aggradíre , vrb Definizione
tènnere prexu, abbarrare cuntentos de ccn. cosa
Sinonimi e contrari
acaressire,
aggradae,
aggradèscere,
aggradèssere,
piàchere
| ctr.
disaggradai
Frasi
ti pessas chi no mi diat aggradire a bènnere cada die? ◊ nos semus aggradios e nos semus fatos ammoraos ◊ no chirches radichina si ti aggradit su frore
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
plaire,
apprécier
Inglese
to like
Spagnolo
agradar
Italiano
piacére,
gradire
Tedesco
gefallen,
sich freuen über.
aggromàre , vrb: aggrumai,
aggrumare,
aggrummai,
aggrummare Definizione
fàere a crosta, a grumma, a cagiau, pònnere sa crosta; si narat fintzes de arregòllere, pònnere totu impare cosa chi si arregollet, si narat de is abes chi si faent a lómboru o a rumbuloni fora de su casidhu innanti de iscussurare; in cobertantza, sentire arrennegu / turra de aggrumai = istampada, pertunta pro ndhe collire ispruma dae su brou coghindhe peta
Sinonimi e contrari
acrostanare,
aggrostare,
aradhare,
ingrumai
/
abbeladinare,
alleae,
apiatare,
cagiare
/
aggromerare,
aggromeredhare,
allomborae,
arrombulonai,
arromulare
/
assurtire
/
afelonare,
aggromorare,
infelai,
renignai
2.
sos frades de coro a su persighidu de sa disaura, candho est torradu, li ant aggrumadu una bama ◊ su ciuliru de fai farra lassat passai sa farra prus bianca e assodhit (aggrumat) in mesu sa farra prus oscura ◊ is cuadhos aggrumados ibertant s'isparu po partire ◊ sa gente si est aggrumada totu a inghíriu abbaidandho
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire grumeler,
incruster
Inglese
to clot,
to encrust
Spagnolo
formar grumos,
encostrar
Italiano
raggrumare,
incrostare
Tedesco
gerinnen lassen,
sich verkrusten.
aggromoràre , vrb Definizione
pigare o fàere gromore, arrennegu
Sinonimi e contrari
afelonare,
aggromare,
infelai,
renignai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'emporter
Inglese
to get angry
Spagnolo
amoscarse
Italiano
stizzirsi
Tedesco
sich ärgern.
aggrundhàre , vrb Definizione
su si pònnere asuta de ccn. cosa candho est proendho
Sinonimi e contrari
abbigare 1,
apaltare,
apigai,
apogiai,
arrundhare,
crancare,
frànghere
Frasi
narat sa zente chi su chercu est dannosu in die de temporale de s'aggrundhare suta de s'àrvure, puite giamat su raju ◊ narant sos betzos mannos chi est malu de s'aggrundhare suta de sa figu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'abriter
Inglese
to shelter
Spagnolo
refugiarse,
ampararse
Italiano
ripararsi
Tedesco
sich schützen.
agioroscàre , vrb Traduzioni
Francese
se jetter en grondant (chien qui gronde)
Inglese
jumping of a growling dog with the intention of biting
Spagnolo
acometer los perros en la caza
Italiano
l'avventarsi del cane ringhiando per mòrdere
Tedesco
sich knurrend auf jdn,
stürzen.
agiorràre , vrb rfl: azorrare Definizione
pigare matana, múngia, po calecuna cosa o chistione, su si dha pònnere a coro
Sinonimi e contrari
agiorridare,
aporare
Frasi
tantu de su piantu no ti azorres!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'affliger,
se faire du souci
Inglese
to grieve
Spagnolo
afligirse
Italiano
afflìggersi,
angustiarsi
Tedesco
sich betrüben.
airài, airàre , vrb Definizione
su si pigare arrennegu; su fàere is cosas coment'e cun apretu, impresse, a meda
Sinonimi e contrari
abbetiae,
acroconai,
afutare,
afuterare,
allulluriai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchibberare,
inchietae,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
| ctr.
apachiare,
asselenare
Frasi
ant isparau pro nche fàchere fughire sa zente, ma sos isparos l'ant airada de prus! ◊ si su cumpagnu si airat, tue úmile e chietu!
