ammammungiài , vrb: ammumungiai, mumungiai Definitzione imbrutare fintzes su bestimentu de sa cosa chi si papat, chi si manígiat, po sa pagu atentzione; fintzes aprapudhare, istare tocandho Sinònimos e contràrios abbaunzare, acoredhai, ammustiai 1, imbratare, improdhai 2. fiat aturau ammumungiau coment'e unu cambu de linna frisca totu acalamada ◊ andendi a pei in su mòri sa pipia arribbàt a iscola totu ammumungiara ◊ est totu ammumungiau ca si nci at ghetau su cafei apitzus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu salir Ingresu to soil Ispagnolu ensuciarse, pringarse Italianu imbrodolarsi Tedescu sich bekleckern.

ammantài, ammantàre , vrb Definitzione ammontare cun manta (nau de letu), cun bestimentu, cun àteru (nau de sa persona); si narat fintzes de s'aera chi si carràgiat de nues e de su nie candho est niandho e ponendho pígiu / a. unu mutu = fàere is versos de coberimentu Sinònimos e contràrios acaparronare, acapotare, acarragiai, acugudhare, acuguzare, cumpannare, imburrussai, imbusciae, incapotai / ammantedhai | ctr. iscucuzare / isclarire, ispalaciae Frases pro dh'ammantare no portant pannos ◊ si at ammantau is genugus cun sa camisa ◊ is feminedhas tocat a dhas avesai de piticas a si ammantai ◊ pro si ammantare cheret unu pizu de fressada ◊ custa petza coenno si ammantat cun agedu o cun binu 2. is nuis ammantant su celu ◊ su coru est comenti a sa dí: iscurigau e tristu candu si ammantat su soli! ◊ sa pira fit ammantada de frutu ◊ fit frochendhe meda e in pagos minutos at ammantadu su logu ◊ de cantu at própiu meda at ammantau s'istrada de àcua ◊ ammanta su focu! 3. chena conca non faet a cantare mancu unu mutu, ma chena pes non si podet ammantare su mutu etotu!(P.La Croce) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couvrir, s'envelopper Ingresu to cover, to wrap oneself Ispagnolu cubrir, cubrirse Italianu coprire, coprirsi Tedescu bedecken, sich bedecken.

ammascarài , vrb Definitzione imbrutare de mascara, de tzintziedhu; arrennegare meda, fàere niedhu o pèrdere sa bisura po s'arrennegu: nau de su tempus, isconciare, fàere tempus malu Sinònimos e contràrios intentiedhare 2. si mi lassas ammascarai ti dh'ongu dèu, su tanti!…◊ dh'apu bia ammascarara…, fiat cosa de timi! ◊ candu si ammàscarat su mari, balla, gi est cosa de dhui acostai!… 3. chi mi bit ammascarau, bai ca su piciochedhu nc'istupat debressi! Ètimu ctl. (en)mascarar Tradutziones Frantzesu se farder outrageusement Ingresu to soil oneself, to make up in an overdone way (oneself) Ispagnolu repintarse, enfadarse mucho Italianu imbrattarsi, truccarsi in mòdo esagerato Tedescu sich übermäßig schminken.

ammascherài , vrb: mascarare* Definitzione bestire a màschera, divertire a carrasegare bestios a màschera; fàere fintas, passare po un'àteru o una cosa po un'àtera; nau de su tempus, fàere malu Sinònimos e contràrios caratzare, carotare, trusare / bovare, disfalsai 3. si su tempus si ammàscherat, de innòi tocat a si fuiri! Tradutziones Frantzesu se déguiser Ingresu to disguise oneself Ispagnolu disfrazarse Italianu travestirsi Tedescu sich verkleiden.

ammassulàre , vrb rfl Definitzione fàere a unu massule; istare totu coment'e allorigaos crocaos, istare chentza fàere, ammandronaos Sinònimos e contràrios ammadredhare, ammassudhare 2. sa catedha fit ammassulada afaca a sa giaga faghindhe de sentinella Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'amasser, se pelotonner Ingresu to crowd together, to curl up Ispagnolu amontonarse, acurrucarse Italianu ammassarsi, raggomitolarsi Tedescu sich versammeln, sich zusammenkauern.

