pistàe , vrb: pistai,
pistare,
pistari Definitzione
nau de cosa (mescamente tostada o àrrida), fàere a orrughedhos minudos, a farinos, o segundhu fintzes a pasta, istrecare acropandho cun calecuna cosa o aina tostada: nau de cosa chi no segat, ammodhigare a cropos, a istrecadura, ponendho pesu in pitzu o poderandhodha a istrintu meda; lassare singiale de cropu (e fintzes atumbare a cropu a logu tostau); giare surra, atripare meda, pigare a cropos a meda (fintzes iscúdere a una mata po ndhe fàere orrúere su frutu, es. landhe, olia, nughe); pigare o giare cadha, múngia / pps. pistadu, pistu
Sinònimos e contràrios
cerfai,
ischitzare,
pistatzare
/
abbugnai,
atzumbarare
/
magiare,
surrai
/
batacollare,
matanare
Maneras de nàrrere
csn:
pistai a fini, a grussu; pistare a unu chei s'azu, che tilipirche, chei su nie = surraidhu meda; pistai àcua = pistare a modhe, fàghere cosas in debbadas; pistàresi sa limba = (puru) faedhare in debbadas; dare pedra ’e pistare a unu = pònnereli dificurtades meda (mescamente andhèndheli in contràriu); pistai is pabaristas = istare abberindhe e serrendhe sas pibiristas a meda, pistincai
Frases
pístadi sa limba, pro nàrrere machines! ◊ si pistat su sale russu pro lu fàghere fine ◊ no ti che seas subra de sas pumatas ca si pistant! ◊ chie lu at pistu custu labiolu, chi est totu a marcos?! ◊ su ferreri pistat su ferru in s'ancódina ◊ sa figu posta a càtigu si est totu pista in s'isterzu ◊ mi apo pistu unu pódhighe corpendhe a martedhu ◊ ndh'est rutu dae cadhu e at pistu sa conca a una pedra (P.Pillonca)
2.
si no mi l'agabbas, oe ti pisto! ◊ ti pisto chi ti apo a fàghere modhe che tamata!
3.
Gonàriu at isprimitziau a si pistai ◊ debbadas ti pistas: cusse no ti cheret ◊ chissaghi cantu as pistau in sa vida!…◊ in cussu logu est totu unu pistai: est fortunau chini ndi torrat sanu! ◊ ses tota vida pista pista!
Ètimu
ltn.
pistare
Tradutziones
Frantzesu
piler,
écraser,
se donner du mal
Ingresu
to crush,
to do one's best
Ispagnolu
machacar,
afanarse
Italianu
pestare,
arrabattarsi
Tedescu
zerstoßen,
stoßen,
schlagen,
sich bemühen,
sich anstrengen.
pistorjàre , vrb Definitzione
pistare pruschetotu in su sensu de si pigare múngia, matana, pelea meda
Sinònimos e contràrios
pistatzare,
pistongiai,
pistorai
Frases
in custa terra pistorjada dae milli peleas no si pesat frama chi ómine no cherjat ◊ no est de nemos sa neche e no bi est su bisonzu de bos pistorjare tra frades ◊ che cheriat ispèrdere su fenapu pistorjàndhesi chin su picu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fatiguer,
affliger
Ingresu
to weary,
to harrass
Ispagnolu
afanarse
Italianu
affaticare,
travagliare
Tedescu
anstrengen,
sich betrüben.
prexài , vrb, rfl: bresare Definitzione
provare cuntentesa
Sinònimos e contràrios
aggajare 1,
allegrare,
frogare,
gavisare
| ctr.
dispiàchere
Frases
mi ndi prexu meda de su chi as fatu tui ◊ gei si ndi prexat, filla tua, chi dhi arrogas cussu fólliu!…◊ gei si ndi prexat, sa pobidha, si dh'agatat imbriagu, candu torrat!…
2.
cuntentu issu, prexaus totus!