2.
custa cosa est che a su ratinzu: piús ratas e piús ti s'airat su brujore
Etimo
ctl., spn.
airar
Traduzioni
Francese
se mettre en colère
Inglese
to irritate
Spagnolo
irritarse,
airarse
Italiano
adirare
Tedesco
sich ärgern.
aliverràre , vrb rfl Definizione
atrotigare, allacare, nau de su linnàmene friscu
Sinonimi e contrari
arrevelai,
atrotiai,
colembrai
Traduzioni
Francese
se tordre (se dit du bois frais)
Inglese
to twist
Spagnolo
alabearse
Italiano
contòrcersi (détto del legname frésco)
Tedesco
sich verkrümmen.
allaputzài , vrb: allepuciae,
allepuciai,
alleputzai,
alleputzare,
alliputzai,
ellepuciare Definizione
papare calecuna cosa, torrare in fortzas, ingrassare; bestire bene, bene cuncordaos, su si fàere bellos in contu de bestimentu
Sinonimi e contrari
allepuciri,
arrempudhire
/
addinghillai,
allepuritzare,
arrepicai 2,
assamodare,
atrigliare,
chinchinnare,
cumpòniri,
cuncodrai
Frasi
castit, su dotori, chi mi dha podit torrai a allaputzai sa piciochedha, ca est mesu iscòncia ◊ pensa a sa saludi: a trabballai gei andat bèni, ma innantis ti depis torrai a alleputzai! (I.Murgia)
2.
poneisí is capedhus e allaputzaisí bèni! ◊ funt sannoris totu bèni allaputzaus e boint èssi serbius cun totu s'arraspetu ◊ dhui fiat genti totu alliputzara, totu infrochitara ◊ e tochit, babbai, allaputzissí ca seus in festa!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ragaillardir,
se pomponner,
se parer
Inglese
to dress up to make cocky (oneself)
Spagnolo
fortalecer,
acicalarse
Italiano
rinvigorire,
ringalluzzire,
attillarsi
Tedesco
stark werden,
eitel werden,
sich aufputzen.
allatzàre , vrb Definizione
imbodhigare a istrintu passandho totu a inghíriu
Sinonimi e contrari
abbarbigare,
inchínghere
Frasi
andho chirchendhe ratos de àrvures birdes pro mi allatzare che a sa edra (M.Portas)
Traduzioni
Francese
se cramponner,
s'enrouler
Inglese
to cling
Spagnolo
abrazarse,
estrecharse
Italiano
avvinghiarsi
Tedesco
sich anklammern.
allegràre , vrb: allergare,
alligrai,
alligrare,
allirgai Definizione
provare o giare cuntentesa: candho si narat a s'àteru, bolet nàrrere fintzes chi si dhi giaet a bíere coment'e a bàntidu po calecuna cosa de bonu o de bellu chi at fatu; si narat fintzes in su sensu de pàrrere o essire prus biu, prus bellu / allegrare su passu, un'aina triballendhe = andai prus allestru, fai prus debressi, acradiare
Sinonimi e contrari
aggajare 1,
cuntentai,
frogare,
gavisare,
prexai
/
allegrutzare
| ctr.
asseriai,
dispiàchere,
intristai
Frasi
si ndh'est allegradu candho at intesu chi sa cosa fit andhada bene ◊ no mi potzu allirgai ca ses lontanu!
2.
e nachi ti che ses laureadu: mi ndhe allegro! ◊ mi ndhe allegro meda: su menzus ses resurtadu tue!
3.
cussa próida at allegradu sas àrbures, sinono fint patindhe ◊ allègrala cussa messadorza, chi mi pares drommidu!
Etimo
itl.
allegrare
Traduzioni
Francese
égayer,
féliciter
Inglese
to congratulate,
to cheer up
Spagnolo
alegrar,
felicitarse
Italiano
rallegrare,
allietare,
esultare,
congratularsi
Tedesco
erfreuen,
sich freuen,
gratulieren.
alleputzadúra , nf Definizione
pulidesa sobrada in su bestire, su si fàere bellos meda, totu bene o fintzes tropu cuncordaos de bestimentu, a braga, comente faent is pageris
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'habiller avec une certaine recherche
Inglese
refinement in dressing
Spagnolo
refinamiento en el vestir
Italiano
ricercatézza nel vestire
Tedesco
sich gesucht kleiden.
allestài , vrb: allestrai,
allestrare Definizione
fàere in lestresa, pònnere presse
Sinonimi e contrari
allestire,
apressurai,
impressare,
impressire,
impressurare,
trotinare
Frasi
sos àinos fint addainanti de nois allestrendhe in sa falada (M.Bua)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
presser,
hâter
Inglese
to hurry
Spagnolo
apresurar
Italiano
affrettare
Tedesco
beschleunigen,
sich beeilen.
allibrinzàre , vrb: allivrinzare Definizione
papare po asseliare su fàmene
Sinonimi e contrari
allemungiai,
allivrinzire,
atonai,
ellepuciare,
illivrinzare
Traduzioni
Francese
restaurer
Inglese
to refresh
Spagnolo
reconfortar
Italiano
rifocillare
Tedesco
sich stärken.
allicàre , vrb Definizione
pigare o tènnere a unu cun allicos, cun calecunu gustu, pigare gustu, pònnere abbitúdine a calecuna cosa chi praghet; pònnere apostu, arrangiare, contivigiare, tènnere contu
Sinonimi e contrari
abbetuare,
abesare,
acomunai,
acostumai,
arranguai,
imbisciare,
ingustai
/
allichionare,
ingolumare
Frasi
sos pitzinnos tue los incantas e allicas cun méndhula e nintzola
2.
su frutu de sa binza cheret allicadu!