ammentài, ammentàre , vrb Definitzione portare o tènnere presente in sa mente, batire o fàere presente a sa mente una cosa passada o fintzes una cosa chi depet bènnere, de fàere / a/c. candho su vrb. est prnl. si manígiat fintzes cun s'aus. àere; cong. 2ˆ p. pl. ammentezas; no s'a. dai como a posca = iscarèsciri totu tropu luegus Sinònimos e contràrios arragodai, sobènnere | ctr. ilmentigare, iscadèssere Frases no ti ammentas candho a inoghe beniat sa zente a bídere su mare? ◊ a ti ammentas cantos sirvones che aiat? ◊ a bos ndhe ammentades de su bandhu chi betaiant unu tempus? ◊ o Sardos, ammentade sas traschias pro tènnere atza in sa lota pro s'identidade! (Z.A.Cappai)◊ mi aio ammentatu comente aiat rimunitu su locu ◊ mi ndhe as ammentatu de cosas!…◊ si at ammentadu su chi li fit capitadu ◊ mi so ammentendhe chi depo fàghere unu cumandhu! 2. ammenta ca postigràs faghimus cudhu cumandhu! ◊ bos mandho unu saludu pro bos ammentare chi sa bontade bera frorit intro de su coro Ètimu itl. ammentare Tradutziones Frantzesu rappeler Ingresu to remember Ispagnolu recordar Italianu rammentare, ricordare Tedescu erinnern, sich erinnern an.

ammintirotàre , vrb Definitzione fàere su mintirotu, su si fichire in mesu po cosas chi no dhi depent interessare Sinònimos e contràrios cotulare, infrichiri, infruncuai, intraudhare, intraudhulare, intraugliare, intremèsiri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'entremettre Ingresu to interfere Ispagnolu entrometerse Italianu introméttersi Tedescu sich einmischen.

ammuntonàe, ammuntonài , vrb: ammuntonare Definitzione fàere a muntone, pònnere sa cosa a muntone (a betadura o fintzes bene, assentada ma totu impare); nau de gente, de animales, bobbois, acostire in medas totus impare in pagu tretu / ammuntonare preta a pane = fuedhai a brétiu, ghetai apari Sinònimos e contràrios abbigai, acastedhare, acoglire, acucurai, acunconae, aggodhetare, annurrare, apillai, apirare, arremiarzare | ctr. ispàlghere, isparcinare Frases su bentu ammuntonat s'arga in sos cuzones ◊ at a ammuntonai su trigu in su magasinu ◊ ant ammuntonau su séidu in s'argiola ◊ is annus si ammuntonant apari 2. geo puru los apo intesos, a irvàrios, ammuntonanne preta a pane (G.Albergoni) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu entasser, accumuler (fig.) Ingresu to heap Ispagnolu amontonar Italianu ammucchiare, accumulare, accalcarsi Tedescu anhäufen, sich zusammendrängen.

annebbiàre , vrb Definitzione su si pigare annébbiu, arrennegu meda Sinònimos e contràrios abbetiae, afutare, airai, aorcare, arrabbiai, arragiolire, arrannegai, inchietae, inchighiristai, inchimerai, incrabudhire, infelai, infuterare Tradutziones Frantzesu se mettre en colère Ingresu to get angry Ispagnolu irritarse, encolerizarse Italianu adirarsi, sdegnarsi Tedescu sich erzürnen.

anniàe, anniài , vrb rfl: anniare, annidare 1, nidare* Definitzione fàere o pònnere su niu Sinònimos e contràrios annidicare Frases suta de unu testu po arrustire si fut anniada s'ispudarranza Tradutziones Frantzesu nicher, nidifier Ingresu to nest Ispagnolu anidarse, nidificar Italianu annidarsi, nidificare Tedescu sich einnisten, nisten.

annozàre , vrb: annugiai, annungiai, annuzare Definitzione su si pigare annozu, su si fàere tristu Sinònimos e contràrios abbrodhiare, abbudhai, abbujare, abbuscinare, acasidhare, aconchedhare, annicare, atrafudhai, pirmare Frases si burlo eo si annuzant e mi faghent sas ficas ◊ su pentzai ca una picioca in su mellus de bivi si nd'iat a èssi dépia andai dhi annugiàt su coru 2. che néula de maju si annuzat e iscrarit onzi die Ètimu ctl. anujar Tradutziones Frantzesu se vexer, bouder Ingresu to resent, to sulk Ispagnolu resentirse, picarse Italianu risentirsi, imbronciarsi Tedescu sich beleidigt fühlen, schmollen.

annuài 1 , vrb: annuare, nuare Definitzione carragiare de nues (deunudotu o in parte a tretos), su si pesare nues in s'aera (vrb. aus. èssere o fintzes àere); in cobertantza, essire tristu / annuaisí a logus a logus = annuare a nues lascas, itl. ragnare Sinònimos e contràrios abbudhonare, annuidai, cuculare, incuculare, incumbuxae | ctr. isclarire, ispalaciae Frases s'aera si est annuendhe, paret in chirca de pròere ◊ si s'annuat cuguzat su sole e faghet fritu ◊ oe no bi at annuadu Terminologia iscientìfica tpm Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu obscurcir, assombrir Ingresu to get cloud Ispagnolu nublar Italianu annuvolare, rannuvolarsi Tedescu sich bewölken.

ansiài , vrb: ansiare Definitzione provare ansa, sufrire s'ansa, istare in ansas Tradutziones Frantzesu s'affliger, se tourmenter Ingresu to afflict oneself, to be tormented Ispagnolu afligirse Italianu afflìggersi, tormentarsi Tedescu sich quälen.

