bindicàre, bindigàre , vrb rfl: vennicare Definizione
pagaresindhe de mala manera de unu dannu, de un'ofesa
Sinonimi e contrari
vengai,
vinghitare
Frasi
si ndhe sunt bindicaos
Etimo
itl.
vendicare
Traduzioni
Francese
se venger
Inglese
to revenge oneself
Spagnolo
vengarse
Italiano
vendicarsi
Tedesco
sich rächen.
bischitzàre , vrb Definizione
istare a brullas e a giogu
Sinonimi e contrari
abbrengulare,
bebberecare,
ciogare,
giochitare,
imbalai,
ingiogaciai
Etimo
itl.
bischizzare
Traduzioni
Francese
s'amuser
Inglese
to amuse oneself
Spagnolo
divertirse,
entretenerse
Italiano
trastullarsi
Tedesco
sich unterhalten.
bodíre , vrb Definizione
su provare praxere, cuntentesa, pigare gustu in calecuna cosa
Sinonimi e contrari
godire*,
gosai
| ctr.
patire,
sufrire
Frasi
Deus cherfat chi potas bodire finas a chent'annos! ◊ sos faltzos bodint candho s'àteru est avilidu ◊ su trigu meu si l'at a bodire isse
Traduzioni
Francese
jouir,
prendre plaisir
Inglese
to enjoy
Spagnolo
aprovechar
Italiano
godére
Tedesco
sich freuen.
boltàre , vrb: bortare,
bortiare,
vortare Definizione
furriare a s'àtera parte, fache a ccn. po agiudu, po foedhare; fàere fúrriu, cambiare; pigaresidha contras a chie cumandhat, contras a ccn.
Sinonimi e contrari
colojare,
furriai
/
cambiai,
imbortare
Modi di dire
csn:
bortàresi a su ferru ruju = no tènniri arrispetu po nudha e po nisciunus; boltare sos chervedhos = ammachiaisí
Frasi
sos mazores no ischiant a cale santu si bortare e dubba chi si lis presentat unu ◊ si ch'est bortadu a s'àtera bandha candho at bidu a mie ◊ bolta a nois sos ògios tuos!
2.
onzi dimóniu si est boltadu a santu ◊ farina de tiàulu si boltat in telau ◊ s'allegria mea como si mi fit bortiandhe in tristura ◊ sa balentia dae valore che l'ant bortata in cosa leza ◊ a s'intèndhere su frúsciu de su trenu s'àinu si est boltadu a dimóniu! ◊ si tiat bortare su tempus, tandho fortzis tiat sanare
3.
fint medas sos bandhios chi si bortabant in d-unu chin pastores e carbonarjos in cussos litos
4.
sos minores si sunt boltendhe a sos mannos ◊ fache discostare sa runtzinalla chi si m'est bortada ◊ li at atunchiau s'istrópiu de s'orgógliu e tandho si est bortau ◊ su poledhu, candho si sapiat zente colàndheli serente, si bortabat a càrchides
5.
si sutzedit calchi cosa no boltes culpas a mie!
6.
est gai isurzidu chi si bortat a su ferru ruju (G.Ruju)
7.
in custu carrasegare ses boltendhe sos chervedhos
Etimo
ltn.
*voltare
Traduzioni
Francese
tourner,
se retourner
Inglese
to turn against s.o.,
to rebel
Spagnolo
darse vuelta
Italiano
voltare,
rivoltarsi
Tedesco
wenden,
sich auflehnen.
botzicàre , vrb rfl Definizione
lòmpere a pitzu a unu po dhi fàere male
Sinonimi e contrari
afarcai,
allupiri,
atzurrire,
intriglire
/
carriai
Frasi
si li sunt botzicaos sos canes ◊ sa martinica si li est botzicada a supra e li at irbinarjau sas bestes
2.
issu ligabat a pisíliche sas ballizas e si las botzicabat a pala
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se jeter (sur),
se lancer (sur)
Inglese
to throw oneself
Spagnolo
abalanzarse
Italiano
avventarsi
Tedesco
sich stürzen.
cabussonàre , vrb Sinonimi e contrari
cadramissare
Traduzioni
Francese
se cabrer
Inglese
to hunch,
to rear
Spagnolo
encabritarse
Italiano
aggroppare,
impennarsi
Tedesco
sich aufbäumen.