Traduzioni
Francese
s'habituer,
s'accoutumer
Inglese
to get accostumed
Spagnolo
acostumbrarse
Italiano
avvezzarsi,
assuefarsi
Tedesco
sich gewöhnen.
alloredhài , vrb rfl Definizione
bestire a s'abbunzina, a improdhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se fringuer,
se nipper
Inglese
to dress up slovenly
Spagnolo
vestirse mal
Italiano
vestirsi in mòdo pòco elegante
Tedesco
sich schlecht anziehen.
alloricàre , vrb: allorigae,
allorigai,
allorigare,
loricare Definizione
fàere o essire a una lóriga, a lórigas, a tzirbisas / allorigare su porcu = pònnere sa lóriga in su murru, afiliverrare
Sinonimi e contrari
acocolitai,
ammurutulare,
aprigare,
fortzicare
| ctr.
illorigare,
istirare
Frasi
cuss'animale allórigat sa coa ◊ cussa camisa si no la remonis bene si allórigat e cheret prantzada ◊ cudhos imbriagos pigant sa pitzinnedha e li allórigant sas palas cun sos bratzos ◊ no dha pighis aici, sa funi, ca si allórigat totu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
harponner,
entortiller
Inglese
to retwist,
to curl
Spagnolo
ensortijar,
arrugar
Italiano
arroncigliolare
Tedesco
hakenförmig krümmen,
sich krümmen.
alluxentài , vrb Definizione
fàere lúghidu
Sinonimi e contrari
allucidai,
allustrai,
illuchidare
/
impompitare
Frasi
su logu est límpiu límpiu, alluxentau a cera ◊ su lutoni si alluxentat cun limoni e cinixu ◊ labai ca est festa: tocai, alluxentaisidhas is botas!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire reluire,
se parer
Inglese
to make bright,
to shine,
to dress up
Spagnolo
hacer relucir,
acicalar
Italiano
far rilùcere,
brillare,
agghindarsi
Tedesco
leuchten,
glänzen,
sich herausputzen.
alvuràre , vrb: arborare,
arberare,
arbulare,
arburai,
arburare,
arvurare,
arvuriare Definizione
pònnere o prantare a àrbures, a matas; foedhandho de gente, pigaresidha deretu, su si pesare a boghes po cosighedhas, oféndhios o tzacaos: arburai dhu narant fintzes po pesare o fàere a mannu, arburare fintzes in su sensu de pònnere prantau, istrantagiau (a bisura de àrbure)
Sinonimi e contrari
arburire
/
artzisare,
inchietae
Modi di dire
csn:
arburàresi (nadu de sos cadhos) = pesàresi comente e ritzos, cun sos pes de dainanti in artu; arburai ccn. cosa = pònnere ritza, istantargiare
2.
s'achetu est semper marritanne, isconchinanne, annigranne e cricanne de si arburare
3.
ti àlvuras de crítica mania sentza ti intendher ne de birde e ne de sicu (G.A.Cossu)◊ su venenu mi àrborat sos nérbios!◊ si m'arvúriat su sàmbene in s'intèndhere cudhu!◊ si àrbulat su cadhu e che betat su mere!
4.
su pipiu est nàsciu tzeghixedhu e pensà ca no ndi dh'arburamu (A.Murru)◊ in pratza sunt arburandhe sa tuva po su fogulone
Traduzioni
Francese
border d'arbres,
se fâcher
Inglese
to plant with trees,
to lose one's temper
Spagnolo
arborecer,
enarbolar
Italiano
alberare,
inalberarsi
Tedesco
mit Bäumen bepflanzen,
sich aufbäumen.
ammalèsci , vrb: malèsciri Definizione
fàere andhandho e impeorandho, andhare de male in peus
Sinonimi e contrari
aggravae,
immalèsciri,
impeorai,
impeusare,
pejorare
| ctr.
imbonire,
mediare
Frasi
no siast contràriu a s’onnipotenti ca s’ànima ti ammalescit! (E.Pillai)◊ is cosas funt ammalescendi!
Traduzioni
Francese
s'aggraver
Inglese
to get worse
Spagnolo
empeorar
Italiano
aggravarsi
Tedesco
sich verschlimmern.