istroligàre , vrb: astrolicare,
istrollogare,
strolicai Definitzione
foedhare credendho a is astros, a intzertu, foedhare a s'afaiu, nàrrere istrolichéntzias, nàrrere o istare naendho istrollogos
Sinònimos e contràrios
schiribitzai
/
illeriare,
istralobbiare
/
iscassoletare,
istantariare,
sciolloriai
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
délirer,
radoter,
prédire l'avenir
Ingresu
to foretell,
to rave
Ispagnolu
delirar,
desvariar
Italianu
farneticare,
strologare
Tedescu
irrereden,
sich den Kopf zerbrechen über.
isveltudídu , agt Definitzione
nau de unu immadoinau, chi si est coment'e ischidau, torrau in bidórios
Sinònimos e contràrios
irvertudadu
Tradutziones
Frantzesu
qui est revenu à soi,
réveillé
Ingresu
to come to,
to awake
Ispagnolu
reanimado
Italianu
rinvenuto,
risvegliato
Tedescu
wieder zu sich gekommen.
mantènnere, mantènniri , vrb: ammantènnere,
muntènnere Definitzione
pigare, aferrare cun is manos (rfl. betare sa manu a calecuna cosa a manera de no orrúere); tènnere, àere in podere, sighire a tènnere o a portare; tènnere o chistire chentza si guastare, chentza si pèrdere / pps. manténnidu, mantésiu, mantesu
Sinònimos e contràrios
afuntènnere,
agguantai,
apompiai,
apoderae,
rèzere
/
badrare,
ostènnere
/
coltoire
| ctr.
iscapare,
lassai
Maneras de nàrrere
csn:
Deus lu mantenzat! = Deus lu bardet, lu muntenzat sanu, chentza male (nadu in suspu: gi est pagu grassu!…); muntenneresindhe, muntènneresi de… = fàghere a mancu de carchi cosa chirchendhe de pònnere frenu a unu gustu, a sos físsios e gai; muntènnere a unu de carchi cosa = chircare de no li lassare fàghere carchi cosa; mantèniri su fuedhu = èssere de peràula, fàghere su chi si narat candho si daet sa peràula
Frases
muntene custa cosa! ◊ cust'animale no bi la fato a lu muntènnere: mi ch'est fuindhe! ◊ s'ambidha andhat male a la muntènnere ◊ in sa pigada de s'iscala muntènedi no ruas! ◊ si pigas a s'àrbure muntènedi bene a sas naes!
2.
si bi at erba, in montes, sa robba sighit a muntènnere su late ◊ candho presu ti ant pro ti bochire nemmancu sos cannaos ant muntesu (Sozu)◊ cussas sunt promissas fatas e mai mantésias
3.
no mi ndhe muntenzo de bi l'argumentare su chi mi at fatu! ◊ no ti ndhe podes muntènnere de fumare? ◊ a fizos mios no los poto muntènnere d'essire
4.
su sale muntenet bona sa cosa a tempus meda
Ètimu
ltn.
manutenere
Tradutziones
Frantzesu
maintenir
Ingresu
to maintain
Ispagnolu
mantener,
sujetar,
guardar
Italianu
mantenére,
conservare
Tedescu
halten,
sich halten (refl.),
erhalten,
bewahren.
mediài 1 , vrb Definitzione
essire coment'e médios, pigaos a machiore, fora de sèi, pèrdere is sentidos
Sinònimos e contràrios
irmedhighinare,
ismemoriai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être hors de soi
Ingresu
to be beside oneself
Ispagnolu
estar fuera de sí
Italianu
èssere fuòri di sé
Tedescu
außer sich sein.
mòere , vrb: mòfere,
mòghere,
mòvere,
movi,
mòviri Definitzione
cambiare posidura, portare de unu logu o tretu a un'àteru, murigare; fàere cambiamentu, abbiare unu dolore; tzucare, rfl.pònnere in camminu, fàere viàgiu; fàere impresse / ind. pres. 3ˆ p. sing. mofet, moghet; cong. 2ˆ p. pl. moghetzas, movetzas; pps. móvidu, mófitu, mófiu
Sinònimos e contràrios
irmoventare
/
andai,
bènnere,
caciare,
cambiai,
suncai,
tocai 1
/
coidai
| ctr.
