apretàe, apretài , vrb: apretare 2,
apretari Definizione
pònnere in apretu, in dificurtade manna, pònnere presse, essire o fàere prus càdriu, prus fruscu; rfl. caminare prus impresse, istirare su passu camminandho
Sinonimi e contrari
acadriare,
apressurai,
apretonare,
trotinare
Modi di dire
csn:
apretare una cosa a… (a sole, a fogu, a chíngia, e gai) = fàghere dannu a sa cosa cun su sole, cun su fogu, sa chíngia a tropu; apretare sa màchina = fàghere andhare prus lestra
Frasi
sighint sas agonias a apretare ◊ su sole apretaiat sa campagna chena piedade ◊ bae a sa friscura, ca a tardu ti apretat su sole! ◊ a su malàidu li at apretadu su male ◊ in cussu logu mergiani apretat e no fait a fidai is angionis
2.
is fillus megant de dh'apretai a comporai su tratori ◊ su guvernu cheret apretadu chi muntenzat sas promissas ◊ si apretesint de sighire sa volontade sua ◊ si ti apretat su fritu cugúzadi! ◊ candu mi apretat su fàmini papu ◊ l'est apretandhe su sonnu ◊ su bentu est apretendhe ◊ est comintzendhe a pròere: si apretat abberimus su paracu
3.
a sa padedha abbàssiali su fogu, no l'apretet ca si atacat
4.
cudhu si apretat e aciapat su cani
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
presser
Inglese
to chase closely
Spagnolo
apretar
Italiano
incalzare,
mèttere frétta a qlc.,
intensificare qlcs
Tedesco
jdn zur Eile antreiben,
sich beeilen.
aprummonàre , vrb Definizione
giare o pigare carda, arrennegu meda, tzacu meda
Sinonimi e contrari
aciumonare,
afelonare,
imprumonare
Frasi
mi ndhe aprummonat solu a bi pessare a totu su male chi mi ant fatu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
avoir du dépit,
prendre la mouche
Inglese
to make s.o. angry
Spagnolo
enfadarse mucho
Italiano
fare stizza
Tedesco
jdn ärgern,
sich ärgern.
apubulàre , vrb Definizione
bènnere gente meda, prènnere de gente, nau de unu logu
Sinonimi e contrari
abbudronare,
afiotulare,
afollare,
assaurrare,
atrepillai,
atropare,
atrumare,
atutinare,
pobulare
| ctr.
ispobulare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se presser
Inglese
to crowd (together)
Spagnolo
agolparse
Italiano
affollarsi
Tedesco
sich drängen.
apudhài , vrb: apudhare Definizione
su si che artzare a su pudhàrgiu, a s’acorru de is pudhas, artzare a pitzu de calecuna cosa che is pudhas; andhare a in artu; su si crèdere meda, bogare atza che pudhu in mesu de pudhas
Sinonimi e contrari
apiculai,
apodhilare,
apudhalzare
/
ampiai,
alciare
/
alleporedhare,
alleporizare,
apudhichinare,
incaboniscai,
ingrigliare
Frasi
ma càstia cussu caboni chi si est apudhau asuba de sa carrada! ◊ custa pudha fiat apudhada asuba de unu muntoni de òru…
2.
sa nébida a mengianu de su Frumindosa si ndi apudhat a bidha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se percher,
ragaillardir,
remplir d'orgueil
Inglese
to perch,
to make proud,
to make cocky
Spagnolo
posarse los pájaros,
engallarse
Italiano
appollaiarsi,
ringalluzzire,
insuperbire
Tedesco
sich niederkauen,
eitel werden,
stolz werden.
apudhalzàre , vrb: apudharjare,
apudharzare Definizione
artzare a su pudhàrgiu, istare in s’acorru de is pudhas
Sinonimi e contrari
apodhilare,
apudhai,
apudhionare
2.
bi at unu paone apudharzadu subra de una conchita
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se percher
Inglese
to perch
Spagnolo
posarse los pájaros
Italiano
appollaiarsi
Tedesco
sich auf die Stange setzen.
arrabbiài , vrb: arrabbiare,
arraviare Definizione
su si pigare arrennegu, tzacu meda, pèrdere sa passiéntzia de mala manera
Sinonimi e contrari
abbetiae,
achibberare,
acroconai,
afutare,
airai,
allulluriai,
aorcare,
arragiolire,
arrannegai,
collobbiare,
inchibberare,
inchietae,
inchimerai,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
renignai
Frasi
no ti arràbbies pro ti nàrrere sa cosa! ◊ no ndi ballit sa pena de si arrabbiai!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
se mettre en colère
Inglese
to rage
Spagnolo
enfadarse
Italiano
adirare,
arrabbiare
Tedesco
sich erzürnen.
arrabbidàre , vrb: arrabidare Definizione
sufrire calecuna cosa mala a baliare
Sinonimi e contrari
arrabiai,
delliriare,
dischissiare,
irbariare,
issentire
Frasi
mi so arrabbidendhe de su dolore
Traduzioni
Francese
s'agiter
Inglese
to yearn
Spagnolo
desasosegarse
Italiano
smaniare
Tedesco
sich aufregen.
arragiolàre , vrb: arrajolare,
arregiolare 1,
arrejolare Definizione
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare meda
Sinonimi e contrari
arragiolire,
arraulare
/
airai,
arrannegai,
inchietae
Frasi
currendhe avatu meu che arrejoladu, si est postu a mi sighire ◊ mi apo fatu sa lista de sas persones chi, si arrajolo, devo mossigare!
