acocovedhàe, acocovedhài , vrb Definizione
incrubare, pinnigare in sèi etotu, fàere a un'arcu, a gobba, comente faet sa gente antziana
Sinonimi e contrari
abbajonare,
abbrentai,
acocobetare,
aggobbae,
agionedhare,
allachedhare,
annacai,
atrotiai,
atzumborai,
colembrai,
corcobare,
inconchedhare,
inconcobare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cambrer,
courber
Inglese
to arch
Spagnolo
encorvarse
Italiano
inarcare,
ingobbire
Tedesco
sich krümmen,
bucklig werden.
acodomài, acodomàre , vrb: acomodai,
acudomai,
acumodai Definizione
pigare o pònnere is comodidades, is cumbénias; pònnere o istare a códumu, bene
Sinonimi e contrari
adaretzai,
assantai,
assetiai
Frasi
si so pastore mi acòdomo ◊ pro finis, già ses bene acodomada cun chie ailti tanta iltimassione
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
arranger
Inglese
to arrange
Spagnolo
acomodarse
Italiano
accomodare
Tedesco
es sich bequem machen.
acoidài, acoidàre , vrb: acoitai,
acoitare,
acuitai,
acuitare,
coidai Definizione
fàere sa cosa in lestresa, cantu prima, a presse
Sinonimi e contrari
apressare,
illestrire,
incoire
| ctr.
istentare
Frasi
s'atóngiu acoidendi pesat unu lentzoru niedhu de nuis ◊ tocat a s'acuitai ca no s'aspetant ◊ issu si fut acoitau a crocai ◊ acoita a torrai! ◊ acoitaisí a si ndi andai! ◊ acoitate ca tenzo de fàchere su pranzu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
presser
Inglese
to hurry
Spagnolo
apresurarse,
darse prisa
Italiano
affrettare,
fare in frétta
Tedesco
sich beeilen.
acomunài , vrb: acomunare Definizione
pònnere a cumone, pigare cunfidàntzia cun ccn. o calecuna cosa / cussu si acomunat cun totu = istat o si agatat bene cun totugantos
Sinonimi e contrari
abbetuare,
abesare,
acostumai,
arranguai,
ingustai
Traduzioni
Francese
lier amitié,
se familiariser
Inglese
to familiarize
Spagnolo
aunar,
familiarizar
Italiano
accomunare,
familiarizzare
Tedesco
vereinigen,
sich vertraut machen.
aconchizàre , vrb Definizione
abbetiare po calecuna cosa
Sinonimi e contrari
abbetiae
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'obstiner
Inglese
to be obstinate
Spagnolo
emperrarse
Italiano
incaparsi
Tedesco
sich versteifen.
aconnoltàre, aconnortài , vrb: acrunnotai,
acrunotai,
acunnortare,
acunortai,
acunortare,
aggunnortare,
agunnortare Definizione
giare acunnortu, cunfortu, fàere coràgiu; pigare su dannu cun passiéntzia, baliare unu dannu chi no si dhue podet fàere nudha, su si acuntentare de sa cosa coment'est: a logos narant custu vrb. in su sensu de si atrivire, de si fàere coràgiu o de provare a fàere calecuna cosa
Sinonimi e contrari
aliviai,
cufortare
/
acuntentae
/
atrevire
Frasi
non mi agunnortat àtera siendha nen de apentu su coro prus at boza (G.Brocca)◊ Noè, chi fit fachèndhesi su teju in s'arca mesu sorta, biet su sole e li torrat a seju su coro e si acunnortat (A.G.Solinas)◊ su pipiu est totu sa noti prangendi, no arrinnèsciu a dh'acunortai!
2.
chi ti acunnortas, gei andat bèni de aici ◊ po ndi essiri de sa poboresa si fiat aconnortada de impromiti su fillu a su tiàulu ◊ meda cosa perdesi, ma mi ndhe acunnortesi ◊ sa vida mi est una pena, ma benit chi mi acunorte! ◊ su dannu est tropu mannu: no mi potzu acrunnotai!
3.
no est cosa de crèiri chi una picioca si siat acrunotada a cantai unu mutetu aici ◊ de prus no mi acrunotu a nai! (F.Pilloni)◊ foras de innòi e no ti acunòrtisti mai prus!