firmai
Maneras de nàrrere
csn:
mòviri s'istògumu = buluzare, fàghere a gana mala; movirisí po ternura = àere dolu, fàghere làstima; èssere a su moe moe = moindhe, pagu frimmu, candho goi candho gai; moindhe (nau de cosa chi si movit cun fuliesa manna) = frusiendi (bíere "múere")
Frases
moe cussa pedra! ◊ sa pudheca est maseredha, mancu si movit candu dha tocas! ◊ su cane est moindhe sa coa ◊ moediche dae cue! ◊ non cherzo andhare in ancas chi mofent pro abbitúdine (L.Loi)◊ boe betzu, isfinidu, fadicadu, no si mofet ◊ a sa cosa prantada li cheret móida sa terra ca creschet de prus ◊ scerada est sempri crocada, non si podit movi, mancu pesai de su letixedhu ◊ no bos moghezas finas chi torro!
2.
sa borta chi mi funta móvius is genugus fui abarrada sétzia unas cantu diis ◊ su tempus est móvidu, est moindhe ◊ no lu moent nen diàulos e nen santos candho si che tzacat un'idea in conca! ◊ sas berbeghes cherent móidas a pàschere
3.
moe cun megus a cumandhu! ◊ mira ca soi fendi sa lómpia agante de Luiginu, po intendi si cras movit a Castedhu ◊ de meriadorzu movet su masone in paschimenta ◊ arguai a tibe chi ti mogas!
4.
zuto una dente a su moe moe: at a èssere menzus chi mi ndhe la feta tirare ◊ ti as a mòere carchi dente manighendhe cussa peta tosta!
5.
mòfeti, sinono torrat a rosinare e nos infundhimos! ◊ mòedi, mih, ca no bi at ora! ◊ toca movidindi ca tèngiu fàmini!
Ètimu
ltn.
movere, moere
Tradutziones
Frantzesu
bouger,
remuer,
déplacer,
détourner (dissuadere),
se dépêcher
Ingresu
to move,
to shift
Ispagnolu
mover,
desplazar,
moverse,
darse prisa
Italianu
muòvere,
movimentare,
spostare,
smuòvere,
sbrigarsi
Tedescu
bewegen,
versetzen,
umstellen,
verrücken,
aufbrechen,
sich beeilen.
nechidàre , vrb: nichidare,
neghidare Definitzione
giare o pigare arrennegu, tzacu, unu pagu prus forte de annicare
Sinònimos e contràrios
abbrodhiare,
abbuscinare,
alterai,
annicare,
annozare,
inchietae,
pirmare
| ctr.
allegrare,
prexai
Frases
su babbu at comintzau a si nechidare ca su fizu no cheriat andhare a cullire uliba ◊ mi rispondhet chin pacas perralias, càrchidat e si néchidat che berre (M.Zichi)◊ l’avio istrampau a culu a terra, ma isse intamas de si neghidare si fut postu a ríghere (M.Ladu)
2.
no est tirandhe prus aeredha, mancu bentu de susu chi néchidat sas chessas mummuchiandhe in frunzas sos arrastos (L.Loi)
Tradutziones
Frantzesu
se fâcher
Ingresu
to disturb
Ispagnolu
irritar
Italianu
inquietare
Tedescu
ärgern,
aufregen,
sich ärgern.
negossàre , vrb: negossiare,
negotziai Definitzione
abbarrare a chistionu, foedhandho de ccn. cosa, de importu o no
Sinònimos e contràrios
allecare,
arragionare,
arralatai,
chistionai,
cuntrastare
Frases
sedíebbos e negossiae chin socra e socru meu, ca nois semus antziandhe a monte! ◊ a isse l'at biu e negossiau paritzas bortas ◊ de cussas cosas mancu si ndhe negossiabat ◊ s'est postu a negossare chin sos bichinos
2.
e ita nci negótziat a custas partis: cichendi po si fai sa braba?
