stramudài , vrb Definition
cambiare su bestimentu chi si portat bestiu
Synonyms e antonyms
atramudai,
cambiai,
mudai,
tramudai
Sentences
bandu a mi stramudai, ca seu totu isciustu
Etymon
srd.
Translations
French
changer de vêtement
English
to change one's dress
Spanish
cambiarse,
mudarse
Italian
cambiare vestito
German
sich umziehen.
stramudíri , vrb: istramudire* Definition
cambiare colore in cara po arrennegu, assíchidu, ispantu
Synonyms e antonyms
incerai,
irgrisire,
stramudiai
Translations
French
se troubler
English
to get upset
Spanish
demudarse
Italian
turbarsi
German
sich beunruhigen,
sich verwirren.
sudhíre , vrb: assudhire Definition
su si acatare de ccs., pruschetotu nau in su sensu de abbarrare dispràxios, tènnere sudhu po su male fatu, istare impentzamentaos, timendho; fintzes pentzare, intzertare coment'e po cossígiu, agiudu de ccn. / sudhíresi de una cosa = interessaisí, tenni pentzamentu po calincuna cosa, coment'e timendi
Synonyms e antonyms
arrepentire,
impudare,
penètere
/
consigiai,
indetare
Sentences
sudhi sudhi e a s'abboja abboja apo, prima ch'inserrent sas aeras, su torradorzu bostru assebertadu (G.Marras)◊ tiu Raga si la sudhiat de àere annada mala ◊ mi sudho in s'ànima coment'e chi no ape mancu comintzadu
2.
mancu male no apo curadu in binza, deris, paret chi mi l'at sudhidu calicunu chi oe deviat pròere!
Translations
French
se troubler,
avoir des remords
English
to get upset,
to feel remorse
Spanish
turbarse,
tener remordimientos
Italian
turbarsi,
impensierirsi,
aver rimòrso
German
sich beunruhigen,
Gewissensbisse haben.
supentíre , vrb Definition
pentzare o èssere presente cun is sensos a su chi si biet o chi s'intendhet
Synonyms e antonyms
atinai,
atoare,
penciai
Sentences
no supentit prus ◊ s'ómine, su piús no supentiat ilgadaradu a un'oru che mortu (P.Casu)◊ inoraona, ajó, ischida: apen'apena a sa boghe supentis! ◊ supenti e pesadindhe! ◊ supentit de tantu in tantu e si li movet su bultzu
Translations
French
avoir conscience
English
to be conscious
Spanish
ser consciente
Italian
èssere cosciènte
German
sich bewusst sein.
tantecàntu , cng Definition
si bit ca… est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedet
Synonyms e antonyms
aposici,
cantecante,
tantetantu,
tanti
Sentences
tantecantu su mòrrere est natura: curret che abba in su pendhente sou ◊ no bi andhes, como, tantecantu no serbit a nudha ◊ tantecantu est gai, fintzas si daet a bídere chi nono
Translations
French
cela va de soi
English
it is plan
Spanish
está claro que
Italian
è evidènte che…
German
es versteht sich,
daß
tipilíre , vrb Definition
atripare s'unu cun s'àteru, brigandho
Synonyms e antonyms
acanciofai,
aciufai 1,
atzuntzudhare,
incabigliare,
tipiliare,
trifiare
Sentences
si ponzant de acordu o chi si torrent a tipilire o a s'atzutzudhare che pudhas ◊ como no ant botza, sa partia est frimma: si sunt tipilindhe ca nemos cheret andhare a nche batire sa botza
Translations
French
en venir aux mains
English
to come to blows
Spanish
pelear,
venir a las manos
Italian
azzuffarsi
German
sich raufen.
tocài 1 , vrb: tocare 1,
tucare,
tugare,
tzucae Definition
cumenciare a andhare, a fàere viàgiu, fintzes a fàere css. cosa (a/c.: sa /t/ de cuménciu in custu foedhu fintzes si arresurtat in mesu de duas vocales no càmbiat sonu: chie tucat = nr. "chietúcada")
Synonyms e antonyms
abbiare 1,
andai,
dirghiare,
infusilare,
insucai,
mòere,
tzochiare
Idioms
csn:
tucat a rídere, a prànghere = inghitzat a arriri, a pràngiri; e toca!… = ma bai!…, no bi creo!; e tocat e… = pigat e …, leat e… (nadu mescamente in chistionu pro inditare una pasia de su contu, unu fatu nou)
Sentences
abui tocas? ◊ tocai, besseinci! ◊ tocadiche a bidha ca ti sunt ispetendhe! ◊ sa protzessione tucheit dae sa chéjia ◊ bisonzat de tucare luego ◊ est tocadu a si apostare inue depiant colare sos porcos furados ◊ sos cadhos a s'achicada de sos isprones sunt tucados a bolu ◊ ant tocau a intro, aiat tucadu a unu logu ◊ tue tocadiche addainanti, za sighimus ◊ mi tugo che coete po sa proa
2.