Etimo
spn.
conhortar
Traduzioni
Francese
consoler,
soulager
Inglese
to comfort
Spagnolo
consolar,
resignarse
Italiano
consolare,
rassegnarsi
Tedesco
trösten,
sich abfinden.
acorriàre , vrb Definizione
est su chi faet a is dentes su frutuàriu papau aghedu chentza èssere ancora bene cotu e druche; atrotigare, fàere coment'e corria, a corria; baliare ccn. cosa
Sinonimi e contrari
incurriatare
/
agguantai,
babiai
Frasi
sa pruna crua mi at acorriadu sas dentes ◊ sa frúture cherva acórriat ◊ mi sento acorriare solu in bídere custa ua: no ndhe cherzo assazare!(P.Mossa)
2.
no faghet a bos nàrrere peruna cosa: no acorriades nudha!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
agacer
Inglese
to set on edge
Spagnolo
dar dentera
Italiano
allegare i dènti
Tedesco
sich zusammenziehen.
acorrochinàre , vrb rfl Sinonimi e contrari
abbetiae,
aperrighinare,
tostoinare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'obstiner,
s'entêter
Inglese
to get obstinate
Spagnolo
emperrarse
Italiano
incaponirsi
Tedesco
sich versteifen.
acosiàre , vrb: acossiare,
acusiare Definizione
bènnere o andhare acanta, prus apresu
Sinonimi e contrari
acodie,
acoltziare,
acostai,
acostire,
apriodhai,
aprobiai,
aproghilare
| ctr.
istesare
Frasi
s'incinat a su Sacramentu e si acóssiat a sa barandíglia ◊ dogni manzanu Manuela si li acossiaiat pro li dare su "Bongiorno!" e coment'e dogni die issa la bideit acoltziendhesili ◊ iseto chi su petorriruzu si acósiet pro li dare frafaruza ◊ acúsia a inoghe ca ti naro cumandhu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'approcher (de)
Inglese
to approach
Spagnolo
acercarse
Italiano
avvicinarsi
Tedesco
sich nähern.
acraràre , vrb Definizione
bogare sa face (fintzes in su sensu de foedhare), incarare, andhare a bíere; essire, su si presentare
Sinonimi e contrari
acarare,
acerare,
acherare,
afacare,
imbraconare,
incarai,
inciarare,
ingiarare,
iscampiare
Frasi
tue acràrati! ◊ su frade mannu si est acrarau chin su babbu nandhe chi si cheriat fidantzare
2.
su Deus de sos Ebreos si nos est acraradu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se montrer
Inglese
to overlook
Spagnolo
asomarse
Italiano
affacciarsi
Tedesco
sich zeigen.
acrodhàre , vrb: aggradhare 1,
aggrodhare Definizione
intanare, cuare comente faet su grodhe, su margiane, ibertandho a furare ccn. cosa, abbasciare, su si pònnere abbasciaos coment’e po no si fàere a bíere
Sinonimi e contrari
abbuare,
acuae,
ammacionai,
apatai,
atanai
Frasi
si acrodhaiat in d-un'istrintorzu, betaiat sa sanna de su rú a s'anzone colendhe e che lu tiraiat ◊ si est acrodhadu acurtzu a una mata de chessa a fàghere de bisonzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se terrer,
être aux aguets
Inglese
to go back to one's den,
to lie in wait
Spagnolo
esconderse,
estar alen acecho
Italiano
rintanarsi,
stare in agguato
Tedesco
sich verkriechen,
auf der Lauer liegen.
acucài , vrb: acucare 1 Definizione
coment'e cuare, partare sa conca (cuca), nau in su sensu de si cuare o carragiare fintzes cun totu sa carena, fintzes po si aprigare o pònnere asuta in calecunu logu candho est proendho o faendho àteru tempus malu (acucare a logos nau in su sensu de si incarare)
Sinonimi e contrari
aciunciulire,
acoconare,
aconcolai,
acuconare,
acuculiare
/
abbuare,
afufai,
ammacionai,
apaltare,
apatai,
cuerrai,
frànghere,
istichire
| ctr.
essire
Frasi
canno l'intenniat a órulos, si acucaiat in d-unu corrale ◊ in su cozolu su piús asciutu mi acuco in su cabbanu ◊ geo mi acucaia in d-unu corrale tupànnemi sas oricras ◊ fit acucadu, coment'e sempre, addaisegus de calchi logu
2.
dogni tantu mi acucai a sa gianna aisetandhe cudhu tedescu
3.
si est acucadu dae s'abba
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se blottir
Inglese
to crouch,
to protect oneself
Spagnolo
agazaparse,
refugiarse
Italiano
accovacciarsi,
ripararsi
Tedesco
sich zusammenkauern,
Zuflucht suchen.
acuconàre , vrb Definizione
pònnere coment'e fatu a cocone, a cumossu, fintzes cuau
Sinonimi e contrari
aciunciulire,
acoconare,
aconcolai,
acucai,
acuculiare,
acuculiedhare,
acucunniare
2.
cussos pecos sont acuconaos dae su fritu apozaos inue bi at concale o corcadorza ◊ candho benit isprazas avrosas si apozat acuconau in palas de unu crastu ◊ su tuturreri dormit acuconau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'accroupir
Inglese
to squat
Spagnolo
ponerse en cuclillas
Italiano
accoccolare
Tedesco
sich zusammenkauern.
acuculiàre , vrb Definizione
ponnere coment'e acuguciaus, coment'e cuaos, pònnere in s'acoiladórgiu, in s'acúliu
Sinonimi e contrari
aciunciulire,
acoconare,
aconcolai,
acucai,
acuconare,
acuculiedhare,
acucunniare,
aculigionai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'accroupir
Inglese
to crouch (down)
Spagnolo
ponerse en cuclillas
Italiano
accoccolarsi
Tedesco
sich zusammenkauern.
