ammammungiài , vrb: ammumungiai,
mumungiai Definitzione
imbrutare fintzes su bestimentu de sa cosa chi si papat, chi si manígiat, po sa pagu atentzione; fintzes aprapudhare, istare tocandho
Sinònimos e contràrios
abbaunzare,
acoredhai,
ammustiai 1,
imbratare,
improdhai
2.
fiat aturau ammumungiau coment'e unu cambu de linna frisca totu acalamada ◊ andendi a pei in su mòri sa pipia arribbàt a iscola totu ammumungiara ◊ est totu ammumungiau ca si nci at ghetau su cafei apitzus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
salir
Ingresu
to soil
Ispagnolu
ensuciarse,
pringarse
Italianu
imbrodolarsi
Tedescu
sich bekleckern.
ammantài, ammantàre , vrb Definitzione
ammontare cun manta (nau de letu), cun bestimentu, cun àteru (nau de sa persona); si narat fintzes de s'aera chi si carràgiat de nues e de su nie candho est niandho e ponendho pígiu / a. unu mutu = fàere is versos de coberimentu
Sinònimos e contràrios
acaparronare,
acapotare,
acarragiai,
acugudhare,
acuguzare,
cumpannare,
imburrussai,
imbusciae,
incapotai
/
ammantedhai
| ctr.
iscucuzare
/
isclarire,
ispalaciae
Frases
pro dh'ammantare no portant pannos ◊ si at ammantau is genugus cun sa camisa ◊ is feminedhas tocat a dhas avesai de piticas a si ammantai ◊ pro si ammantare cheret unu pizu de fressada ◊ custa petza coenno si ammantat cun agedu o cun binu
2.
is nuis ammantant su celu ◊ su coru est comenti a sa dí: iscurigau e tristu candu si ammantat su soli! ◊ sa pira fit ammantada de frutu ◊ fit frochendhe meda e in pagos minutos at ammantadu su logu ◊ de cantu at própiu meda at ammantau s'istrada de àcua ◊ ammanta su focu!
3.
chena conca non faet a cantare mancu unu mutu, ma chena pes non si podet ammantare su mutu etotu!(P.La Croce)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
couvrir,
s'envelopper
Ingresu
to cover,
to wrap oneself
Ispagnolu
cubrir,
cubrirse
Italianu
coprire,
coprirsi
Tedescu
bedecken,
sich bedecken.
ammascarài , vrb Definitzione
imbrutare de mascara, de tzintziedhu; arrennegare meda, fàere niedhu o pèrdere sa bisura po s'arrennegu: nau de su tempus, isconciare, fàere tempus malu
Sinònimos e contràrios
intentiedhare
2.
si mi lassas ammascarai ti dh'ongu dèu, su tanti!…◊ dh'apu bia ammascarara…, fiat cosa de timi! ◊ candu si ammàscarat su mari, balla, gi est cosa de dhui acostai!…
3.
chi mi bit ammascarau, bai ca su piciochedhu nc'istupat debressi!
Ètimu
ctl.
(en)mascarar
Tradutziones
Frantzesu
se farder outrageusement
Ingresu
to soil oneself,
to make up in an overdone way (oneself)
Ispagnolu
repintarse,
enfadarse mucho
Italianu
imbrattarsi,
truccarsi in mòdo esagerato
Tedescu
sich übermäßig schminken.
ammascherài , vrb: mascarare* Definitzione
bestire a màschera, divertire a carrasegare bestios a màschera; fàere fintas, passare po un'àteru o una cosa po un'àtera; nau de su tempus, fàere malu
Sinònimos e contràrios
caratzare,
carotare,
trusare
/
bovare,
disfalsai
3.
si su tempus si ammàscherat, de innòi tocat a si fuiri!