Ètimu
itl.
negoziare
Tradutziones
Frantzesu
causer,
converser
Ingresu
to talk
Ispagnolu
conversar
Italianu
conversare
Tedescu
sich unterhalten,
reden,
sprechen.
nesíre , vrb: niscire,
nisire,
nisiri,
nissire Definitzione
sonare su nare, su nasu, innisire su mucu
Sinònimos e contràrios
inniscire,
ischisciare,
ischiscire,
mucai,
sinire
Frases
nesíresi su nasu ◊ sos mucadoredhos sunt fatos pro nisire ◊ nísidi su mucu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se moucher
Ingresu
to blow one's nose
Ispagnolu
sonarse,
limpiarse las narices
Italianu
soffiarsi il naso
Tedescu
sich schneuzen,
sich die Nase putzen.
obèschere , vrb: ovèschere Definitzione
arrèschere in su gúturu, nau de sa cosa de papare chi no andhat a bia dereta e faet a tussire o chi s'ingurtit a trebballu / mi so obéschiu = m'est postu su mossu in bula, femu allupendimí
Sinònimos e contràrios
abèschere,
ammadèschere,
arrancare,
arrèghere,
arrèschere,
iscaussire
/
arròsciri
Frases
si mi obeschet su pane de chiarju in s'obu de sa gorgobena (G.Delogu)◊ cudhu binu nche l'at ghetau a imboladura e azomai s'est obéschiu!
2.
ma proite mi sichis a ingromorare, a obèschere solu a ti bíere acoconau, incolonconiu, barrosu?
Tradutziones
Frantzesu
avaler de travers
Ingresu
to go the wrong way
Ispagnolu
atragantarse
Italianu
andare di travèrso (détto di cibo)
Tedescu
sich verschlucken,
in die Falsche Kehle geraten.
oldinzàre , vrb: ordingiai,
ordinzare Definitzione
cricare de fàere ccn. cosa, de pònnere apostu, de pònnere impare cosas o gente (fintzes a ingannu) po un'iscopu; odringiai a logos dhu narant po ordire / ordingiai su cuadhu = parai su cuadhu, pònniri is aderetzus a su cuadhu a dhu cuncordai po èssiri prontu a sètziri
Sinònimos e contràrios
abrontai,
altimizare,
aprontai,
archimingiai,
arminzare,
cossiminzare,
cuncodrai,
imminzare,
ordimignare
Frases
e cantas catzas oldinzaiat in cussas costeras s'allegra gioventura!…◊ mi ant tentadu in ora adata, sendhe in chéjia preghendhe: sunt istados ordinzendhe finas chi mi l'ant fata! (C.Marruncheddu)◊ cue si cuaiat s'inimigu pro ordinzare sa note orrore e morte
2.
is féminas craminànt, filànt, odringiànt e tessiant
Ètimu
ltn.
*ordiniare
Tradutziones
Frantzesu
concevoir,
organiser
Ingresu
to organize,
to draw up plans
Ispagnolu
proyectar,
maquinar
Italianu
architettare,
organizzare
Tedescu
sich ausdenken,
ersinnen,
schmieden.
ostènnere , vrb: astèniri Definitzione
fàere a mancu de una cosa, de nàrrere o de fàere ccn. cosa / pps. ostesu
Sinònimos e contràrios
abompiai,
aostare,
refrenai,
retènnere
Frases
de su giogu no si ndhe podet ostènnere ◊ no si ndhe ostenet nudha nudha de su chi li faghet male: e aite a si curare, tandho?!
Tradutziones
Frantzesu
s'abstenir
Ingresu
to refrain
Ispagnolu
abstenerse
Italianu
astenérsi
Tedescu
sich enthalten.
pàciu , agt Definitzione
nau de ccn., chi est totu pacia, chi si faet tocare e pigare a milindros, prus che àteru a vítziu; nau de erbas, chi funt créschias filivili, a cannàile, chentza fortza, in colore malu po sa pagu lughe
Sinònimos e contràrios
dengheri,
dengosu,
giodhone,
melindrosu,
minghenghi,
mirringhengu,
paciosu,
scanceriosu
Frases
creint ca custa fémina bollit a dh'agiudai a camminai ca est pàcia, ma est ca no nci dha fait a sola! ◊ pagu pàciu cussu gatu!…
2.
prantancedhu in cortili, custu frori, ca innòi aintru est pàciu!
