ammammungiài , vrb: ammumungiai,
mumungiai Definizione
imbrutare fintzes su bestimentu de sa cosa chi si papat, chi si manígiat, po sa pagu atentzione; fintzes aprapudhare, istare tocandho
Sinonimi e contrari
abbaunzare,
acoredhai,
ammustiai 1,
imbratare,
improdhai
2.
fiat aturau ammumungiau coment'e unu cambu de linna frisca totu acalamada ◊ andendi a pei in su mòri sa pipia arribbàt a iscola totu ammumungiara ◊ est totu ammumungiau ca si nci at ghetau su cafei apitzus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
salir
Inglese
to soil
Spagnolo
ensuciarse,
pringarse
Italiano
imbrodolarsi
Tedesco
sich bekleckern.
ammantài, ammantàre , vrb Definizione
ammontare cun manta (nau de letu), cun bestimentu, cun àteru (nau de sa persona); si narat fintzes de s'aera chi si carràgiat de nues e de su nie candho est niandho e ponendho pígiu / a. unu mutu = fàere is versos de coberimentu
Sinonimi e contrari
acaparronare,
acapotare,
acarragiai,
acugudhare,
acuguzare,
cumpannare,
imburrussai,
imbusciae,
incapotai
/
ammantedhai
| ctr.
iscucuzare
/
isclarire,
ispalaciae
Frasi
pro dh'ammantare no portant pannos ◊ si at ammantau is genugus cun sa camisa ◊ is feminedhas tocat a dhas avesai de piticas a si ammantai ◊ pro si ammantare cheret unu pizu de fressada ◊ custa petza coenno si ammantat cun agedu o cun binu
2.
is nuis ammantant su celu ◊ su coru est comenti a sa dí: iscurigau e tristu candu si ammantat su soli! ◊ sa pira fit ammantada de frutu ◊ fit frochendhe meda e in pagos minutos at ammantadu su logu ◊ de cantu at própiu meda at ammantau s'istrada de àcua ◊ ammanta su focu!
3.
chena conca non faet a cantare mancu unu mutu, ma chena pes non si podet ammantare su mutu etotu!(P.La Croce)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvrir,
s'envelopper
Inglese
to cover,
to wrap oneself
Spagnolo
cubrir,
cubrirse
Italiano
coprire,
coprirsi
Tedesco
bedecken,
sich bedecken.
ammascarài , vrb Definizione
imbrutare de mascara, de tzintziedhu; arrennegare meda, fàere niedhu o pèrdere sa bisura po s'arrennegu: nau de su tempus, isconciare, fàere tempus malu
Sinonimi e contrari
intentiedhare
2.
si mi lassas ammascarai ti dh'ongu dèu, su tanti!…◊ dh'apu bia ammascarara…, fiat cosa de timi! ◊ candu si ammàscarat su mari, balla, gi est cosa de dhui acostai!…
3.
chi mi bit ammascarau, bai ca su piciochedhu nc'istupat debressi!
Etimo
ctl.
(en)mascarar
Traduzioni
Francese
se farder outrageusement
Inglese
to soil oneself,
to make up in an overdone way (oneself)
Spagnolo
repintarse,
enfadarse mucho
Italiano
imbrattarsi,
truccarsi in mòdo esagerato
Tedesco
sich übermäßig schminken.
ammascherài , vrb: mascarare* Definizione
bestire a màschera, divertire a carrasegare bestios a màschera; fàere fintas, passare po un'àteru o una cosa po un'àtera; nau de su tempus, fàere malu
Sinonimi e contrari
caratzare,
carotare,
trusare
/
bovare,
disfalsai
3.
si su tempus si ammàscherat, de innòi tocat a si fuiri!
Traduzioni
Francese
se déguiser
Inglese
to disguise oneself
Spagnolo
disfrazarse
Italiano
travestirsi
Tedesco
sich verkleiden.
ammassulàre , vrb rfl Definizione
fàere a unu massule; istare totu coment'e allorigaos crocaos, istare chentza fàere, ammandronaos
Sinonimi e contrari
ammadredhare,
ammassudhare
2.
sa catedha fit ammassulada afaca a sa giaga faghindhe de sentinella
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'amasser,
se pelotonner
Inglese
to crowd together,
to curl up
Spagnolo
amontonarse,
acurrucarse
Italiano
ammassarsi,
raggomitolarsi
Tedesco
sich versammeln,
sich zusammenkauern.
ammentài, ammentàre , vrb Definizione
portare o tènnere presente in sa mente, batire o fàere presente a sa mente una cosa passada o fintzes una cosa chi depet bènnere, de fàere / a/c. candho su vrb. est prnl. si manígiat fintzes cun s'aus. àere; cong. 2ˆ p. pl. ammentezas; no s'a. dai como a posca = iscarèsciri totu tropu luegus
Sinonimi e contrari
arragodai,
sobènnere
| ctr.
ilmentigare,
iscadèssere
Frasi
no ti ammentas candho a inoghe beniat sa zente a bídere su mare? ◊ a ti ammentas cantos sirvones che aiat? ◊ a bos ndhe ammentades de su bandhu chi betaiant unu tempus? ◊ o Sardos, ammentade sas traschias pro tènnere atza in sa lota pro s'identidade! (Z.A.Cappai)◊ mi aio ammentatu comente aiat rimunitu su locu ◊ mi ndhe as ammentatu de cosas!…◊ si at ammentadu su chi li fit capitadu ◊ mi so ammentendhe chi depo fàghere unu cumandhu!
