe su butonedhu! ◊ in conca mia si mi poniat in bia unu dúbbiu ◊ su mossu si mi frimmaiat in bula a nodu
Sinònimos e contràrios
bi,
dhi,
lis
Frases
indiretu: candho màsciu e fémina restaiant ammajados si lu naraiant cun sos ojos (E.Giordano)◊ si dhu fatzu dèu, a mammai, custu trabballu ◊ narasidhu, a fradi tuu, a benni! ◊ donasidha a fillus tuus custa cosa! ◊ donasidhu su dinai, candu benint a circai po sa festa! ◊ s'annomíngiu si dh'iat postu s'amigu etotu ◊ a su capitanu su piachere si l’aiat pediu su zenerale
2.
diretu: cras si bidimos! ◊ tra frades e sorres no sunt e no si faedhant ◊ sunt sempre a briga: no si podent bídere! ◊ tra fradis e sorris si agiudant apari ◊ sos àinos si ratant paribari ◊ ant brigadu e si sunt mazados puru ◊ innantis si est imbrutadu e apustis si est samunadu ◊ cussu a nosu s'istimat tropu ◊ bantaxeri, si abantat po dónnia cosa! ◊ cussus si funt arricaus ◊ su pipiu s'istrúpiat cun cussa cosa! ◊ no si connoscheus ma su chi contat est s'istima
3.
pronominale: bosatrus si crieis chi andat bèni meda? ◊ bosatrus si pentzais in pratza cun custus itzérrius! ◊ si est drommidu, si est torradu a pessare, si ch'est bortuladu, si creit tropu, s'impessat mannu ◊ si ndi funt iscidaus ◊ candho s'istracat si pasat ◊ a si ndh'irbulat de prànghere!…◊ a su tzocu si sunt totu assuconados ◊ si funt pisciaus de s'arrisu ◊ si ch'est abbadherigadu de su prantu ◊ sos fiores si che sunt sicos ◊ si sunt dispedidos e si che sunt andhados ◊ no si sunt ammentados prus de nudha ◊ fint totugantos abbaidendhesilu, su fogu, ma no si ndhe moiat unu a che lu bochire ◊ custa cosa debbiledha si segat ◊ tziu Francischinu s'est mortu
4.
pavore/dannu: su pitzinnu si at segadu unu pódhighe ◊ cussu istrossa si at pistu s'ungra a martedhu ◊ fradi tuu si at comporau una camisa noa ◊ essint introidha e si faghent unu ziru ◊ si ant fatu una bella divertida ◊ nàrali a mamma tua a si la lassare, custa cosa! ◊ sa peta si l'ant cota e manigada ◊ sos puzones si che sunt manighendhe sa ua ◊ su chi li daes si leat ◊ si funt impobidhaus de is benis nostrus
5.
passivu: cussu bi est de fàghere e cussu si faghet ◊ si cussa cosa nos bisonzat si còmporat! ◊ sos trastes si sestant e si cosint ◊ in sos tzilleris si bi bufaiat binu de propiedade ◊ si biriat fatu fatu ca Bobore pasciat in sa bidha de Franciscu
6.
impersonale: innòi si bivit mali ◊ in cue si b'istat bene ◊ comente si narat candho si abbojat a unu? ◊ candho si retzit un'azudu si narat "A bos lu torrare in cosas de bonu!"◊ nara, piciochedhu, aici si fait cun genti manna?! ◊ gai no si narat! ◊ no s'iscóbiat mai! ◊ no si apitat, no si pedit! ◊ in duas dies no si li faghet a finire su triballu ◊ si tirat a innantis! ◊ no si colat in sos binàrios! ◊ inoghe no si fumat! ◊ si contat de unu pastore chi furint morindhodhi is brebès…
7.
rispetu: si dhu nau dèu, a fustei, ca est aici! ◊ setzassí, su maistu! ◊ su dotori, no si dha pighit chi no dh'apu postu in menti! ◊ bengat, tzi'Antoni: si pighit a bufai!
8.
figuraisia ca sa genti no si arregordat mancu comenti fiat s'àcua de prúniu
9.
ite si siat chi fetas, faghe! ◊ sa nosta no est ne mellus e ne peus de ita si siat àtera língua
Ètimu
ltn.
sibi, se
Tradutziones
Frantzesu
se,
lui,
elles,
eux,
soi
Ingresu
oneself
Ispagnolu
se,
sí
Italianu
si,
se
Tedescu
sich.
sisirinàre , vrb rfl Definitzione
fàere che a su sísini, chi si giaet a bíere po sa bellesa po magnosidade
Sinònimos e contràrios
impompare,
ispazariare
Frases
su púlighe si tricat, si sisirinat che persone abberu abbituada a sa tzivilidade ◊ su paone est allegru, at sos ojos lútzigos, si sisirinat, s'impompitat, est s'animale prus pazosu ◊ candho est in mesu a zente, tota si sisirinat
Tradutziones
Frantzesu
se pavaner
Ingresu
to strut about
Ispagnolu
pavonearse
Italianu
pavoneggiarsi
Tedescu
sich brüsten.