Tradutziones
Frantzesu
être ravi
Ingresu
to rejoice
Ispagnolu
alegrarse,
regocijarse
Italianu
rallegrarsi
Tedescu
sich freuen.
punnài , vrb: apunnai,
punnare Definitzione
andhare a…, petire o tirare a… (unu logu o cosa), ispínghere po…, cricare de… / a ue punnas? = a ue tzóchias?, aundi andas?; punnare a una cosa = bòllere una cosa
Sinònimos e contràrios
apinnonare,
impugnare,
ispinnicai,
petire 1,
puxae
Frases
a ube punnat custu cúrrere in fatu de pistichinzos chene fine? (F.Satta)◊ giaja iat decídiu de punnai conca a Sa Costa po mi fai biri calincuna bellesa de Castedhu ◊ su tiau punnat cumenti a unu malloru arrannegau! ◊ sos puzones sunt punnendhe a gialdinu, a mandhigare
2.
punna de torrare, ca mi bisonzas in domo! ◊ si andhas luego e punnas de torrare mi agatas ◊ deo no bi punno a èssere ricu
Ètimu
ltn.
pugnare
Tradutziones
Frantzesu
aspirer,
incliner (à)
Ingresu
to be inclined,
to yearn
Ispagnolu
ansiar,
propender
Italianu
anelare,
propèndere
Tedescu
sich sehnen,
neigen.
rabanàre , vrb Definitzione
pigare pelea, múngia manna, trebballare meda
Sinònimos e contràrios
frustatzare,
isballare,
istrabatzare,
peleare,
stravaciai
Frases
già rabanat pagu cussu póveru cristianu!…
Ètimu
itl.
arrapinarsi
Tradutziones
Frantzesu
se fatiguer
Ingresu
to overwork oneself
Ispagnolu
agotar,
matarse
Italianu
strapazzarsi
Tedescu
sich strapazieren.
recuberài , vrb: arreguberare,
recuperai,
recuperare Definitzione
torrare in podere de calecuna cosa chi si fut pérdia, andhada male, fintzes aconciandhodha de torrare a serbire; rfl. pigare fortza / recuberaisí de unu dismaju = torrare àlidu, torrare sos atuamentos
Tradutziones
Frantzesu
récupérer
Ingresu
to recover
Ispagnolu
recuperar,
recobrar
Italianu
recuperare
Tedescu
wiedererlangen,
sich wieder erholen.
refreàre , vrb: arrasfriai,
erresfriare,
refriare,
resfriai,
rifriare Definitzione
pigare, ingòllere o fintzes fàere ingòllere refriu, fàere a arremadiu
Sinònimos e contràrios
acatarrare,
arremadiai,
arremare,
arrumai
Frases
zughia pagu cuguzura in su letu e mi so refriadu ◊ titia, custu fritu oe mi refriat!◊ pizu ti che as bogadu, chi ti ses refriendhe?!
Ètimu
ctl., spn.
refredar
Tradutziones
Frantzesu
s'enrhumer
Ingresu
to catch a cold
Ispagnolu
resfriarse
Italianu
infreddarsi
Tedescu
sich erkälten.
refrenài, refrenàre , vrb rfl Definitzione
istaresindhe de calecuna cosa, lassare istare, fàere a mancu
Sinònimos e contràrios
arrecatai 1,
ostènnere
Frases
si no ti refrenas in gioventude, fracassas sa vida tua e ti abbassas a perígulos dannosos ◊ refrena sas gherras!
Tradutziones
Frantzesu
se retenir,
contenir
Ingresu
to control oneself
Ispagnolu
refrenar
Italianu
contenérsi,
trattenérsi
Tedescu
sich enthalten,
sich zurückhalten.