2.
ammenta ca postigràs faghimus cudhu cumandhu! ◊ bos mandho unu saludu pro bos ammentare chi sa bontade bera frorit intro de su coro
Etimo
itl.
ammentare
Traduzioni
Francese
rappeler
Inglese
to remember
Spagnolo
recordar
Italiano
rammentare,
ricordare
Tedesco
erinnern,
sich erinnern an.
ammintirotàre , vrb Definizione
fàere su mintirotu, su si fichire in mesu po cosas chi no dhi depent interessare
Sinonimi e contrari
cotulare,
infrichiri,
infruncuai,
intraudhare,
intraudhulare,
intraugliare,
intremèsiri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'entremettre
Inglese
to interfere
Spagnolo
entrometerse
Italiano
introméttersi
Tedesco
sich einmischen.
ammuntonàe, ammuntonài , vrb: ammuntonare Definizione
fàere a muntone, pònnere sa cosa a muntone (a betadura o fintzes bene, assentada ma totu impare); nau de gente, de animales, bobbois, acostire in medas totus impare in pagu tretu / ammuntonare preta a pane = fuedhai a brétiu, ghetai apari
Sinonimi e contrari
abbigai,
acastedhare,
acoglire,
acucurai,
acunconae,
aggodhetare,
annurrare,
apillai,
apirare,
arremiarzare
| ctr.
ispàlghere,
isparcinare
Frasi
su bentu ammuntonat s'arga in sos cuzones ◊ at a ammuntonai su trigu in su magasinu ◊ ant ammuntonau su séidu in s'argiola ◊ is annus si ammuntonant apari
2.
geo puru los apo intesos, a irvàrios, ammuntonanne preta a pane (G.Albergoni)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
entasser,
accumuler (fig.)
Inglese
to heap
Spagnolo
amontonar
Italiano
ammucchiare,
accumulare,
accalcarsi
Tedesco
anhäufen,
sich zusammendrängen.
annebbiàre , vrb Definizione
su si pigare annébbiu, arrennegu meda
Sinonimi e contrari
abbetiae,
afutare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchietae,
inchighiristai,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
Traduzioni
Francese
se mettre en colère
Inglese
to get angry
Spagnolo
irritarse,
encolerizarse
Italiano
adirarsi,
sdegnarsi
Tedesco
sich erzürnen.
anniàe, anniài , vrb rfl: anniare,
annidare 1,
nidare* Definizione
fàere o pònnere su niu
Sinonimi e contrari
annidicare
Frasi
suta de unu testu po arrustire si fut anniada s'ispudarranza
Traduzioni
Francese
nicher,
nidifier
Inglese
to nest
Spagnolo
anidarse,
nidificar
Italiano
annidarsi,
nidificare
Tedesco
sich einnisten,
nisten.
annozàre , vrb: annugiai,
annungiai,
annuzare Definizione
su si pigare annozu, su si fàere tristu
Sinonimi e contrari
abbrodhiare,
abbudhai,
abbujare,
abbuscinare,
acasidhare,
aconchedhare,
annicare,
atrafudhai,
pirmare
Frasi
si burlo eo si annuzant e mi faghent sas ficas ◊ su pentzai ca una picioca in su mellus de bivi si nd'iat a èssi dépia andai dhi annugiàt su coru
2.
che néula de maju si annuzat e iscrarit onzi die
Etimo
ctl.
anujar
Traduzioni
Francese
se vexer,
bouder
Inglese
to resent,
to sulk
Spagnolo
resentirse,
picarse
Italiano
risentirsi,
imbronciarsi
Tedesco
sich beleidigt fühlen,
schmollen.
annuài 1 , vrb: annuare,
nuare Definizione
carragiare de nues (deunudotu o in parte a tretos), su si pesare nues in s'aera (vrb. aus. èssere o fintzes àere); in cobertantza, essire tristu / annuaisí a logus a logus = annuare a nues lascas, itl. ragnare
Sinonimi e contrari
abbudhonare,
annuidai,
cuculare,
incuculare,
incumbuxae
| ctr.
isclarire,
ispalaciae
Frasi
s'aera si est annuendhe, paret in chirca de pròere ◊ si s'annuat cuguzat su sole e faghet fritu ◊ oe no bi at annuadu
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
obscurcir,
assombrir
Inglese
to get cloud
Spagnolo
nublar
Italiano
annuvolare,
rannuvolarsi
Tedesco
sich bewölken.
ansiài , vrb: ansiare Definizione
provare ansa, sufrire s'ansa, istare in ansas
Traduzioni
Francese
s'affliger,
se tourmenter
Inglese
to afflict oneself,
to be tormented
Spagnolo
afligirse
Italiano
afflìggersi,
tormentarsi
Tedesco
sich quälen.