Tradutziones
Frantzesu
câlin,
cajoleur
Ingresu
tattler,
softy
Ispagnolu
mimoso
Italianu
coccolóne,
ciancióso
Tedescu
wer sich gern hätscheln läßt.
papàe , vrb, nm, nf: papai,
papare,
papari Definitzione
pigare alimentu, pònnere in buca e matzigare e ingurtire sa cosa o css. alimentu de fàere a matzigadura; si narat fintzes in su sensu de ispaciare o ifidigare calecuna cosa a fortza de dh'impreare, tocare, frigare; fàere a iscinitzu, a pistighíngiu; sa cosa etotu chi si papat o fata po papare
Sinònimos e contràrios
mandhicare,
manicare
/
conciumire
/
arnai,
pipionire
/
alimentu,
arracatu,
màndhicu
| ctr.
geunare
Maneras de nàrrere
csn:
p. a satzadura = a tropu, cun pasteréntzia; p. cun allurpidura = a s'airada, a bufadas; p. a dus buconis = leare, collire de donz'ala; papaisí s'unu a s'àteru = zúgheresi ódiu mannu
Frases
is animales papant sérios cricandho ebra ◊ papa pagu e comporadindi! ◊ sa cosa de papae dha iant preparada prima de tzucae a campu ◊ funt papandho a guturréntzia ◊ su binu dhu bufat papandu?◊ papastus de su chi tenestus
2.
si nci papat de su feli!
3.
ma lah ca dhu papat: no si podit biri sentza de andai a calincunu logu! ◊ si ti papat in calincunu logu iscrafidí! ◊ nosu immoi si papaus su pisci ◊ bois, compà, ite papais paris cun sa petza?
4.
in festas de campagna so istada cun binos bonos, gustosos rostidos e àteros papares saboridos ◊ custu papai est tropu cotu! ◊ istat ispetenne sa papai fata
Ètimu
ltn.
pappare
Tradutziones
Frantzesu
manger,
ronger,
se ronger
Ingresu
to eat,
to gnaw (at)
Ispagnolu
comer,
roer
Italianu
mangiare,
ródere,
ródersi
Tedescu
essen,
verzehren,
sich verzehren.
pàrrere, pàrri , vrb, nm: pàrriri Definitzione
su si fàere o giare un'idea de su chi si biet, s'intendhet o s'ischit, chi podet fintzes no torrare paris cun sa cosa acomente est; su èssere de unu o de una cosa chentza àere bene averguau, èssere o tènnere una cosa pagu segura; assimbigiare; rfl., pruschetotu pigare bisura, cumpàrrere, su si bíere; coment'e nm. su chi unu credet o pentzat de ccn. chistione / prus che àteru poét. parre / pps.: pàlfidu, pàrfidu, pàrsidu, parsu, partu, pàrziu, pàssidu, pàssitu, pàssiu; ind. pres. 1ˆ p. sing.: pafo, pàglio, parfo, pàrgiu, parzo, 3ˆ pl. parent, parint; passau 3ˆ p. sing. pafeit; cong. 3ˆ p. sing. pàgliat, palfat, parfat, pàrgiat, parjat, praxat, parrat; ger. parendho, parfendhe, parindhe
Sinònimos e contràrios
parre
/
assemizare
/
bídere
/
idea,
pensamentu
| ctr.
èssere
Maneras de nàrrere
csn:
no ti pariat, paret, ora?!… = aite as istentadu gai meda?!, lah ca est giai trigadiu!; a ti ndhe paret!… = ma càstia!…; pàrrere male de ccn., de carchi cosa = èssiri dispràxius pro ccn. o pro ccn. cosa, tènniri làstima, fintzas ofendirisí, primaisí; pònnere in pàrrere carchi cosa a ccn. = pregontai a ccn. ita dhi parit, ita ndi pentzat
Frases
sunt piús sas cosas chi parent chi no sas chi sunt ◊ po bellesa pareis tumbas biancas ◊ mi parfo in su paradisu ◊ custas serimónias… pareus faendho unu cuntratu! ◊ abbàidadi in s'isprigu: mancu tue ti pares! ◊ làndiri a fàmini castàngia parit ◊ dhi fiat partu de ai inténdiu genti ◊ parrit chi pràngiat su coru miu ◊ mi est parindhe gai, ma no ndhe so seguru! ◊ lah chi no ti parrat una cosa po un'atra, ca no poit èssi su chi ses narendi!◊ ti pàglio un'ómine malu, ci ses timenno?