Tradutziones
Frantzesu
se déguiser
Ingresu
to disguise oneself
Ispagnolu
disfrazarse
Italianu
travestirsi
Tedescu
sich verkleiden.
ammassulàre , vrb rfl Definitzione
fàere a unu massule; istare totu coment'e allorigaos crocaos, istare chentza fàere, ammandronaos
Sinònimos e contràrios
ammadredhare,
ammassudhare
2.
sa catedha fit ammassulada afaca a sa giaga faghindhe de sentinella
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'amasser,
se pelotonner
Ingresu
to crowd together,
to curl up
Ispagnolu
amontonarse,
acurrucarse
Italianu
ammassarsi,
raggomitolarsi
Tedescu
sich versammeln,
sich zusammenkauern.
ammentài, ammentàre , vrb Definitzione
portare o tènnere presente in sa mente, batire o fàere presente a sa mente una cosa passada o fintzes una cosa chi depet bènnere, de fàere / a/c. candho su vrb. est prnl. si manígiat fintzes cun s'aus. àere; cong. 2ˆ p. pl. ammentezas; no s'a. dai como a posca = iscarèsciri totu tropu luegus
Sinònimos e contràrios
arragodai,
sobènnere
| ctr.
ilmentigare,
iscadèssere
Frases
no ti ammentas candho a inoghe beniat sa zente a bídere su mare? ◊ a ti ammentas cantos sirvones che aiat? ◊ a bos ndhe ammentades de su bandhu chi betaiant unu tempus? ◊ o Sardos, ammentade sas traschias pro tènnere atza in sa lota pro s'identidade! (Z.A.Cappai)◊ mi aio ammentatu comente aiat rimunitu su locu ◊ mi ndhe as ammentatu de cosas!…◊ si at ammentadu su chi li fit capitadu ◊ mi so ammentendhe chi depo fàghere unu cumandhu!
2.
ammenta ca postigràs faghimus cudhu cumandhu! ◊ bos mandho unu saludu pro bos ammentare chi sa bontade bera frorit intro de su coro
Ètimu
itl.
ammentare
Tradutziones
Frantzesu
rappeler
Ingresu
to remember
Ispagnolu
recordar
Italianu
rammentare,
ricordare
Tedescu
erinnern,
sich erinnern an.
ammintirotàre , vrb Definitzione
fàere su mintirotu, su si fichire in mesu po cosas chi no dhi depent interessare
Sinònimos e contràrios
cotulare,
infrichiri,
infruncuai,
intraudhare,
intraudhulare,
intraugliare,
intremèsiri
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'entremettre
Ingresu
to interfere
Ispagnolu
entrometerse
Italianu
introméttersi
Tedescu
sich einmischen.
ammuntonàe, ammuntonài , vrb: ammuntonare Definitzione
fàere a muntone, pònnere sa cosa a muntone (a betadura o fintzes bene, assentada ma totu impare); nau de gente, de animales, bobbois, acostire in medas totus impare in pagu tretu / ammuntonare preta a pane = fuedhai a brétiu, ghetai apari
Sinònimos e contràrios
abbigai,
acastedhare,
acoglire,
acucurai,
acunconae,
aggodhetare,
annurrare,
apillai,
apirare,
arremiarzare
| ctr.
ispàlghere,
isparcinare
Frases
su bentu ammuntonat s'arga in sos cuzones ◊ at a ammuntonai su trigu in su magasinu ◊ ant ammuntonau su séidu in s'argiola ◊ is annus si ammuntonant apari
2.
geo puru los apo intesos, a irvàrios, ammuntonanne preta a pane (G.Albergoni)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
entasser,
accumuler (fig.)