remenàre , vrb: reminare,
riminare Definitzione
giàresi a fàere, mòvere, andhare in crica de fàere, cricare de coitare, pònnere contivígiu po fàere sa cosa
Sinònimos e contràrios
apichiare,
atoliare,
ghilghisare,
impiciai,
impressighinire,
isbrigai,
isvirghinzare,
reminire,
spodhai
Frases
solu daghi s'arrejonu che torreit a su carvone resesseit a si reminare in su de nàrrere e a ispiegare pilu pilu comente si faghiat ◊ mi frimmo e bido duos reminendhe de si acostare a nois in disizu ◊ faghiant sas laoreras a su rémina rema cun fadiga (Grolle)◊ chin su casifítziu prenu si deviat reminare ◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male
Tradutziones
Frantzesu
se dépêcher,
s'appliquer
Ingresu
to devote oneself,
to hurry up
Ispagnolu
darse prisa,
entregarse
Italianu
sbrigarsi,
impegnarsi
Tedescu
sich bemühen.
remoníre , vrb: arremonire,
remuire,
remunire,
rimonire,
rimunire Definitzione
pònnere apostu o in assentu sa cosa, su logu; arregòllere, assentare a una parte sa cosa a manera de no èssere in mesu a istrobbu o, foedhandho de gente, istare in domo (o fintzes recuire), lassare su giru, lassare in pàusu is àteros / ind. pres. 1ˆp. sing. remono, remonzo, 2u passau 3ˆp. sing. remunzeit
Sinònimos e contràrios
allichidie,
assetiai
/
acampaniare,
acoglire,
aconciai,
allogae,
arratirai,
chistie,
coltoire,
frànghere,
incungiai,
partare,
transiri 1
/
contoniai,
ghirare,
recoire
Frases
cheret remonidu su logu ca est totu betadu apare
2.
finas cussos de s'opositzione, remonzendhe s'imbídia in cumplimentos e istrintas de manu, l'ant pienu de cunsizos ◊ isse ndh'est remunindhe cada mese de bellos papajolos, trabballandhe!
3.
fizu tuo depet abbarrare allargu dae fiza mea, e si issu no si remonit za bi pesso deo a l'adderetare! ◊ tres istajones istas remunidu: essis ebbia in s'istajone bella ◊ ti ses fatu santu eremitanu in calchi gruta bene remonidu? (P.Casu)◊ su trigu ndhe lu messo e lu remonzo ◊ remonie sos canes ca soe ghetandhe a ube sezis bois! ◊ a lu lassas su ballare e ti remunis a domo?!
4.
sa zente fit totu remunindhe a bidha su sero ◊ remuindhe ses?!
Tradutziones
Frantzesu
ranger,
retirer,
conserver
Ingresu
to tidy (up),
to keep
Ispagnolu
arreglar,
recoger
Italianu
rassettare,
ritirare,
conservare
Tedescu
aufräumen,
wegräumen,
sich zurückziehen,
aufbewahren.
rentènnere , vrb: arretènnede,
retènnere Definitzione
coment'e mantènnere firmu (fintzes po maladia chi guastat un'arremu de no dhu pòdere mòvere)/ retènneresi de… = muntenneresindhe, lassare istare, fai a mancu de…
Sinònimos e contràrios
agguantai,
detènnere,
mantènnere,
tènnere,
tratèniri
/
aostare,
astèniri,
refrenai
| ctr.
iscapae
Frases
at lassadu sinnos iscritos e no cosas volavola e malas a rentènnere! ◊ li falant sas làgrimas chentza las poder rentènnere ◊ apelti tantu atrivimentu inue chi su meu ti as retentu! ◊ sos chelos azis serradu, sas abbas azis retentu
2.
curre o cadhu ispanu, no ti retenzas sos giampos! ◊ a los crere fizos mios mi retenzo ca no tenent sas índulas chi tenzo ◊ fit acanta a la tènnere ma si est retesu dubbiosu
Tradutziones
Frantzesu
retenir,
paralyser,
s'abstenir
Ingresu
to retain,
to paralyze,
to refrain
Ispagnolu
retener,
paralizar
Italianu
ritenére,
paralizzare,
astenersi
Tedescu
zurückhalten,
lähmen,
paralysieren,
sich enthalten.
rimài, rimàre , vrb Definitzione
fàere a rima, andhare in rima, iscríere o foedhare cun is versos
Frases
los cheria ladinos e sardos, cun versos bene fatos e gustosos, misurados, rimados, zeniosos
Tradutziones
Frantzesu
rimer
Ingresu
to rhyme
Ispagnolu
rimar
Italianu
rimare
Tedescu
sich reimen,
in Reime bringen.