2.
cusse marranu de l’intzugliare ca si arrejolaiat che cane! ◊ issa no cheriat seguzada ca si arregiolaiat che batu (M.Danese)
Etimo
ltn.
rabies
Traduzioni
Francese
être atteints de la rage
Inglese
to catch rabies
Spagnolo
rabiar
Italiano
prèndere la ràbbia
Tedesco
sich die Tollwut zuziehen.
arragiolíre , vrb: arrajolire,
arrazolire,
arrejolire Definizione
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare che cane arrajoladu
Sinonimi e contrari
arragiolare*
/
achibberare,
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arrannegai,
inchietae,
inchimerai,
infelai,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frasi
dae atentu ca cussu cane est arrejolidu!
2.
candho li at nadu sa veridade si est arrazolidu
Traduzioni
Francese
se mettre en colère
Inglese
to rage
Spagnolo
padecer la rabia,
encolerizarse
Italiano
contrarre la ràbbia,
arrabbiarsi
Tedesco
sich die Tollwut zuziehen,
zornig werden.
arragnàre , vrb: arrangiae,
arrangiai,
arrangiare,
arrangiari,
arrantzare,
arranzare Definizione
aconciare o agiustare unu guastu, pònnere bene una cosa chi andhat male, su dha torrare de ndhe pòdere serbire; agatare comente si mediare in sa necessidade, a s'apretu; su si pònnere de acórdiu
Sinonimi e contrari
abbessiare,
acussertare,
achidare 1,
acodomai,
aconciai,
adaretzai,
afrisciai,
agghitire,
assantai,
assetiai
/
acodrare
/
ingeniai
| ctr.
guastai
Modi di dire
csn:
arrangiai su contu = serrare sos contos; sant'arràngia = s'arte de si arranzare
Frasi
tocat de arrangiai su liminaxu, ca imbrunchinaus ◊ su maistu de pannu arrangiàt is divisas ◊ at arranzau su connau in su letichedhu ◊ chi no arràngiu s'istarixedhu acabbat chi ndi arruit
2.
sos pisedhos pro giogare a botza si fint arrangiados in sa carrela ◊ tui papa sa petza, gei mi arràngiu cun is ous ◊ pro campare, unu bandhidendhe si arranzat ◊ su póveru tocat chi si arranzet ◊ mamma si arranzabat a fàchere durcarias
3.
bandat a domu de su meri, agiustant e brintat a pastori ◊ su meri at arrangiau su contu e dhi at donau is trexentus iscudus ◊ si as bisonzu, lea: cun su mere za mi arranzo deo!
4.
massaja bona, si arranzat a fàghere de totu ◊ isse s'arràngiat a fàghere su mastruàscia ◊ a isse non li mancat s'ispíritu de sant'arràngia ◊ a su bisonzu fit a sant'arranza!
Etimo
itl.
arrangiare
Traduzioni
Francese
réparer
Inglese
to repair
Spagnolo
arreglar
Italiano
aggiustare,
sistemare,
industriarsi
Tedesco
reparieren,
sich bemühen.
arragodài , vrb: arregodae,
arregodai,
arregodare,
arregoldare,
arregorai,
arregordai,
arregordare,
arrigordai,
arrogodai,
recordare Definizione
portare presente in sa mente o batire a sa mente unu fatu o cosa passada de tempus (meda o pagu)
Sinonimi e contrari
ammentai,
subènnere
| ctr.
ilmentigare,
scaresci
Frasi
m'est arregordau ca…◊ dèu dhi pongu s'allomíngiu po mi arragodai mellus ◊ arragodaisindi ca no depeus portai traitzioni a nemus! ◊ po cantu apu a bivi m'at a arregordai ◊ s'apu nau custu poita arregodeis chi si nd'apu giai fuedhau ◊ no dh'arregoru, no! ◊ ti ant arregordai is fuedhus mius!