aorcàre , vrb: aoscrare Definizione
arrennegare meda, tanti de pàrrere un'orcu
Sinonimi e contrari
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchibberare,
inchietae,
inchighiristai,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'emporter
Inglese
to get angry
Spagnolo
encolerizar
Italiano
incollerire
Tedesco
sich erzürnen.
aostàre , vrb Definizione
su si aguantare, su si poderare o fàere a mancu de fàere, de nàrrere, de pigare una cosa
Sinonimi e contrari
astèniri,
retènnere
Frasi
mi ndhe aosto fintzas de faedhare (G.Ruju)◊ mi aosto de l'abbojare
Etimo
ltn.
obstare
Traduzioni
Francese
se priver,
s'abstenir
Inglese
to deprive oneself
Spagnolo
privarse,
abstenerse
Italiano
privarsi,
astenersi,
evitare
Tedesco
entbehren,
sich abhalten,
vermeiden.
apadronàre , vrb rfl Definizione
su si fàere mere, su si ndhe pinnigare sa cosa pigandhodha coment’e meres
Sinonimi e contrari
impobidhai
| ctr.
ispobidhare
Frasi
cussa cosa ti che l'as apadronada tue ◊ no chelzo chi su tempus si apadronet de sos pensamentos mios ◊ bos cherides apadronare de totu! ◊ nara, pitzinna, e cun ite motivu su coro meu ti as apadronadu? (P.Cherchi)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'emparer
Inglese
to take possession
Spagnolo
apoderarse,
adueñarse
Italiano
impadronirsi
Tedesco
sich bemächtigen.
apaltàre , vrb: apartai,
apartare,
partare Definizione
pònnere a una parte; su si giare o pònnere a una parte, su si cuare po sa giustítzia o àteru / a. unu pensamentu = bogaresiche un'idea dae conca
Sinonimi e contrari
abbandhare,
coigiare
/
abbuare,
aclisare,
acuae,
ammagare,
apatai,
frànghere,
impertusare,
intanae,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
istugiai
Frasi
medas si sunt apartados e ti ant negadu provinas unu lughinzu! ◊ ahi cantu atesu mi seu apartau de bosu, Sennori! ◊ propongu de apartai dónnia perígulu de pecai ◊ no istes annuzada pro mi èssere pagu tempus apartadu ◊ ipèrradi una canna e tzoca, si sos iltrunellos si podent apaltare! ◊ cun signalis de tristesa sa Crésia apartat is fielis de is allirghias de su mundu
2.
si est apartadu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ s'amante a ue si est apartada?
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
mettre de côté,
se réfugier
Inglese
to put aside,
to shelter
Spagnolo
apartar,
refugiarse
Italiano
méttere da parte,
accantonare,
rifugiarsi
Tedesco
beiseitelegen,
sich flüchten.
apapinàre , vrb Definizione
istare, abbarrare o èssere coment'e ammammalucaos, su si troboire foedhandho; pigare s'àteru a ingannu, in trampa
Sinonimi e contrari
impampinare
/
coglionai,
colovrinare,
imbovai,
ingannai
2.
pro apapinare sa zente su deputadu est torradu a preigare in piata boghendhe a pizu promissas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'embarbouiller
Inglese
to get flustered
Spagnolo
embarullarse,
trabucarse
Italiano
impappinare
Tedesco
sich verhaspeln.
aparentài, aparentàre , vrb Definizione
su si fàere a parente, intrare in sa parentella de un'àteru
Sinonimi e contrari
imparentai
2.
santu Zuanne fit aparentadu cun Zesugristu
Etimo
spn.
aparentar
Traduzioni
Francese
apparenter
Inglese
to become related
Spagnolo
emparentar
Italiano
imparentare
Tedesco
sich verschwägern.
apasaogàre , vrb: apaseguare,
apaseogare,
apasigare,
apasiguai,
apasiguare,
apasiogare,
apasugare,
pasiguai Definizione
agatare o giare pàusu, asséliu, abbrandhare o asseliare unu patimentu
Sinonimi e contrari
abbacai,
abblandai,
abbonantzai,
abboniri,
ammellare,
apachiare,
apasigonai,
assebiai,
asselenare,
assussegai,
illenare
| ctr.
agegherai,
avalotai,
salarzare,
supuzare
Frasi
a s'abbréschida su tempus si est apasaogadu ◊ bogadu cuss'oriolu dae conca, si est apasigada e drommida ◊ candho si est apaseguada, a sa pitzinna li at nadu ca fit ghirandhe su babbu ◊ sorre cara, apaséguati, dae pasu a su dolu, unu pacu de sussegu! ◊ istat chietu e apasigadu a un'ala ◊ cussu pisedhu no appàsigat mai!
2.
su consolu apàsigat sa pena ◊ arrè, chi ti si apàsigant sas penas! ◊ chirco de apasigare su coro cun s'amore
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
se calmer
Inglese
to become calm
Spagnolo
apaciguarse
Italiano
calmarsi,
calmare
Tedesco
sich beruhigen,
beruhigen.