Ingresu
to heap
Ispagnolu
amontonar
Italianu
ammucchiare,
accumulare,
accalcarsi
Tedescu
anhäufen,
sich zusammendrängen.
annebbiàre , vrb Definitzione
su si pigare annébbiu, arrennegu meda
Sinònimos e contràrios
abbetiae,
afutare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchietae,
inchighiristai,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en colère
Ingresu
to get angry
Ispagnolu
irritarse,
encolerizarse
Italianu
adirarsi,
sdegnarsi
Tedescu
sich erzürnen.
anniàe, anniài , vrb rfl: anniare,
annidare 1,
nidare* Definitzione
fàere o pònnere su niu
Sinònimos e contràrios
annidicare
Frases
suta de unu testu po arrustire si fut anniada s'ispudarranza
Tradutziones
Frantzesu
nicher,
nidifier
Ingresu
to nest
Ispagnolu
anidarse,
nidificar
Italianu
annidarsi,
nidificare
Tedescu
sich einnisten,
nisten.
annozàre , vrb: annugiai,
annungiai,
annuzare Definitzione
su si pigare annozu, su si fàere tristu
Sinònimos e contràrios
abbrodhiare,
abbudhai,
abbujare,
abbuscinare,
acasidhare,
aconchedhare,
annicare,
atrafudhai,
pirmare
Frases
si burlo eo si annuzant e mi faghent sas ficas ◊ su pentzai ca una picioca in su mellus de bivi si nd'iat a èssi dépia andai dhi annugiàt su coru
2.
che néula de maju si annuzat e iscrarit onzi die
Ètimu
ctl.
anujar
Tradutziones
Frantzesu
se vexer,
bouder
Ingresu
to resent,
to sulk
Ispagnolu
resentirse,
picarse
Italianu
risentirsi,
imbronciarsi
Tedescu
sich beleidigt fühlen,
schmollen.
annuài 1 , vrb: annuare,
nuare Definitzione
carragiare de nues (deunudotu o in parte a tretos), su si pesare nues in s'aera (vrb. aus. èssere o fintzes àere); in cobertantza, essire tristu / annuaisí a logus a logus = annuare a nues lascas, itl. ragnare
Sinònimos e contràrios
abbudhonare,
annuidai,
cuculare,
incuculare,
incumbuxae
| ctr.
isclarire,
ispalaciae
Frases
s'aera si est annuendhe, paret in chirca de pròere ◊ si s'annuat cuguzat su sole e faghet fritu ◊ oe no bi at annuadu
Terminologia iscientìfica
tpm
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
obscurcir,
assombrir
Ingresu
to get cloud
Ispagnolu
nublar
Italianu
annuvolare,
rannuvolarsi
Tedescu
sich bewölken.
ansiài , vrb: ansiare Definitzione
provare ansa, sufrire s'ansa, istare in ansas
Tradutziones
Frantzesu
s'affliger,
se tourmenter
Ingresu
to afflict oneself,
to be tormented
Ispagnolu
afligirse
Italianu
afflìggersi,
tormentarsi
Tedescu
sich quälen.
aorcàre , vrb: aoscrare Definitzione
arrennegare meda, tanti de pàrrere un'orcu
Sinònimos e contràrios
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchibberare,
inchietae,
inchighiristai,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'emporter
Ingresu
to get angry
Ispagnolu
encolerizar
Italianu
incollerire
Tedescu
sich erzürnen.
aostàre , vrb Definitzione
su si aguantare, su si poderare o fàere a mancu de fàere, de nàrrere, de pigare una cosa
Sinònimos e contràrios
astèniri,
retènnere
Frases
mi ndhe aosto fintzas de faedhare (G.Ruju)◊ mi aosto de l'abbojare
Ètimu
ltn.
obstare
Tradutziones
Frantzesu
se priver,
s'abstenir
Ingresu
to deprive oneself
Ispagnolu
privarse,
abstenerse
Italianu
privarsi,
astenersi,
evitare
Tedescu
entbehren,
sich abhalten,
vermeiden.
apadronàre , vrb rfl Definitzione
su si fàere mere, su si ndhe pinnigare sa cosa pigandhodha coment’e meres
Sinònimos e contràrios
impobidhai
| ctr.
