stramudài , vrb Definitzione
cambiare su bestimentu chi si portat bestiu
Sinònimos e contràrios
atramudai,
cambiai,
mudai,
tramudai
Frases
bandu a mi stramudai, ca seu totu isciustu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
changer de vêtement
Ingresu
to change one's dress
Ispagnolu
cambiarse,
mudarse
Italianu
cambiare vestito
Tedescu
sich umziehen.
stramudíri , vrb: istramudire* Definitzione
cambiare colore in cara po arrennegu, assíchidu, ispantu
Sinònimos e contràrios
incerai,
irgrisire,
stramudiai
Tradutziones
Frantzesu
se troubler
Ingresu
to get upset
Ispagnolu
demudarse
Italianu
turbarsi
Tedescu
sich beunruhigen,
sich verwirren.
sudhíre , vrb: assudhire Definitzione
su si acatare de ccs., pruschetotu nau in su sensu de abbarrare dispràxios, tènnere sudhu po su male fatu, istare impentzamentaos, timendho; fintzes pentzare, intzertare coment'e po cossígiu, agiudu de ccn. / sudhíresi de una cosa = interessaisí, tenni pentzamentu po calincuna cosa, coment'e timendi
Sinònimos e contràrios
arrepentire,
impudare,
penètere
/
consigiai,
indetare
Frases
sudhi sudhi e a s'abboja abboja apo, prima ch'inserrent sas aeras, su torradorzu bostru assebertadu (G.Marras)◊ tiu Raga si la sudhiat de àere annada mala ◊ mi sudho in s'ànima coment'e chi no ape mancu comintzadu
2.
mancu male no apo curadu in binza, deris, paret chi mi l'at sudhidu calicunu chi oe deviat pròere!
Tradutziones
Frantzesu
se troubler,
avoir des remords
Ingresu
to get upset,
to feel remorse
Ispagnolu
turbarse,
tener remordimientos
Italianu
turbarsi,
impensierirsi,
aver rimòrso
Tedescu
sich beunruhigen,
Gewissensbisse haben.
supentíre , vrb Definitzione
pentzare o èssere presente cun is sensos a su chi si biet o chi s'intendhet
Sinònimos e contràrios
atinai,
atoare,
penciai
Frases
no supentit prus ◊ s'ómine, su piús no supentiat ilgadaradu a un'oru che mortu (P.Casu)◊ inoraona, ajó, ischida: apen'apena a sa boghe supentis! ◊ supenti e pesadindhe! ◊ supentit de tantu in tantu e si li movet su bultzu
Tradutziones
Frantzesu
avoir conscience
Ingresu
to be conscious
Ispagnolu
ser consciente
Italianu
èssere cosciènte
Tedescu
sich bewusst sein.
tantecàntu , cng Definitzione
si bit ca… est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedet
Sinònimos e contràrios
aposici,
cantecante,
tantetantu,
tanti
Frases
tantecantu su mòrrere est natura: curret che abba in su pendhente sou ◊ no bi andhes, como, tantecantu no serbit a nudha ◊ tantecantu est gai, fintzas si daet a bídere chi nono
Tradutziones
Frantzesu
cela va de soi
Ingresu
it is plan
Ispagnolu
está claro que
Italianu
è evidènte che…
Tedescu
es versteht sich,
daß
tipilíre , vrb Definitzione
atripare s'unu cun s'àteru, brigandho
Sinònimos e contràrios
acanciofai,
aciufai 1,
atzuntzudhare,
incabigliare,
tipiliare,
trifiare
Frases
si ponzant de acordu o chi si torrent a tipilire o a s'atzutzudhare che pudhas ◊ como no ant botza, sa partia est frimma: si sunt tipilindhe ca nemos cheret andhare a nche batire sa botza
Tradutziones
Frantzesu
en venir aux mains
Ingresu
to come to blows
Ispagnolu
pelear,
venir a las manos
Italianu
azzuffarsi
Tedescu
sich raufen.
tocài 1 , vrb: tocare 1,
tucare,
tugare,
tzucae Definitzione
cumenciare a andhare, a fàere viàgiu, fintzes a fàere css. cosa (a/c.: sa /t/ de cuménciu in custu foedhu fintzes si arresurtat in mesu de duas vocales no càmbiat sonu: chie tucat = nr. "chietúcada")
Sinònimos e contràrios
abbiare 1,
andai,
dirghiare,
infusilare,
insucai,
mòere,
tzochiare
Maneras de nàrrere
csn:
tucat a rídere, a prànghere = inghitzat a arriri, a pràngiri; e toca!… = ma bai!…, no bi creo!; e tocat e… = pigat e …, leat e… (nadu mescamente in chistionu pro inditare una pasia de su contu, unu fatu nou)
Frases
abui tocas? ◊ tocai, besseinci! ◊ tocadiche a bidha ca ti sunt ispetendhe! ◊ sa protzessione tucheit dae sa chéjia ◊ bisonzat de tucare luego ◊ est tocadu a si apostare inue depiant colare sos porcos furados ◊ sos cadhos a s'achicada de sos isprones sunt tucados a bolu ◊ ant tocau a intro, aiat tucadu a unu logu ◊ tue tocadiche addainanti, za sighimus ◊ mi tugo che coete po sa proa
2.