cadramissàre , vrb: cradamissare,
cratamissare Definizione
nau de un'animale (su cuadhu), pesare istrantàgiu in is peis de asegus, inartandho is de ananti; andhare a brínchidos
Sinonimi e contrari
impinnai
/
cadrabudhai,
cadraminciare
Frasi
cadramissat fatendhe in terra tres palmos de intacu
Traduzioni
Francese
se cabrer
Inglese
to rear (up)
Spagnolo
encabritarse,
empinarse
Italiano
impennarsi (del cavallo)
Tedesco
sich bäumen.
cadredhài , vrb: cadredhare,
cardedhai,
cardidhari,
cradedhare Definizione
fàghere de ancas, mòvere is cambas iscudendho is peis a terra, prus che àteru po tostorrudéntzia o protesta o dolore; istare a su brínchida brínchida
Sinonimi e contrari
catrichidhare,
ispeinchinare,
istrumpidare,
matanare,
scadronai
/
iscradedhiare
Frasi
si ndhe pesat calchidendhe e andhat cadredha cadredha ◊ chi dhi ponit sabi, a sa ferida, su sannori gei cadredhat! ◊ dh'at aferrau a sa braba e dh'at fatu cadredhai: fiat acanta a s'imbrutai puru! ◊ su porcu fit male trobeidu e cadredhendhe s'est isortu ◊ is animalis arestis cadridhant si dhus aferras ◊ axiu tenit sa croxueta cardedhendi candu est cassara a soga a conca!…
2.
candu su craboni est malu a tenni tocat a cardedhai cun su sulavogu ◊ chi is predis si podiant cojai, cussu no iat a cardedhai meda po agatai fémina
Traduzioni
Francese
se démener
Inglese
to fidget
Spagnolo
agitar
Italiano
agitarsi,
dimenarsi con i pièdi per insofferènza di qlcs
Tedesco
sich hin und her bewegen.
cagiàre , vrb: cagliai 1,
callai,
caxae,
cazare Definizione
si narat de cosa brodosa, de late, ógiu, e àteru, chi perdendho abba o perdendho calore (o po àteru) si faet prus tostada; nau foedhandho de unu, si narat in su sensu de si currègere, essire sàbiu, lòmpere a calecunu arresurtau bonu
Sinonimi e contrari
abbeladinare,
acragare,
aggromare,
alleae,
ammallorai,
apedrare,
apiatare,
belare,
giagare,
impagnire,
pazare
/
medrare,
medrire
| ctr.
iscagiae,
sòlbere
Modi di dire
csn:
callai a ciorbedhu = essire zudissiosu, sàbiu, cabosu, achistiadu che unu mannu; su cagiau = su callau, preta; cagiare s'ógiu in buca = abbarrare trassidos; cazare una cosa de… = cuguzàrela de…, betàreli carchi cosa a meda, fai callagalla de…
Frasi
in zerru, comente faghet fritu s'ozu ermanu si cazat ◊ cosa lassada a budhire meda si che cazat tropu ◊ custu binu callat in s'unga ◊ su lati si est callau ◊ sa minestra ca fut ghetada de diora si est callada
2.
l'at bidu chi a fàghere male no cumbenit, ma no bi cazat etotu ◊ l'ischis chi andhat male a fàghere gai, ma no bi cazas, no! ◊ tue no bi as cazadu: naras isambrúlios, iscabulada! ◊ s'ómini callat a ciorbedhu a corant'annus ◊ totinduna chi est callendi a ciorbedhu… s'ómini torrat a pipiu ◊ cussa cantzone est serbia a fàere cazare sos sentimentos de sa zente ◊ addaghi at intesu sa senténtzia dhi est cagiadu s'ógiu in buca!
Cognomi e Proverbi
smb:
Callai
Etimo
itl.
cagliare
Traduzioni
Francese
épaissir,
coaguler,
se cailler
Inglese
to thicken
Spagnolo
espesar,
condensar
Italiano
addensare,
fare dènso,
coagulare,
rappigliarsi
Tedesco
sich verdichten,
gerinnen.
calèschere , vrb Definizione
erríere a praxere, intostare de s'errisu
Frasi
su imbetzare no ti daet gustu tale de ndhe calèschere!
Etimo
ltn.