2.
paret unu Sansone, mannu mannu, ma no zughet fortzas ◊ parit una barca in mesu mari, dónnia domu, e velas funt is mantas (B.Lobina)◊ mi pafo una chígula in atunzu
3.
cussu traste de cantu l'apo bene samunadu mancu si paret chi fit brutu ◊ in custu pamentu si paret donzi brutura ◊ su male bi est ma no si ndhe paret nudha ◊ su gatu si cuat, sa coa si parit ◊ su fràigu nou comintzat a si pàrrere ◊ chie istat bene o male a cara si li paret ◊ in cudhos pódhighes fines sas benas si li parent meda
4.
mi ndhe paret male a lu leare gai! ◊ dhi pariat mali de su connau biendhidhu abbandonau ◊ alla ca mi ndi est pàssiu mali! ◊ no ndi dhi pàrgiat mali! ◊ no ti ndhe parzat male si ti naro sa veridade!
5.
e ite ti ndhe cheret parre, abbàida arratza de arrese! ◊ ma ti ndhe paret, arratza de maleducadu!…
6.
sos Sardos a pàrrere meu tenent in coro sa Sardigna ebbia (G.Piu)◊ a parri suu cussa est genti preitzosa ◊ ti apo dadu su pàrrere meu ◊ ti ses cogiandhe… ma postu in pàrrere a babbu e mamma tua bi l'as?
Ètimu
ltn.
parere
Tradutziones
Frantzesu
paraître,
se dessiner
Ingresu
to seem,
to loom
Ispagnolu
parecer,
delinear
Italianu
parére,
sembrare,
apparire,
delinearsi
Tedescu
scheinen,
aussehen,
sich abzeichen.
pasài , vrb: abasiai,
pasare,
pasari,
pasiai,
pausae,
pausai,
pausare,
pesiai Definitzione
istare in pàusu, in asséliu, chentza fàere, tasire, cessare unu pagu de trebballare, de peleare, po illebiare s'immarritzone; nau de àliga o malesa chi si dhue sèberat in abba, ógiu e cosas deasi, su si assentare in su fundhu de s'istrégiu, in calecunu tretu, seberare a manera de ndhe dha pòdere bogare o lassare abbandha; pònnere cosa tanti po dh'arrimare ma fora de su logu suo
Sinònimos e contràrios
arreposai,
assebiai,
descansare,
ibasai,
impasare,
paidhare,
sciadiai
| ctr.
afadiai,
arrebbentare,
istracare,
trabagiare
/
buluzare
Maneras de nàrrere
csn:
avb. fàghere, andhare a su pasa pasa = fai, andai unu pagu e firmai, firmai fatuvatu; pasàrendhe, de carchi cosa (nau a nega) = fai ccn. cosa (faina, trabballu) sentza de si pasiai, a sa sighida; pasare male (nadu a mineta) = pigai surra, agiagarai, fai fuiri
Frases
chistiona abbellu ca babbu tuu est pasiendusidha! ◊ séidi, pasiadidha! ◊ passendi in custa crésia, frimma un'iscuta: ti depis pausai! ◊ mancu ndhe pasaia, pro fàghere sa faina ◊ setzie, pitzocos, e pausaeòs! ◊ isciacuadí e beni a ti pesiai! ◊ finia s'incúngia, in austu is massajos si pàusant ◊ beni e pausadia!
2.
sa fundhana pasat in su fundhu de s'isterzu ◊ candho at pasadu bene, su binu cheret betadu a iscolomadura ◊ no la pases totue cussa cosa: lèala e ponechela inue depet istare!
3.
si no pones mente a fàghere su cumandhu, inoghe che pasas male!