ispobidhare
Frases
cussa cosa ti che l'as apadronada tue ◊ no chelzo chi su tempus si apadronet de sos pensamentos mios ◊ bos cherides apadronare de totu! ◊ nara, pitzinna, e cun ite motivu su coro meu ti as apadronadu? (P.Cherchi)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'emparer
Ingresu
to take possession
Ispagnolu
apoderarse,
adueñarse
Italianu
impadronirsi
Tedescu
sich bemächtigen.
apaltàre , vrb: apartai,
apartare,
partare Definitzione
pònnere a una parte; su si giare o pònnere a una parte, su si cuare po sa giustítzia o àteru / a. unu pensamentu = bogaresiche un'idea dae conca
Sinònimos e contràrios
abbandhare,
coigiare
/
abbuare,
aclisare,
acuae,
ammagare,
apatai,
frànghere,
impertusare,
intanae,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
istugiai
Frases
medas si sunt apartados e ti ant negadu provinas unu lughinzu! ◊ ahi cantu atesu mi seu apartau de bosu, Sennori! ◊ propongu de apartai dónnia perígulu de pecai ◊ no istes annuzada pro mi èssere pagu tempus apartadu ◊ ipèrradi una canna e tzoca, si sos iltrunellos si podent apaltare! ◊ cun signalis de tristesa sa Crésia apartat is fielis de is allirghias de su mundu
2.
si est apartadu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ s'amante a ue si est apartada?
Ètimu
ctl., spn.
Tradutziones
Frantzesu
mettre de côté,
se réfugier
Ingresu
to put aside,
to shelter
Ispagnolu
apartar,
refugiarse
Italianu
méttere da parte,
accantonare,
rifugiarsi
Tedescu
beiseitelegen,
sich flüchten.
apapinàre , vrb Definitzione
istare, abbarrare o èssere coment'e ammammalucaos, su si troboire foedhandho; pigare s'àteru a ingannu, in trampa
Sinònimos e contràrios
impampinare
/
coglionai,
colovrinare,
imbovai,
ingannai
2.
pro apapinare sa zente su deputadu est torradu a preigare in piata boghendhe a pizu promissas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'embarbouiller
Ingresu
to get flustered
Ispagnolu
embarullarse,
trabucarse
Italianu
impappinare
Tedescu
sich verhaspeln.
aparentài, aparentàre , vrb Definitzione
su si fàere a parente, intrare in sa parentella de un'àteru
Sinònimos e contràrios
imparentai
2.
santu Zuanne fit aparentadu cun Zesugristu
Ètimu
spn.
aparentar
Tradutziones
Frantzesu
apparenter
Ingresu
to become related
Ispagnolu
emparentar
Italianu
imparentare
Tedescu
sich verschwägern.
apasaogàre , vrb: apaseguare,
apaseogare,
apasigare,
apasiguai,
apasiguare,
apasiogare,
apasugare,
pasiguai Definitzione
agatare o giare pàusu, asséliu, abbrandhare o asseliare unu patimentu
Sinònimos e contràrios
abbacai,
abblandai,
abbonantzai,
abboniri,
ammellare,
apachiare,
apasigonai,
assebiai,
asselenare,
assussegai,
illenare
| ctr.
agegherai,
avalotai,
salarzare,
supuzare
Frases
a s'abbréschida su tempus si est apasaogadu ◊ bogadu cuss'oriolu dae conca, si est apasigada e drommida ◊ candho si est apaseguada, a sa pitzinna li at nadu ca fit ghirandhe su babbu ◊ sorre cara, apaséguati, dae pasu a su dolu, unu pacu de sussegu! ◊ istat chietu e apasigadu a un'ala ◊ cussu pisedhu no appàsigat mai!
2.
su consolu apàsigat sa pena ◊ arrè, chi ti si apàsigant sas penas! ◊ chirco de apasigare su coro cun s'amore
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
se calmer
Ingresu
to become calm
Ispagnolu
apaciguarse
Italianu
calmarsi,
calmare
Tedescu
sich beruhigen,
beruhigen.