Traduzioni
Francese
se rappeler,
se souvenir
Inglese
to remember
Spagnolo
acordar,
recordar
Italiano
ricordare
Tedesco
sich erinnern.
arrampedhài , vrb: arrempedhare,
arrempellare,
arrepellare,
arrumpellare,
rempellare Definizione
essire rempellu, fàere su rempellu, su reberde, su tostau, cricare de si firmare, de no pònnere mente a s'àteru, o fintzes fàere fortza po mantènnere o aguantare un'àtera fortza contrària
Sinonimi e contrari
ammutighinare,
apoderai 1,
arrebbellai,
arrebedhai,
arrepiconare,
calchedhare,
screnciai
/
apontedhae
Frasi
apo fatu male a mi arrepellare a babbu! ◊ no apretedas s'isprone a su póveru runtzinu, si no in mesu caminu si arrempellat apuradu (F.I.Mannu)◊ bonu s'àinu, ma sa motocicreta puru, candho si arrempellat, e chie la faghet partire?! ◊ su rellozu si est arrepelladu e… frimmadu
2.
arrampedhaus in tres e tiraus impari po acollai su malloru!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'obstiner,
s'entêter
Inglese
to jib
Spagnolo
emperrarse,
oponer resistencia
Italiano
impuntarsi,
oppórre resistènza
Tedesco
sich versteifen,
Widerstand leisten.
arramputzàre , vrb Definizione
campare a sa bona, comente male si podet, cun pagu cosa
Sinonimi e contrari
agentziare,
campitzare,
ingeniai
Traduzioni
Francese
vivoter
Inglese
to scrape a living
Spagnolo
ir tirando
Italiano
vivacchiare
Tedesco
sich schlecht und recht durchschlagen.
arrancàre , vrb Definizione
arrèschere in logu o in cosas arrasposas, a punta o chi portant ispina; aungare, iscràfere po papíngiu
Sinonimi e contrari
abbranchiare,
arranculare,
arrèghere,
arrèschere,
farrascare,
scarrafiai
| ctr.
irrancare
Frasi
mi est arrancadu cussu filuverru ispinosu e mi apo segadu sos pantalones ◊ dae tentu ca ti arrancat su rú
2.
malu su gatu, mi fit arranchendhe! ◊ sos pitzinnos, apustis de una paja de istrumpas, che ghirabant arrancaos e ispilurtzios
Etimo
ctl., spn.
arrancar
Traduzioni
Francese
rester pris,
s'accrocher
Inglese
to entangle
Spagnolo
enredarse,
engancharse
Italiano
impigliare
Tedesco
sich verfangen.
arrapài 1 , vrb rfl: arrapare 1 Definizione
nau de ómine, sentire gana forte po fémina
Etimo
itl.
arrapare
Traduzioni
Francese
s'exciter sexuellement
Inglese
to excite sexually
Spagnolo
ponerse cachondo
Italiano
eccitarsi sessualménte
Tedesco
sich erregen.
arratulàre , vrb Definizione
mantènnere o agganciare a calecunu logu de pòdere istare firmu o fintzes po artzare, andhare a in artu
Sinonimi e contrari
agganciai,
agguantai,
apichedhai,
tènnere
Frasi
arratulèndhesi a su muru che intreit a domo dai sa bentana ◊ s'arratuleit peri su truncu de unu pinu altu meda ◊ abbaidaia semper si bidia sa màchina de babbu arratulendhe in s'arciada
Traduzioni
Francese
grimper
Inglese
to climb (up)
Spagnolo
arraigar,
asegurar
Italiano
abbarbicare,
ancorare
Tedesco
sich festsetzen,
festhalten.
arrealiàre , vrb Sinonimi e contrari
airai,
arrabbiai,
arrannegai,
atediare,
inchietae,
inchimerai,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
renignai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se fâcher
Inglese
to be peeved,
to become vexed
Spagnolo
picarse
Italiano
corrucciarsi,
indispettirsi
Tedesco
sich ärgern.
arrebbellài, arrebbellàre , vrb: rebbellai Definizione
su si furriare contras a ccn., mescamente contras a chie cumandhat, o fintzes contras a calecuna cosa, candho no si podet o no si bolet baliare prus
Sinonimi e contrari
acromai,
acumbuai,
arrampedhai,
arrebedhai,
calchedhare,
calchidare,
callidare,
carcinai,
screnciai
Frasi
si fut arrebbellau a is autoridadis chi boliant ponni su pei in su tzugu a sa genti
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se révolter
Inglese
to rebel
Spagnolo
rebelarse
Italiano
ribellarsi
Tedesco
sich erheben.
arrebedhài , vrb: arrepedhae,
arrepedhai,
arrepedhare Definizione
fàere fortza po no si lassare dominare; fàere fortza po no pònnere mente
Sinonimi e contrari
acromai,
acumbuai,
arrampedhai,
arrebbellai*,
calchedhare,
calchidare,
callidare,
carcinai,
screnciai
Frasi
sa màchina est arrepedhada e no si resessit a la pònnere in motu
2.
chi no arrepedhas, tui no ses cuntentu! ◊ ma càstia custu impiegau arrepedhandu a su chi narat su síndhigu!
Traduzioni
Francese
offrir de la résistance
Inglese
to rebel
Spagnolo
rebelarse
Italiano
ribellare,
far resistènza
Tedesco
sich erheben,
Widerstand leisten.
arrecatài 1 , vrb rfl: arrechetai,
recatai Definizione
fàere su giuditziosu
Sinonimi e contrari
refrenai
Etimo
spn.
recatarse
Traduzioni
Francese
se retenir,
se moderer,
garder une prudente réserve
Inglese
to show reluctance
Spagnolo
ser juicioso
Italiano
usare ritégno
Tedesco
sich scheuen.