slargài , vrb: illalgare* Definitzione
fàere o essire prus largu
Sinònimos e contràrios
| ctr.
astrínghere,
acurtziare
Tradutziones
Frantzesu
élargir
Ingresu
to widen
Ispagnolu
dilatar,
ensanchar
Italianu
slargare,
dilatare
Tedescu
erweitern,
sich erweitern.
smandronài , vrb Definitzione
lassare sa mandronia
Sinònimos e contràrios
ismandronire,
spreitzai
| ctr.
ammandronae
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
guérir de sa paresse
Ingresu
to give up lazing
Ispagnolu
desemperezarse
Italianu
spoltronirsi
Tedescu
sich aufraffen.
smerài , vrb rfl: ilmerare* Definitzione
bogaresindhe s'ànima, fàere de totu pommore de unu, su àere smeru po dh'agiudare
Sinònimos e contràrios
aurzire,
desintragnai,
immatare,
irfrissurare
Frases
su pastori si smeràt cun is amigus suus sa dí de sa tundimenta, candu si torrànt s'agiudu
Tradutziones
Frantzesu
se prodiguer
Ingresu
to do all one can
Ispagnolu
esmerarse
Italianu
prodigarsi
Tedescu
sich aufopfern.
sobènnere , vrb: sovènnere,
subènnere,
subenni,
suvènnere Definitzione
àere o fàere presente a sa mente una cosa passada (o fintzes chi depet bènnere, ma coment'e cosa chi s'ischiat)/ pps. subésiu, subénniu / mi, ti, dhi subenit a mimme, a tui, a issu = benit a mente a…, mi ammento, ti ammentas e gai; subenne a unu = ammentàreli; suvènnere a sos bisonzos de… = agiudai a…
Sinònimos e contràrios
ammentai,
arragodai,
suvenire
| ctr.
ilmentigare,
scarèsciri
Frases
a su babbu dhi sobeniat ca giustu a cuss'ora Gesús dh'iat nau: Fillu tuu est biu ◊ dhi sobeniat su pòberu babbu ◊ ti suvenzat assora chi deo su chi fia so ancora (B.Mureddu)◊ mi subèngiu ca tenia unus otu annus candu fiat sussédiu cussu ◊ no mi subèngiu su nòmini de cussu ◊ no mi suvenit ite si narat ◊ cussu ciai mi dhu subèngiu!◊ dèu, chi mi subenit su chi mi est sussédiu, nau ca no est cosa bona!◊ mannedhu si subenet de candho fut piciochedhu issu ◊ mi sovenit su tempus antigu ◊ mammai, subénnia s'est de chini est custa cosa?
Tradutziones
Frantzesu
se souvenir,
se rappeler
Ingresu
to remember
Ispagnolu
recordar,
acordarse
Italianu
rimembrare,
ricordare
Tedescu
erinnern,
sich erinnern.
solbèschere , vrb: sulbèschere,
surbèschere Definitzione
torrare, ischidare apustis de unu disimaju, pigare torra fortza apustis de si èssere inténdhios male; ischidare de su sonnu
Sinònimos e contràrios
abbeltudare
| ctr.
dilmagiare,
disimainai,
ildimajare
/
ischidare
Frases
apustis chi si est dilmajadu si est sulbéschidu ◊ cudha trota, canno che l'apo torrada a s'abba, a lenu a lenu si est surbéschida (N.Molinero)
2.
su bagamunneri fut crocadu in sa panchina e comente dh'ant tocadu si fuit solbéschidu e aiat apertu sos ogos
Tradutziones
Frantzesu
reprendre connaissence,
réanimer
Ingresu
to recover one’s senses,
to reanimate
Ispagnolu
reanimar
Italianu
rinvenire,
rianimare
Tedescu
wieder zu sich kommen.
solivrinàre , vrb: assolovrinare,
solovrinare,
soluvrinare Definitzione
fàere o torrare cosa tostada a brodu, a lícuida, a fortza de fogu o, segundhu, fintzes solu cun su caente (es. nie, butiru, chera); fàere a orrugos, guastare, pistare, pònnere a tréulu
Sinònimos e contràrios
ifàghere,
iscagiae,
sciolli,
sòlbere,
solobrare
/
arrogai,
chimentare,
fragassare
2.
si càpitat un'àtera bia chi faghes cussa ti solóvrino sos ossos! ◊ su rú li at solovrinadu sa cara e iscorrioladu sos bestires
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dissoudre,
se désintégrer
Ingresu
to dissolve,
to disintegrate
Ispagnolu
disolver,
desintegrar
Italianu
dissòlvere,
disintegrarsi
Tedescu
auflösen,
sich zersetzen.