- Est arribbau Franciscu… - E toca!… - Sissi, berus est! ◊ e toca, lah ca dèu non seu macu: ita mi ses narendi?! ◊ e tocat, una borta, unu e nci essit a fai una passillada ◊ e tocat, una borta, duus giornaderis fiant marrendu fà in saltu de Samassi…◊ e tocat chi una dí si presentat unu bagadiu mannu…◊ toca, toca: bessimiche dae mesu!
Etymon
srd.
Translations
French
s'acheminer
English
to set out
Spanish
encaminarse
Italian
avviarsi,
partire
German
sich auf den Weg begeben.
tostoinàre , vrb Definition
fàere su tostorrudu
Synonyms e antonyms
abbecorinare,
acorrochinare,
aperrighinare,
inchimerai
Translations
French
s'entêter
English
to persist,
to insist
Spanish
empeñarse
Italian
intestardirsi
German
sich versteifen.
trambuscàre , vrb: trobbuscare,
trubbuscare,
trumbuscare,
trummuscare Definition
pònnere avolotu, fàere murigu, pesaresindhe cun fortza po aferrare a ccn. o ccn. cosa, iscúdere, atumbare o àteru deasi; nau de su tempus, isconciare, cambiare in malu / oju trambuscadu = malu, malàidu
Synonyms e antonyms
agegherai,
assulurgiare,
isciuliai,
ispabuciare,
trumbugliai
/
afarcai,
salargiare,
trubare
Sentences
arribbaos a cara a unu tzilleri cumintzant a si trubbuscare: una tropa de zòvanos s'est iscudendhe e picandhe a predas ◊ su procu de pressorju trumbuscadu chin su tirju s'arràsciat su pojolu ◊ cust'atzorodhu at trambuscadu totu sas datas e no si cumprendhet prus nudha ◊ bentos de gherra si sunt trambuscados
2.
cust'ómine giughiat un'oju trambuscadu, ma no fit feu
Etymon
srd.
Translations
French
mettre en émoi,
se jeter (sur)
English
to cause a turmoil,
to throw oneself
Spanish
alborotar,
lanzarse,
arremeter
Italian
subbugliare,
avventarsi
German
in Aufruhr versetzen,
sich stürzen.
tramesàre , vrb: atramesare,
tremesare Definition
fàere calecuna cosa a un'àteru a face manna, cun atza, chentza arrispetu, a prepoténtzia; fintzes pentzare sa cosa, istare pentzandhosidha / tramesare su tempus = impreare bene su tempus, chentza ndhe pèrdere, ma fintzes manigiare bene totu su chi unu tenet (es. dinare, siendha), pentzare bene a comente dh'ispèndhere méngius
Synonyms e antonyms
atrevire
/
meledai,
penciai,
tressemare
Sentences
no ti trameses, no, a mi fàghere cussa! ◊ marranu chi ti tremeses a bènnere a inoche!
2.
canno unu at de si gastare su dinaredhu suo si lu devet tremesare vene prima de l'ispènnere ◊ su vitirinaju aiat imparatu a tremesare sas paràulas chei sas meichinas ◊ aiat incomintzatu a fàchere cantu s'aiat tremesatu ◊ su chi penso e trameso deo mi lu distrues tue!
3.
cun su de su mese no bi la faghet a campare ca no ischit tramesare su tempus (G.Ruju)
Translations
French
oser,
risquer
English
to risk
Spanish
arriesgar
Italian
azzardarsi
German
sich erkühnen.
trampistàre , vrb Definition
arrennèscere in calecuna cosa, mescamente a campare, a fortza de ispedientes, a sant'arràngia, coment'e pigandho a trampa; a logos, fintzes andhare coment'e orruendho / trampistare su tempus, sa vida, sa die, sa sorte
Synonyms e antonyms
trampigiare,
trampulinare,
tramputzare
/
trabbucai 1
Sentences
fintzas chi campo fato su chi poto, m'isto pasadu e fuo dogni cumbata tentendhe de trampistare a sa dereta (Z.Zazzu)◊ calchi malignu narat chi at furadu, chi at trampistadu ◊ trampistendhe in su pagu fis cuntentu e fatu a sa bonatza ◊ cussos trampistant negusciendhe runza
Etymon
srd.