Ètimu
ltn.
pausare
Tradutziones
Frantzesu
se reposer,
décanter
Ingresu
to rest,
to settle
Ispagnolu
descansar,
decantar
Italianu
riposare,
decantare
Tedescu
ausruhen,
sich klären.
peleài, peleàre , vrb: apeliai,
peliai Definitzione
pigare pelea, matana, apeleu, múngia faendho cosa; istare a perrica abbetiandho po calecuna cosa chi si bolet
Sinònimos e contràrios
fadiae,
ghimallai,
matanare,
penai,
trumentai
/
apiliare,
pedie
Frases
o Gesús santu ahi peleadu cantu as pro a mie! ◊ die e note peleo pro sas munzas chi mi leo ◊ za ndhe at peleadu, sa zente, de fàmine, in tempos de gherra!…◊ cantu pensas e faghes e peleas det a sa morte tua terminare ◊ pro èssere abberu ómine, unu depet peleare: sinono it'ómine est?! ◊ a peleare macos bi cheret passéntzia meda ◊ e chie bi la faghet a peleare tota vida zente dorta?!
2.
est de diora peliendi po dhi bendi sa domu
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
combattre,
se fatiguer,
demander avec insistance
Ingresu
to fight,
to worry oneself,
to ask insistently
Ispagnolu
pelear,
pedir con insistencia,
instar
Italianu
combàttere,
affannarsi,
chièdere con insistènza
Tedescu
kämpfen,
streiten,
sich abmühen,
sich ängstigen,
um etwas bitten (eindringlich).
penciài, penciàre , vrb: apensare,
pensae,
pensai,
pensare,
pentzai,
pentzare,
pentzari,
pesciare,
pessare Definitzione
cunsiderare una cosa chi si portat presente in sa mente (pentzare in se, in sèi, prnl: mi seu pentzendi, s'est pessadu, ti pessas), atuire a is cosas; su àere o si fàere un’idea, arrexonamentu, fàere una cosa a intzertu, a immaginatzione fintzes chentza dha connòschere o chentza ndh'èssere seguros (e in custu sensu fintzes supònnere, àere dúbbiu); tènnere contivígiu, incuru, fintzes interessamentu a tropu
Sinònimos e contràrios
immaginai,
meledai,
pentzamentai,
tramesare
/
crèdere
Maneras de nàrrere
csn:
pessàresi = torrare a pessare a una cosa, istare in pessos, cussiderare a tantas bias una cosa, istare a su tanta tanta chentza leare una detzisione; pessàresi unu (àteru, diferente de su chi si est) = crèresi un'àtera cosa, pessàresi e cumportàresi coment'e chi siat un'àteru, fàghere su chi faghet un'àteru (pessone de importu, mescamente); ite ti pessas?!, ite bos pessaes?! = ite cres?, ite creides?; pessare in àteru = pentzai a ccn. àtera cosa; pessare in su malu, in tropeas = dudai, tímiri chi ccn. cosa siat mala, bandit mali, fatzat mali, tengat dannu, o chi ccn. cuncordit trassas; pessare a… (+ vrb.) = inditat iscopu, bòlliri… (+ vrb.); pessare de…= pensai ca…, chi…; pessare chin ccn. = timire, supònnere chi siat ccn. cussu chi at fatu sa cosa
Frases
prima de fàghere pensa! ◊ no ischiat prus in ite pensare ◊ no sunt istados pensa pensa: sunt andhados ◊ pència eite bellas poesias! ◊ pensendhe in cussa die de passare sas oras in paghe acanta a tie (A.Casula)◊ no so pessendhe in àteru!…◊ lassa su pensare in cue! ◊ ndhe resto de su dolu atrallarada candho penso in sos males cantos sunt! ◊ pro como in cogiare deo non so pensendhe! ◊ mi seu pentzendi chi a fai de aici bandit mali! ◊ s'est pessadu e a fine de un'iscuta at rispostu ◊ apo pentzau in se mia ca ocanno no faet a nosi cojare
2.
si no mi la naras, sa cosa, ite mi la depo, pessare? ◊ mi dhu pensu comenti at a fai! ◊ si l'at pessada chi fit gai ◊ pèssadi unu númeru! ◊ ti lu podes pessare comente est andhada sa chistione! ◊ che li ant furau su boe e issu est pessandhe chin Zirodha!