scabbúlli, scabbúlliri , vrb: iscabbúllere* Definitzione
arrennèscere a ndhe pigare calecuna cosa de is manos de un'àteru a fortza o cun abbilesa, arrennèscere a otènnere, arrennèscere a si ndh'essire o a fàere a mancu de una chistione, de una dificurtade, de ccn., arrennèscere a ndhe bogare calecuna cosa, unu profetu / pps. scabbúlliu, scabburtu, scabbutu; s. ccn. cosa de una chistioni = bogar'e ragas, lòmpere a carchi resurtadu
Sinònimos e contràrios
afranchire,
allibberai,
difèndhere,
disgagiai,
ifrancare,
illertire,
irfroculare,
iscrúfere,
schighitzí
/
ischire
Frases
oi gei ndi scabbullis de làmbrigas! ◊ cun tres sogas dh'acapint e no ndi dhu scabbullat nisciunus! ◊ at comporau pitiolus po is angionedhas, cussas pagas scabutas de is farruncas de is margianis
2.
ant bociu a babbu e fillu, ma sa giustítzia no nd'at scabbúlliu nudha ◊ no teniat unu sodhu po ndi scabbulli unu pràngiu ◊ sighiat a si ndi pesai prima de orbesci po ndi podi scabbulli una tassa de lati ◊ imparas assumancus un'arti, su tanti po ti ndi scabbulli un'arrogu de pani ◊ at gherrau po si scabbúlliri unu palmu de terra! ◊ no si scabuleis s'alimentu chi si spàciat, ma cussu chi durat po sa vida eterna (Ev)
Tradutziones
Frantzesu
se débrouiller
Ingresu
to free oneself,
to get off
Ispagnolu
apañárselas
Italianu
liberarsi,
cavàrsela
Tedescu
sich befreien,
sich freimachen,
davonkommen.
scaravangiài , vrb: iscrafangiai*,
scrafangiai Definitzione
su si apèrrere a pígiu de fora, fàere tzacaduras pagu fundudas, crepaduras, nau mescamente de sa pasta cun su frammentu bene aghedada e de su pane modhe cotu; fàere a tzirbisas, nau de s’orrobba chistia posta male, ammurigonada, ma fintzes de is murros candho unu est acanta a prànghere; crepare de su erríere
Sinònimos e contràrios
afilai,
cheprinare,
crebulare,
sacai,
spreciai
/
acarrongiai,
afrangillonai,
afrascillonai,
aggraminzonare,
aggruncire,
apigiare,
arruntzai,
atavellai,
atribuntzire,
cipirodhare,
frongire
/
ischerchedhare
Frases
su mustàciu bèni trabballau si scrafàngiat in pícius candu est cotu ◊ sa figu est totu scrafangiada de cantu est cota ◊ scrafangiada che civraxu axedu siast!
2.
custus pannus si funt scrafangiaus
3.
no bengas allirga cun cuss'arrisu scaravangiau, o morti! ◊ gi ses arriendi pagu: scrafangiau ses?!
Tradutziones
Frantzesu
se crevasser,
fendre
Ingresu
to crack,
to get chapped
Ispagnolu
hender,
agrietar
Italianu
fèndersi,
screpolarsi
Tedescu
sich spalten,
bersten,
rissig werden.
scasumíri , vrb rfl Definitzione
bocaresindhe, si ndhe foedhare cun àtere, de una cosa, de unu segretu, de su chi unu sentit
Sinònimos e contràrios
assaborire,
indennentai,
scasumai*
Tradutziones
Frantzesu
se confier
Ingresu
to open one's heart
Ispagnolu
abrirse,
confiarse
Italianu
confidarsi,
esternare
Tedescu
sich anvertrauen,
sich aussprechen.