aorcàre , vrb: aoscrare Definitzione arrennegare meda, tanti de pàrrere un'orcu Sinònimos e contràrios acroconai, afutare, airai, arrabbiai, arragiolire, arrannegai, inchibberare, inchietae, inchighiristai, inchimerai, incrabudhire, infelai, infuterare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'emporter Ingresu to get angry Ispagnolu encolerizar Italianu incollerire Tedescu sich erzürnen.

aostàre , vrb Definitzione su si aguantare, su si poderare o fàere a mancu de fàere, de nàrrere, de pigare una cosa Sinònimos e contràrios astèniri, retènnere Frases mi ndhe aosto fintzas de faedhare (G.Ruju)◊ mi aosto de l'abbojare Ètimu ltn. obstare Tradutziones Frantzesu se priver, s'abstenir Ingresu to deprive oneself Ispagnolu privarse, abstenerse Italianu privarsi, astenersi, evitare Tedescu entbehren, sich abhalten, vermeiden.

apadronàre , vrb rfl Definitzione su si fàere mere, su si ndhe pinnigare sa cosa pigandhodha coment’e meres Sinònimos e contràrios impobidhai | ctr. ispobidhare Frases cussa cosa ti che l'as apadronada tue ◊ no chelzo chi su tempus si apadronet de sos pensamentos mios ◊ bos cherides apadronare de totu! ◊ nara, pitzinna, e cun ite motivu su coro meu ti as apadronadu? (P.Cherchi) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'emparer Ingresu to take possession Ispagnolu apoderarse, adueñarse Italianu impadronirsi Tedescu sich bemächtigen.

apaltàre , vrb: apartai, apartare, partare Definitzione pònnere a una parte; su si giare o pònnere a una parte, su si cuare po sa giustítzia o àteru / a. unu pensamentu = bogaresiche un'idea dae conca Sinònimos e contràrios abbandhare, coigiare / abbuare, aclisare, acuae, ammagare, apatai, frànghere, impertusare, intanae, intupai, intuvedhare, istichire, istugiai Frases medas si sunt apartados e ti ant negadu provinas unu lughinzu! ◊ ahi cantu atesu mi seu apartau de bosu, Sennori! ◊ propongu de apartai dónnia perígulu de pecai ◊ no istes annuzada pro mi èssere pagu tempus apartadu ◊ ipèrradi una canna e tzoca, si sos iltrunellos si podent apaltare! ◊ cun signalis de tristesa sa Crésia apartat is fielis de is allirghias de su mundu 2. si est apartadu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ s'amante a ue si est apartada? Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu mettre de côté, se réfugier Ingresu to put aside, to shelter Ispagnolu apartar, refugiarse Italianu méttere da parte, accantonare, rifugiarsi Tedescu beiseitelegen, sich flüchten.

apapinàre , vrb Definitzione istare, abbarrare o èssere coment'e ammammalucaos, su si troboire foedhandho; pigare s'àteru a ingannu, in trampa Sinònimos e contràrios impampinare / coglionai, colovrinare, imbovai, ingannai 2. pro apapinare sa zente su deputadu est torradu a preigare in piata boghendhe a pizu promissas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'embarbouiller Ingresu to get flustered Ispagnolu embarullarse, trabucarse Italianu impappinare Tedescu sich verhaspeln.

aparentài, aparentàre , vrb Definitzione su si fàere a parente, intrare in sa parentella de un'àteru Sinònimos e contràrios imparentai 2. santu Zuanne fit aparentadu cun Zesugristu Ètimu spn. aparentar Tradutziones Frantzesu apparenter Ingresu to become related Ispagnolu emparentar Italianu imparentare Tedescu sich verschwägern.

apasaogàre , vrb: apaseguare, apaseogare, apasigare, apasiguai, apasiguare, apasiogare, apasugare, pasiguai Definitzione agatare o giare pàusu, asséliu, abbrandhare o asseliare unu patimentu Sinònimos e contràrios abbacai, abblandai, abbonantzai, abboniri, ammellare, apachiare, apasigonai, assebiai, asselenare, assussegai, illenare | ctr. agegherai, avalotai, salarzare, supuzare Frases a s'abbréschida su tempus si est apasaogadu ◊ bogadu cuss'oriolu dae conca, si est apasigada e drommida ◊ candho si est apaseguada, a sa pitzinna li at nadu ca fit ghirandhe su babbu ◊ sorre cara, apaséguati, dae pasu a su dolu, unu pacu de sussegu! ◊ istat chietu e apasigadu a un'ala ◊ cussu pisedhu no appàsigat mai! 2. su consolu apàsigat sa pena ◊ arrè, chi ti si apàsigant sas penas! ◊ chirco de apasigare su coro cun s'amore Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu se calmer Ingresu to become calm Ispagnolu apaciguarse Italianu calmarsi, calmare Tedescu sich beruhigen, beruhigen.

«« Torra a chircare