3.
abberi sas orixas, atua bene e pensabbei prima de faedhare! ◊ pessa e pesa bene su chi depes nàrrere o fàghere!
4.
ma ite ti pessas?!, ite bos pessaes?! ◊ no azes àteru de bos pessare? ◊ sa cosa est goi: no pesses, no! ◊ pessàdebbos bene innanti de la fàghere, sa cosa! ◊ pessendhe ti ses?! ◊ sa dumínica, candho ses in bidha, no istes pessandhetilu a andhare a missa! ◊ innantis de rispòndhere si est pessadu
5.
su pisedhu zoghendhe si pessat mastru, babbu ◊ pro su bene de sa festa lu semus faghindhe, mih, ite ti pensas?! ◊ forte meda ti pessas!…
6.
deo in malu no bi apo pessau ◊ candho at bidu chi su maridu fit istentendhe a torrare at pessadu a su malu e at mandhadu a bídere ite aiat tentu
7.
oe solu pro mòrrere si est arressu: mancu su note soliat arreare, sempre pessendhe a fàghere interessu
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie bene pensat pagu s'ingannat ◊ chie male la pensat peus la faghet
Ètimu
ltn.
pensare
Tradutziones
Frantzesu
penser,
concevoir,
imaginer,
supposer
Ingresu
to think (up),
to imagine
Ispagnolu
pensar,
idear,
suponer,
poner
Italianu
pensare,
ideare,
concepire,
immaginare,
opinare,
riflèttere,
suppórre
Tedescu
denken,
vorhaben,
sich vorstellen.
pèndhere , vrb: pèndiri,
pènnere Definitzione
èssere o abbarrare apicau a caleuna cosa; èssere coment'e posidura prus bàsciu a una parte (nau de cosa chi iat a pòdere istare in paris) o coment'e incrubau a una parte (nau de cosa istrantagiada, prantada); andhare de pitzu a logu prus in bàsciu (e fintzes iscúdere, calare unu cropu)/ p. a oricras = pecare a origras, èssiri unu pagu surdu
Sinònimos e contràrios
pendhentinare,
pendholiare
/
abasciai,
achirrare,
cabai,
falare
Frases
tubbos grussos e fines penniant dae sa bòveta
3.
sont pénnitos a giosso e fartziatos a supra ◊ at pénnitu un'istuturrata a su fitzu ◊ de Núoro semus péndhios a Ulíana ◊ sos cumpantzos fint pénnitos a domo sua ◊ semus ghiranne, pennenne a bidha
Ètimu
ltn.
pendere
Tradutziones
Frantzesu
pencher
Ingresu
to hang
Ispagnolu
pender,
colgar
Italianu
pèndere
Tedescu
hängen,
sich neigen,
schräg hängen.
pesài , vrb: pesare,
pessare 1 Definitzione
pònnere ritzu, prantau, istrantagiau, artzare in artu, a cara a in artu, o fintzes solu unu pagu de no arresurtare in terra; pigare e trantzire a una bandha, pònnere a una parte, chistire; nau de sa pasta e de su pane cun su frammentu, segare de su cumossu e giare sa forma a su pane, ufrare aghedandho (ufrandho si supesat), èssere a puntu giustu po dhu còere; nau de sa fera, fàere essire, giagarare a manera de dha pòdere bíere e cassare
Sinònimos e contràrios
arritzare,
ficare,
fichire,
istantargiai
/
allogae,
coltoire,
frànghere,
pigai 1,
transiri 1
/
atrafudhai
/
seguzare
| ctr.