sciài , vrb: (scià-i)
sciàiri (scià-i-ri)
sciari Definitzione
su essire de pare de sa cosa de no abbarrare nudha intreu; fintzes su pèrdere o calare de un'istrégiu istampau / cong. 1ˆ p. sing. (chi dèu) sciatza; pps. sciatu; èssiri sciai sciai = colagola
Sinònimos e contràrios
ifàghere*,
isciusciai,
isconciare
/
sfai
Frases
calincuna dí si sciait su mundu ◊ gei fut un'ora a tzérrius, s'arratori, pariat ca si sciadiat su mundu! ◊ bosatras feis e sciadeis e dèu seu s'úrtimu a iscí is cosas ◊ est prus fàtzili chi si sciatzant su celu e sa terra prima chi arruat su prus piticu fuedhu de sa lei de Deus (Ev.)
2.
sa màriga filia nci at sciatu totu s'àcua ◊ chi sa carrada sciait ndi perdeus su binu! ◊ s'àcua sciaiat de is tubbus istampaus ◊ custa miza est sciai sciai de meli!
Tradutziones
Frantzesu
se désintégrer
Ingresu
to disintegrate
Ispagnolu
desintegrar
Italianu
disintegrarsi
Tedescu
zerfallen,
sich zersetzen.
scimingiài , vrb: insimingiare,
sciumingiai Definitzione
fàere a iscimíngiu, a illuinu, pèrdere su sentidu, pigare coment'e a conca de no cumprèndhere bene fintzes po cosa imbusticada, difícile meda, chi giaet pelea manna
Sinònimos e contràrios
abbadhinare,
ammolighinare,
atambainare,
ibbadhinare,
imbatzinare,
ingadhinae
Frases
est scimingedisí sa conca in mesu de is libbrus ◊ e dèu scimingendumí sa conca circhendi cussa cosa! ◊ càstia ca no tengu tempus de mi scimingiai cun su chi bolis tui! ◊ custu fragu de sigarru mi est peri scimingiandu ◊ a dh'acabbas de bati cussa cosa, ca mi scimíngiat sa conca?! ◊ acabbadha de girai ca mi scimíngiat su logu!
Tradutziones
Frantzesu
abasourdir
Ingresu
to stun
Ispagnolu
aturdir
Italianu
stordire,
scervellare
Tedescu
betäuben,
sich den Kopf zerbrechen.
sciorroncinài, sciorronciuài , vrb: sciurrunciài Definitzione
su forrogare e ispartzinare chi faent is pudhas cricandho cosa de bicare, andhare cricandho, tocandho; passare o andhare friga friga
Sinònimos e contràrios
iforrogare,
isforronciare,
isterronciare,
scarrovai,
scorrovonai
/
scrabutzinai
Frases
is pudhas sciorrónciuant sa cosa ammuntonada ◊ sciorrónciua sciorrónciua, sa pudha at aghetau unu sodhixedhu in su lodami ◊ is perdixis bandant a sa stua a sciurrunciai ◊ unu caboni nci essit e sciurrúncia sciurrúncia arribbat acanta de unu boscu
3.
me in bidha sa piciocalla sciorrónciuat a totu dí me is arrugas.
Tradutziones
Frantzesu
fouiller,
gratter le sol,
se frotter
Ingresu
to scratch about,
to rub oneself
Ispagnolu
hurgar,
frotar
Italianu
razzolare,
strusciarsi
Tedescu
scharren,
sich streifen.
scistài , vrb Definitzione
fàere diferéntzia cun àteru, coment'e cosa chi no dhue deghet, no istat bene impare
Frases
custa fuat una piciochedha bella, is làvuras arrúbias scistànt cun sa faci groga de is àterus piciochedhus
Tradutziones
Frantzesu
différer
Ingresu
to differ
Ispagnolu
diferir,
diferenciarse
Italianu
differire,
divèrgere
Tedescu
sich unterscheiden.
sciurmài , vrb Definitzione
pinnigare o andhare a sciurmas, a chedhas, a cambarada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
aller en groupe
Ingresu
to go in a crowd
Ispagnolu
ir en grupo
Italianu
stormeggiare
Tedescu
sich zusammenscharen.