*caleschere
Traduzioni
Francese
rire à s'en tenir les côtes
Inglese
to split one's sides laughing
Spagnolo
reírse a carcajadas
Italiano
rìdere a crepapèlle
Tedesco
sich tot lachen.
cambàre , vrb Definizione
abbarrare, istare o lassare agoa, asegus, a una bandha, immentigare, sartare cosa lassandhodha chentza fàere; foedhandho de cosa chi si betat de un'istrégiu (abba, binu, late e cosas deasi), pèrdere, in su sensu chi una parte de sa cosa chi si betat no calat totu impare cun s'àteru ma torrat coment'e agoa in costas de s'istrégiu chi s'imbuidat e po cussu orruet a fora de s'istrégiu prenendho; rfl: èssere o fàere prus pagu de un'àteru
Sinonimi e contrari
acadiare,
acogiai,
codiare,
coigiare,
ilmentigare,
incoizare,
lassai,
scaresci
/
scabidai
Frasi
l'apo sighidu e cambadu, a isse, ca deo camino prus lestru ◊ betendhe su late dae s'isterzu at cambadu e che ndhe at rutu a terra ◊ coita, no ti cambes, ca sinono est peus a sighire sos àteros!
2.
seberade su menzus e cambade su malu! ◊ s'olia l'ant collida male: ndh'ant cambadu meda ◊ chentza nos ndhe sapire amus cambadu un'àrbure de olia chentza collida ◊ derisero apo cambadu sa lughe de fora alluta ◊ in binza amus cambadu fundhos chentza binnennados: tocat de andhare a s'atenta! ◊ so torradu ca apo cambadu cosa chi depia leare!
3.
so essidu e apo cambadu sa lughe alluta ◊ abbàida si acobore apo cambadu sas craes mias in domo tua!
4.
cussos za no si cambant: si lis daes una cosa, nessi ateretantu ti ndhe torrant! ◊ pro mandronia za no ti cambas, tue puru!
Traduzioni
Francese
rester derrière qqn.,
qqch.,
être derrière
Inglese
to leave out
Spagnolo
dejarse atrás
Italiano
tralasciare,
distanziare,
lasciarsi diètro qlcs.,
qlc.,
stare diètro
Tedesco
auslassen,
hinter sich lassen.
campadítu, campadítzu , agt Definizione
chi si dha campat, chi no istat bene meda ma mancu male
Sinonimi e contrari
campadore,
campadógiu,
campajolu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui vivote
Inglese
who is able to make ends meet
Spagnolo
quien va tirando
Italiano
che riesce a vívere,
a campare
Tedesco
sich durchs Leben schlagen.
campitzàre , vrb: campizare,
camputzare Definizione
campare comente male si podet, chentza fortza meda
Sinonimi e contrari
arramputzare,
campugiai,
campurigiai
Frasi
de cudhu mannau chi campizaiat sos mandroníglios no si ndhe agatat zenia! ◊ campizat sa crabita a trazu de su chintorzu ◊ fit zentighedha chi campitzaiat cun pagu e nudha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vivoter
Inglese
to live from hand to mouth
Spagnolo
ir tirando
Italiano
campicchiare
Tedesco
sich mühselig durchschlagen.
campugiài, campugiàre, campugliàre , vrb: campullare,
campuzare Definizione
campare a sa bona, male comente si podet
Sinonimi e contrari
balivigare,
campitzare,
campurigiai
Frasi
fint baranta cristianos chi campugliaiant cun pagos fiados a s'ispàstinu ◊ triballant ortos, téula e matone e si campullant sa pòvera vida (P.Lavra)◊ issu si dha campugiàt cun d-una parada de birduras chi bendhiat in pratza
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vivoter
Inglese
to live from hand to mouth
Spagnolo
ir tirando
Italiano
campicchiare
Tedesco
sich mühselig durchschlagen.
cantazàre , vrb Sinonimi e contrari
mulmutare
Traduzioni
Francese
chantonner
Inglese
to chant
Spagnolo
tararear
Italiano
cantilenare
Tedesco
eintönig vor sich hinsingen.
carvàre , vrb Definizione
nau de is matas, fàere a carvas, a cambos
Sinonimi e contrari
forchidhare,
furcaxai
Traduzioni
Francese
se ramifier
Inglese
to branch
Spagnolo
ramificar,
ramificarse
Italiano
ramificare
Tedesco
Zweige treiben,
sich verzweigen.