aculigionài, aculingionài , vrb: aculungionai,
aculunzonare,
aculurgionai,
acurruxonai Definizione
nau de gente e de animales, fàere coment'e a culurgione, totu arregortu, coment’e acancarronau; fàere totu a pinnigas, atzirbisonau, nau de pedhe o cosas deasi; fàere a bocitedhas (nau de casu, de farra e àteru)
Sinonimi e contrari
aciunciulire,
acoconare,
acuculiare,
acugutzare,
acurruxonai,
ammacionai,
pinnichedhare
/
acuguciai,
ammischinai
/
arrunzai
/
abballinare,
allomborae,
arrombulonai
| ctr.
istirare
2.
ita in s'ierru, ca ti ndi acurruxonas acanta, in letu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se pelotonner
Inglese
to crouch down
Spagnolo
agazaparse
Italiano
rannicchiarsi
Tedesco
sich zusammenkauern.
acussolzàre, acussorgiài, acussorgiàre , vrb: acussorjare,
acussorxai,
acussorzare,
acutzorgiai,
cussorzare Definizione
fàere cussòrgia, pònnere o istare a cussòrgia in calecunu logu (ma fintzes nau po gente chentza bestiàmene), portare su bestiàmene a una cussòrgia a pàschere calecunu tempus
Sinonimi e contrari
aposentae,
assemidare
| ctr.
iscussorjare
Frasi
is pastores in su cumunale si acussòrgiant agantu ant connotu ◊ is Seulesus si fuant acutzorgiaus in custus tretus
2.
sa musca detadora est una musca acussorgiada pruschetotu in is coiles
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'établir,
se fixer
Inglese
to settle
Spagnolo
establecerse,
asentarse
Italiano
stanziarsi
Tedesco
sich niederlassen.
adasiàu , pps, agt: addaxadu,
addasiau Definizione
de adasiai; nau de ccn., chi si dha leat tropu addàsiu, abbellu, chentza presse nudha; chi est fàcile o bonu a fàere, chi no ponet presse o pentzamentos / a s'addasiada = abbellu, in manera pàsida
Sinonimi e contrari
cagallente,
dasianu,
immajonadu
| ctr.
coidadosu,
fúliu,
impressidu,
lestru
2.
candu proit totu adasiau parit chi no prengat is piscinas ◊ no s'intendhet piús s'addajadu passu de su tzapu ◊ sa tzonca fit cantendhe addasiada su lamentu sou ◊ fiat caminendu cun passu lébiu, aguali, addasiau
3.
innoghe za si faghet vida addasiada!
4.
mi seu acostiau a su torradroxu a s’addasiada po no trumbullai su bestiàmini
Terminologia scientifica
ntl
Traduzioni
Francese
lent
Inglese
slow
Spagnolo
tardado,
lento,
tardo
Italiano
indugiato,
lènto,
pòco sollécito
Tedesco
sich verbreitet,
langsam.
addàre , vrb: dae 1 Definizione
pruschetotu dhu narant de is pipios in su sensu chi si lassant pigare in bratzos fintzes si dhos pigat gente chi no connoschent / addare a ccn. cosa = pentzai, atuai, fai atentzioni a una cosa
Frasi
custa criadura si addaet: andhat cun chie li porrit sas manos a la leare
2.
deo mi aio su contu tiradu: Chissai chi mancu si abbizet de nudha! Invece, belle e maca, bi at addadu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se donner
Inglese
to allow oneself
Spagnolo
darse
Italiano
concèdersi
Tedesco
sich überlassen.
addilíre, addillíre , vrb: addirire Definizione
giare su cuntentu, atobiare a su chi bolet s’àteru
Sinonimi e contrari
acuntentae,
adduire
Frasi
su babbu e sa mama lis ant addillidu donzi brama, a sos fizos (C.Meridda)
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
adhérer
Inglese
to assent
Spagnolo
adherir
Italiano
aderire
Tedesco
sich anschließen.
aerràre , vrb: arrare 1,
errai Definizione
fartare in sensu morale; ibballiare, fàere fadhina
Sinonimi e contrari
mancai
/
fadhie,
irballare
Frasi
mi ndhe meravizo chi apat aerradu un'ómine che a isse, chi pariat bonu meda! ◊ su préide s'est aerradu de no si pònnede sa capa
2.
cantu oretada, sa fera, l'aiant aposta e si l'arrant de sa bramosia ◊ tiradu rutu faghet a seguru mancari siet a colpu de iscuru. No manchet, puru!… chi mi l'ap'arrada? [sa fera]
Etimo
ltn.
errare
Traduzioni
Francese
errer
Inglese
to make mistakes
Spagnolo
errar
Italiano
errare
Tedesco
sich irren.