- Est arribbau Franciscu… - E toca!… - Sissi, berus est! ◊ e toca, lah ca dèu non seu macu: ita mi ses narendi?! ◊ e tocat, una borta, unu e nci essit a fai una passillada ◊ e tocat, una borta, duus giornaderis fiant marrendu fà in saltu de Samassi…◊ e tocat chi una dí si presentat unu bagadiu mannu…◊ toca, toca: bessimiche dae mesu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'acheminer
Ingresu
to set out
Ispagnolu
encaminarse
Italianu
avviarsi,
partire
Tedescu
sich auf den Weg begeben.
tostoinàre , vrb Definitzione
fàere su tostorrudu
Sinònimos e contràrios
abbecorinare,
acorrochinare,
aperrighinare,
inchimerai
Tradutziones
Frantzesu
s'entêter
Ingresu
to persist,
to insist
Ispagnolu
empeñarse
Italianu
intestardirsi
Tedescu
sich versteifen.
trambuscàre , vrb: trobbuscare,
trubbuscare,
trumbuscare,
trummuscare Definitzione
pònnere avolotu, fàere murigu, pesaresindhe cun fortza po aferrare a ccn. o ccn. cosa, iscúdere, atumbare o àteru deasi; nau de su tempus, isconciare, cambiare in malu / oju trambuscadu = malu, malàidu
Sinònimos e contràrios
agegherai,
assulurgiare,
isciuliai,
ispabuciare,
trumbugliai
/
afarcai,
salargiare,
trubare
Frases
arribbaos a cara a unu tzilleri cumintzant a si trubbuscare: una tropa de zòvanos s'est iscudendhe e picandhe a predas ◊ su procu de pressorju trumbuscadu chin su tirju s'arràsciat su pojolu ◊ cust'atzorodhu at trambuscadu totu sas datas e no si cumprendhet prus nudha ◊ bentos de gherra si sunt trambuscados
2.
cust'ómine giughiat un'oju trambuscadu, ma no fit feu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mettre en émoi,
se jeter (sur)
Ingresu
to cause a turmoil,
to throw oneself
Ispagnolu
alborotar,
lanzarse,
arremeter
Italianu
subbugliare,
avventarsi
Tedescu
in Aufruhr versetzen,
sich stürzen.
tramesàre , vrb: atramesare,
tremesare Definitzione
fàere calecuna cosa a un'àteru a face manna, cun atza, chentza arrispetu, a prepoténtzia; fintzes pentzare sa cosa, istare pentzandhosidha / tramesare su tempus = impreare bene su tempus, chentza ndhe pèrdere, ma fintzes manigiare bene totu su chi unu tenet (es. dinare, siendha), pentzare bene a comente dh'ispèndhere méngius
Sinònimos e contràrios
atrevire
/
meledai,
penciai,
tressemare
Frases
no ti trameses, no, a mi fàghere cussa! ◊ marranu chi ti tremeses a bènnere a inoche!
2.
canno unu at de si gastare su dinaredhu suo si lu devet tremesare vene prima de l'ispènnere ◊ su vitirinaju aiat imparatu a tremesare sas paràulas chei sas meichinas ◊ aiat incomintzatu a fàchere cantu s'aiat tremesatu ◊ su chi penso e trameso deo mi lu distrues tue!
3.
cun su de su mese no bi la faghet a campare ca no ischit tramesare su tempus (G.Ruju)
Tradutziones
Frantzesu
oser,
risquer
Ingresu
to risk
Ispagnolu
arriesgar
Italianu
azzardarsi
Tedescu
sich erkühnen.
trampistàre , vrb Definitzione
arrennèscere in calecuna cosa, mescamente a campare, a fortza de ispedientes, a sant'arràngia, coment'e pigandho a trampa; a logos, fintzes andhare coment'e orruendho / trampistare su tempus, sa vida, sa die, sa sorte
Sinònimos e contràrios
trampigiare,
trampulinare,
tramputzare
/
trabbucai 1
Frases
fintzas chi campo fato su chi poto, m'isto pasadu e fuo dogni cumbata tentendhe de trampistare a sa dereta (Z.Zazzu)◊ calchi malignu narat chi at furadu, chi at trampistadu ◊ trampistendhe in su pagu fis cuntentu e fatu a sa bonatza ◊ cussos trampistant negusciendhe runza
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se débrouiller,
vivre d'expédients
Ingresu
to get by
Ispagnolu
apañárselas,
ir pasando
Italianu
barcamenarsi,
tirare a campare
Tedescu
sich durchschlagen.