casilàre , vrb Definizione
trebballare chentza s'immarrire meda, a pagu; fàere arrespàrmiu
Sinonimi e contrari
palpare
/
avitare
Frasi
in su traballu s'imbolat a boinu: no si càsilat a nudha! (G.Ruju)
2.
su casiladu est totu gualanzu ◊ s'impresa at muntesu trabagliendhe sos giòvanos chi no ant famíllia, ca cun cussos càsilat dinaris
Traduzioni
Francese
se ménager
Inglese
to spare oneself
Spagnolo
ahorrar fuerzas
Italiano
risparmiarsi
Tedesco
sich schonen.
castiài , vrb: acastiai,
castiare,
castiari,
casticare,
castigare,
chestiai Definizione
abbaidare aperindho o girandho is ogos po bíere sa cosa; tènnere contu, contivigiare, atèndhere calecuna cosa o a ccn. po su bisóngiu chi podet tènnere de agiudu; portare a ogu unu logu o calecuna cosa, giare atentzione chi no che dha furent, chi no tèngiat dannu / càstia!, castiai! = itl. ecco!
Sinonimi e contrari
abbadiai,
abbillai,
colbiare
/
addolie,
aggordai,
agguardai,
cadebai,
chistie,
coltoire,
cultodiare,
tentare
Modi di dire
csn:
castiai mali a unu = fàghere un'ograda mala a unu, coment'e cheríndheli nàrrere chi su chi est faghindhe no andhat bene; castiaisí cun d-unu, cun d-una = èssiri in castiadas, fastigiai, abbaidàresi pro si chèrrere; castiai, no castiai sa cosa (po su tanti chi est)= abbaidare, no abbaidare, no ndhe fàghere contu, lassare cúrrere
Frasi
castiadhu acomenti est bestiu! ◊ andaus a bíngia a castiai si s'àxina est cumentzendi a coi ◊ chestit, gopai, de innòi is piciochedhus nci essint apenas cabau s'unconi! ◊ si no dhas càstias, is cosas, comenti fais a dhas arregordai?! ◊ is ogos suos si fiant frimaos a castiare in altu
2.
a is antzianus is fillus no dhus bollint castiai! ◊ is arrosas sunt floridas ancora: comenti faint a èssiri friscas friscas sena chi nemus dhas castit?!…
3.
ingunis tocat a dhoi ponni a calincunu a castiai, de is bortas chi ndi fúrinti totu
4.
candu mi at biu pighendimindi totu cudha cosa mi at castiau mali… agiummai mi nci papàt cun is ogus! ◊ una de custas piciocas si castiàt cun d-unu giòvunu, ma no si fiant mai chistionaus ◊ dèu unu chilu de cosa no dhu càstiu, si unu mi dha pigat a cascita intrea!
Etimo
ltn.
castigare
Traduzioni
Francese
garder
Inglese
to look,
to guard
Spagnolo
mirar,
guardar
Italiano
guardare,
badare,
custodire,
sorvegliare,
vigilare,
controllare
Tedesco
ansehen,
sich kümmern,
behüten,
überwachen.
cautelài, cautelàre , vrb rfl Definizione
giare atentzione innanti segundhu ite cosa po no ndh'àere dannu
Traduzioni
Francese
se prémunir
Inglese
to take precautions
Spagnolo
precaver (se)
Italiano
cautelarsi
Tedesco
sich sichern.
cerrixèrri , avb, nm: cerruxerru Definizione
manera de camminare faendho ballare is nàdigas, comente faent is piciocas; genia de pigionedhu (cerruxerru solu pzn.)
Sinonimi e contrari
isculisiscúlisi,
scianchiscianchi
/
cherricherri
Frasi
gi est pagu afragellada, cussa picioca, totu tinta in faci, totu iscianchiscianchi, caminendi cerrixerri! ◊ est benendi cerrixerri, totu apomponissada, totu arrandas e frocus
2.
is pillonedhus bolant schiulendi de una mata a s’àtera: is cerruxerrus, is cruculeus, cadrellinas, calancuna meurra
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui se dandine
Inglese
walking with a wiggle
Spagnolo
balanceante
Italiano
sculettante
Tedesco
sich in den Hüften wiegend.