crocai,
imbasciai,
incruai,
sèdere
Maneras de nàrrere
csn:
pesare unu muru, pesai una domu = fai unu muru, fraigare una domo; pesare una domo in muros = fai is murus de sa domu; pesàrendhe sos pes dae terra = isbodhiaisí, fai debressi; pesare dae maladia = sanai, cummentzai a si ndi pesai de su letu una borta passau su mali; pesàresi su bentu = cummentzai a fai bentu, andai bentu; pesai is ogus = artziare sa crista, sos ogros, arritzare sa conca pro abbaidare prus in artu; pesai su pani ciuetu = sestare, segare a cantos, onzi cantu unu pane (civraxu, cocòi, àteru); pesare abbolotu, burdellu = pònniri certu, fai certai, certai; pesare arta (una chistione) a unu = certaidhu po ccn. cosa, pigaidhu a tzérrius, nàrriri cosa; pesàresi a cantare, pesare una boghe, una batorina, un'otada = cummentzai o ponnirisí a cantai, cantai una batorina, una curba; pesàresi a boghes = ghetai tzérrius; pesàresi fogu = allúiri fogu, cumentzai a s'istèrriri fogu fuiu; pesare a bolare = bolai, andai a bólidu, fai bolai, isperditziai; pesare sa néula, su nie, su fritu = fai passai sa nébida, sa ní, su frius; pesare de renes = istrantaxai, pruscatotu assusai, andai mellus bèni, istai mellus; pesàrendhe sa domo = tènniri contu sa domu, fai su torracontu de sa famíglia; pesare su ballu = fai su ballu
Frases
no as s'ardire pro ti ne pessare dae su letu ◊ po pesai a susu tocat a fai un'iscala a gradinus de telutzas niedhas ◊ a s'albéschida pesat a s'altura su crapalzu (P.Lavra)◊ su pitzinnu est rutu: pesandhelu! ◊ su muru bene pesadu faghet bellesa e onore ◊ su bentu pesat su pruini a remolinadura ◊ ti apu donau dinai po ti ndi pesai sa domu ◊ pesa a ballare, Muschitedha mia! ◊ chi arruit gei si ndi torrat a pesai! ◊ iat bófidu a ndhe dhi torrare a pesare cussa crésia orruta torrada a unu mògoro de pedra
2.
comente agabbas de manigare pèsache totu! ◊ da, pesadechela custa cosa, ca amus fatu! ◊ a sa pipia candu est matuchedha nde dhi pesant is orichinus de prata e dhi ponent is de oro ◊ pesadindhe de inoghe, istrizi ca istrobbas!
3.
su pane in zerru istentat a pesare ◊ sas córbulas prenas de símula fint ammadricadas dae su sero prima e como fint pesadas ◊ sa pasta no at pesau bene
4.
su cani at pesau unu lèpuri, una perdixi ◊ sos canes ant pesadu unu sirvone
5.
si essit su sole che pesat sa néula ◊ si andhat bentighedhu tébiu che pesat su nie ◊ si aiat próidu che aiat pesadu custu frizidore ◊ in bidha si pesat unu grandu avolotu contras a Perdixedhu malas trassas ◊ candho pesaiat una boghe isse intumbiat in sas badhes de acurtzu ◊ su tilibirche comente caentaiat sole si pesaiat a bolare ◊ za coitamus a pesare a bolare cussos duos sodhos!…◊ cussu fogu fuidu si est pesadu comogomo ◊ no mi la peses tantu arta ca sinono mi che so andhendhe! ◊ babbu cun Luiginu nci funt torraus a pesai a medau ◊ s'iat pesau unu bentu chi che crocàt fintzes is ogiastos ◊ s'at pesadu nues mannas
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie pesat chito faghet zoronada ◊ s'abbisóngiu pesat su béciu a curri
Tradutziones
Frantzesu
se lever,
soulever,
mêler du levain
Ingresu
to get up,
to leaven,
to raise
Ispagnolu
levantarse,
alzar,
fermentar
Italianu
alzarsi,
sollevare,
innalzare,
lievitare
Tedescu
aufstehen,
sich erheben,
heben,
aufheben,
aufgehen.
picài 3 , vrb rfl Definitzione
cunsiderare o sentire calecuna cosa coment'e un'ofesa
Sinònimos e contràrios
alloroscare,
chischisari,
pirmare
Ètimu
spn.
picar
Tradutziones
Frantzesu
se vexer,
se piquer
Ingresu
to feel hurt (by sthg)
Ispagnolu
picarse
Italianu
offèndersi,
impermalirsi
Tedescu
sich beleidigt fühlen.