truminàre , vrb rfl Definitzione
su si mòvere a cropu coment'e po assíchidu; carrigare contras a unu, cracare
Sinònimos e contràrios
fritire,
suncai
/
afarcai,
lòmpere,
trubare
Frases
a sa bénnida de sos canes sas arveghes si sunt totu truminadas
2.
daghi l'at bidu si est truminadu pro li dare a subra
3.
fia sempre nervosu, truminadu, chena poder tènnere paghe
Tradutziones
Frantzesu
s'agiter
Ingresu
to be agitated
Ispagnolu
agitarse
Italianu
agitarsi
Tedescu
sich heftig bewegen.
trusàre , vrb Definitzione
pònnere sa trusa, essire afaciolaos
Sinònimos e contràrios
mascarare
| ctr.
iscaratzare
Frases
a carrasegare sunt dies de trusare ◊ a carrasegare sa pisedhina s'istràviat gioghendhe, a bias trusada ◊ posca de sos impostos, a su secuestradu comintzeint a lu trusare ◊ a carrasegare isse si trusaiat sempre
Tradutziones
Frantzesu
se déguiser
Ingresu
to put on a mask
Ispagnolu
disfrazarse
Italianu
mascherarsi
Tedescu
sich verkleiden.
tullíre, tullíri , vrb: atullire Definitzione
foedhandho de un'arremu de sa carena, su si fàere coment'e retesu, cancarau, chentza fortza, de no serbire
Sinònimos e contràrios
bardai,
cancarare
Frases
como chi patint sa pena de sos betzos e chi pro ambos nérvios si tullint nemmancu aventurosa ant sa idea (P.Giudice Marras)
Ètimu
spn.
tullir(se)
Tradutziones
Frantzesu
se recroqueviller,
paralyser
Ingresu
to numb,
to paralyze
Ispagnolu
entumecerse
Italianu
rattrappirsi,
paralizzarsi
Tedescu
sich verkrampfen.
tzacàre , vrb Definitzione
istichire, intrare in mesu, aintru, a fortza, ue dhue at pagu logu o no andhat tanti bene; su si pònnere aintru, in mesu de ccn. chistione
Sinònimos e contràrios
fichire,
imberzire,
infruncuai,
insertai,
intupire,
istichire,
pònnere
| ctr.
bocare,
leai
/
essire
Maneras de nàrrere
csn:
tz. in ragas = manigare, bufare, betare a corpus, fai su mangiufoni; tz. fogu = apuntai o pònnere fogu; tzacaresiche una cosa in s'ogru (nadu cun fele) = fagheresindhe própiu nudha, èssere cosa chi no serbit a nudha (comenti a nàrriri ca no est bella mancus a si nci dha istichiri in is ogus); tzacàresi fora = fai su bandidu, abbandidai
Frases
che mere, si che tzacheit in domo de cudhu a prepoténtzia ◊ una corròncia si che tzacat braghendhe in mesu de sos paones ◊ inue ti che ses tzachendhe: no bides chi no bi at logu?! ◊ no che tzaches sas berbeghes a s'ortu ca podent fàghere dannu! ◊ leat impresse e si che tzacat in petorras su tzoculate chi aiat furadu!
2.
su pane si che l'at tzacadu in ragas totu isse! ◊ custa cosa guasta in s'ogru ti la tzacas? frundhichela, aite ti la muntenes?!
3.
- Ehi si mi tzaco fora!… - nachi naraiat unu afelonadu, e a bandhidare etotu est essidu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
introduire,
se faufiler,
se fourrer,
s'entremettre
Ingresu
to drive in,
to slip in,
to meddle
Ispagnolu
meter,
entremeterse
Italianu
introdurre,
inserire,
ficcare,
intrufolarsi,
introméttersi
Tedescu
stecken,
sich einmischen.
vengài , vrb: fengai,
vengare,
vengiare Definitzione
su si ndhe pagare de un'ofesa, de unu dannu
Sinònimos e contràrios
bindicare,
svengai,
vinghitare
Frases
no ti venghis de ofesas, no torris mai revesas! ◊ mi at imbrollau, ma mi ndi vengu!
Ètimu
spn., ctl.
vengar, venjar
Tradutziones
Frantzesu
se venger
Ingresu
to revenge oneself
Ispagnolu
vengarse
Italianu
vendicarsi
Tedescu
sich rächen.