Translations
French
se débrouiller,
vivre d'expédients
English
to get by
Spanish
apañárselas,
ir pasando
Italian
barcamenarsi,
tirare a campare
German
sich durchschlagen.
truminàre , vrb rfl Definition
su si mòvere a cropu coment'e po assíchidu; carrigare contras a unu, cracare
Synonyms e antonyms
fritire,
suncai
/
afarcai,
lòmpere,
trubare
Sentences
a sa bénnida de sos canes sas arveghes si sunt totu truminadas
2.
daghi l'at bidu si est truminadu pro li dare a subra
3.
fia sempre nervosu, truminadu, chena poder tènnere paghe
Translations
French
s'agiter
English
to be agitated
Spanish
agitarse
Italian
agitarsi
German
sich heftig bewegen.
trusàre , vrb Definition
pònnere sa trusa, essire afaciolaos
Synonyms e antonyms
mascarare
| ctr.
iscaratzare
Sentences
a carrasegare sunt dies de trusare ◊ a carrasegare sa pisedhina s'istràviat gioghendhe, a bias trusada ◊ posca de sos impostos, a su secuestradu comintzeint a lu trusare ◊ a carrasegare isse si trusaiat sempre
Translations
French
se déguiser
English
to put on a mask
Spanish
disfrazarse
Italian
mascherarsi
German
sich verkleiden.
tullíre, tullíri , vrb: atullire Definition
foedhandho de un'arremu de sa carena, su si fàere coment'e retesu, cancarau, chentza fortza, de no serbire
Synonyms e antonyms
bardai,
cancarare
Sentences
como chi patint sa pena de sos betzos e chi pro ambos nérvios si tullint nemmancu aventurosa ant sa idea (P.Giudice Marras)
Etymon
spn.
tullir(se)
Translations
French
se recroqueviller,
paralyser
English
to numb,
to paralyze
Spanish
entumecerse
Italian
rattrappirsi,
paralizzarsi
German
sich verkrampfen.
tzacàre , vrb Definition
istichire, intrare in mesu, aintru, a fortza, ue dhue at pagu logu o no andhat tanti bene; su si pònnere aintru, in mesu de ccn. chistione
Synonyms e antonyms
fichire,
imberzire,
infruncuai,
insertai,
intupire,
istichire,
pònnere
| ctr.
bocare,
leai
/
essire
Idioms
csn:
tz. in ragas = manigare, bufare, betare a corpus, fai su mangiufoni; tz. fogu = apuntai o pònnere fogu; tzacaresiche una cosa in s'ogru (nadu cun fele) = fagheresindhe própiu nudha, èssere cosa chi no serbit a nudha (comenti a nàrriri ca no est bella mancus a si nci dha istichiri in is ogus); tzacàresi fora = fai su bandidu, abbandidai
Sentences
che mere, si che tzacheit in domo de cudhu a prepoténtzia ◊ una corròncia si che tzacat braghendhe in mesu de sos paones ◊ inue ti che ses tzachendhe: no bides chi no bi at logu?! ◊ no che tzaches sas berbeghes a s'ortu ca podent fàghere dannu! ◊ leat impresse e si che tzacat in petorras su tzoculate chi aiat furadu!
2.
su pane si che l'at tzacadu in ragas totu isse! ◊ custa cosa guasta in s'ogru ti la tzacas? frundhichela, aite ti la muntenes?!
3.
- Ehi si mi tzaco fora!… - nachi naraiat unu afelonadu, e a bandhidare etotu est essidu!
Etymon
srd.
Translations
French
introduire,
se faufiler,
se fourrer,
s'entremettre
English
to drive in,
to slip in,
to meddle
Spanish
meter,
entremeterse
Italian
introdurre,
inserire,
ficcare,
intrufolarsi,
introméttersi
German
stecken,
sich einmischen.
vengài , vrb: fengai,
vengare,
vengiare Definition
su si ndhe pagare de un'ofesa, de unu dannu
Synonyms e antonyms
bindicare,
svengai,
vinghitare
Sentences
no ti venghis de ofesas, no torris mai revesas! ◊ mi at imbrollau, ma mi ndi vengu!
Etymon
spn., ctl.
vengar, venjar
Translations
French
se venger
English
to revenge oneself
Spanish
vengarse
Italian
vendicarsi
German
sich rächen.