spassiài , vrb: ispassare* Definitzione
fàere cosa de divertimentu, po ispàssiu; lassare andhare a passiu, iscapu, su bestiàmene
Sinònimos e contràrios
desogai,
diveltire,
ispaliare,
spassillai,
sulassai
/
iscapae
/
ispedientare
Maneras de nàrrere
csn:
s. s'arxola = lassare intrare su bestiàmine a s'arzola, pustis chi ndhe ant collidu su laore; s. sa bidatzoni = intrare su bestiàmine a s'istula
Frases
funt essius a sa festa po si spassiai ◊ cussu andat a circai féminas po si spassiai
2.
is bòis nci dhus spassiaus in sa tanca manna
Tradutziones
Frantzesu
s'amuser
Ingresu
to enjoy oneself
Ispagnolu
entretener,
divertir
Italianu
spassare,
divertirsi
Tedescu
belustigen,
sich amüsieren.
spreviài , vrb Definitzione
passare ora chentza fàere faina, ispassiandhosi, chentza pentzare a su trebballu
Sinònimos e contràrios
addiviai,
desogai,
disaviare,
istrabiare 1
Frases
tochit ca esseus a màchina, aici si spréviat unu pagu! ◊ seu bessendinci a spreviai
Tradutziones
Frantzesu
s'amuser
Ingresu
to take one's mind off
Ispagnolu
divertirse,
entretenerse
Italianu
svagarsi,
distrarsi
Tedescu
sich zerstreuen.
stainài , vrb: istagnai*,
stangiai,
staniai,
staniari Definitzione
pònnere s'istagnu (metallu) a un'istrégiu de làuna (o de àteru a istrégiu de terra) siat ca est prus sanu e siat po tupare si dhue at istampighedhos; si narat fintzes de su sàmbene chi essit de una segada, in su sensu de si firmare cagiandho, de dhu fàere firmare d'essire; nau de s'abba, abbarrare apaulada, fàere a istagnu
Sinònimos e contràrios
tupai
2.
tenit calincuna cosa po stangiai su sànguni?
Tradutziones
Frantzesu
étamer,
vernisser
Ingresu
to tin,
to solder,
to stanch,
to stagnate,
to glaze
Ispagnolu
estañar,
restañar,
estancarse
Italianu
stagnare,
invetriare
Tedescu
verzinnen,
sich stauen.
stentài , vrb: istentai* Definitzione
tratènnere, abbarrare, istare in d-unu logu o faendho calecuna cosa unu tanti de tempus (chi prus che àteru est meda o tropu cunforma a su bisóngiu, ma podet èssere fintzes pagu nau in su sensu de istare)
Sinònimos e contràrios
adasiai,
afilusigare,
biltentare,
tricare
/
tratèniri
| ctr.
coitare
Frases
bai, cica is pegus e no ti stentis furriotendi! ◊ seus torraus puru: no fut cosa de si stentai!
2.
mi seu stentau una mes'oredha ca tenemu pressi ◊ stentadí, abarra cun mei! ◊ stentissidha ancora, gopai! ◊ su mundu istat narendi chi mi stentas debbadas ◊ no est lómpiu ancora: si depit èssiri stentau in su trabballu
Tradutziones
Frantzesu
hésiter,
s'attarder
Ingresu
to delay
Ispagnolu
tardar detenerse
Italianu
indugiare,
trattenére,
trattenersi
Tedescu
aufhalten,
sich aufhalten.
stramancài , vrb: istramancai*,
stremancai Definitzione
fàere andhare male, fàere mancare, mancare de no ischire inue est unu o una cosa, pèrdere, fintzes andhare cun pagu seguresa a s'istòntona istòntona / stramancaisí de pari = nau de duos, èssere o istare tempus chentza si torrare a bíere; stramancai su mòri = pèrdere, fadhire su camminu
Sinònimos e contràrios
malograi,
pèldere
| ctr.
acatare
Frases
cussu bòi depit èssi corrinendi su cumpàngiu, ca faint aici candu si stramancant de pari ◊ at lassau is brebeis po andai a circai sa chi s'est stramancada ◊ allà, una cosa ti nau: is congixedhus no mi stramanchist! (A.Garau)◊ apu stramancau sa lítera chi portamu, depit èssi chi mi nc'est lissinada ◊ de candu tenit a mimi a serbidori, nerit candu dh'apu stramancau una brebei! ◊ totu su chi si stramancat in su boscu si torrat a agatai ◊ candu ti biu, de cantu mi praxis stramancu sa bia!
2.
at pediu agiudu ma ant circau de dhu fai stramancai ◊ issu si fiat stramancau de is cumpàngius e fiat torrau a Castedhu po ndi pigai is launedhas
Tradutziones
Frantzesu
perdre,
s'égarer
Ingresu
to lose (one's way)
Ispagnolu
perder,
extraviarse
Italianu
smarrire,
smarrirsi
Tedescu
verlieren,
sich verirren.