ammammungiài , vrb: ammumungiai,
mumungiai Definition
imbrutare fintzes su bestimentu de sa cosa chi si papat, chi si manígiat, po sa pagu atentzione; fintzes aprapudhare, istare tocandho
Synonyms e antonyms
abbaunzare,
acoredhai,
ammustiai 1,
imbratare,
improdhai
2.
fiat aturau ammumungiau coment'e unu cambu de linna frisca totu acalamada ◊ andendi a pei in su mòri sa pipia arribbàt a iscola totu ammumungiara ◊ est totu ammumungiau ca si nci at ghetau su cafei apitzus
Etymon
srd.
Translations
French
salir
English
to soil
Spanish
ensuciarse,
pringarse
Italian
imbrodolarsi
German
sich bekleckern.
ammantài, ammantàre , vrb Definition
ammontare cun manta (nau de letu), cun bestimentu, cun àteru (nau de sa persona); si narat fintzes de s'aera chi si carràgiat de nues e de su nie candho est niandho e ponendho pígiu / a. unu mutu = fàere is versos de coberimentu
Synonyms e antonyms
acaparronare,
acapotare,
acarragiai,
acugudhare,
acuguzare,
cumpannare,
imburrussai,
imbusciae,
incapotai
/
ammantedhai
| ctr.
iscucuzare
/
isclarire,
ispalaciae
Sentences
pro dh'ammantare no portant pannos ◊ si at ammantau is genugus cun sa camisa ◊ is feminedhas tocat a dhas avesai de piticas a si ammantai ◊ pro si ammantare cheret unu pizu de fressada ◊ custa petza coenno si ammantat cun agedu o cun binu
2.
is nuis ammantant su celu ◊ su coru est comenti a sa dí: iscurigau e tristu candu si ammantat su soli! ◊ sa pira fit ammantada de frutu ◊ fit frochendhe meda e in pagos minutos at ammantadu su logu ◊ de cantu at própiu meda at ammantau s'istrada de àcua ◊ ammanta su focu!
3.
chena conca non faet a cantare mancu unu mutu, ma chena pes non si podet ammantare su mutu etotu!(P.La Croce)
Etymon
srd.
Translations
French
couvrir,
s'envelopper
English
to cover,
to wrap oneself
Spanish
cubrir,
cubrirse
Italian
coprire,
coprirsi
German
bedecken,
sich bedecken.
ammascarài , vrb Definition
imbrutare de mascara, de tzintziedhu; arrennegare meda, fàere niedhu o pèrdere sa bisura po s'arrennegu: nau de su tempus, isconciare, fàere tempus malu
Synonyms e antonyms
intentiedhare
2.
si mi lassas ammascarai ti dh'ongu dèu, su tanti!…◊ dh'apu bia ammascarara…, fiat cosa de timi! ◊ candu si ammàscarat su mari, balla, gi est cosa de dhui acostai!…
3.
chi mi bit ammascarau, bai ca su piciochedhu nc'istupat debressi!
Etymon
ctl.
(en)mascarar
Translations
French
se farder outrageusement
English
to soil oneself,
to make up in an overdone way (oneself)
Spanish
repintarse,
enfadarse mucho
Italian
imbrattarsi,
truccarsi in mòdo esagerato
German
sich übermäßig schminken.
ammascherài , vrb: mascarare* Definition
bestire a màschera, divertire a carrasegare bestios a màschera; fàere fintas, passare po un'àteru o una cosa po un'àtera; nau de su tempus, fàere malu
Synonyms e antonyms
caratzare,
carotare,
trusare
/
bovare,
disfalsai
3.
si su tempus si ammàscherat, de innòi tocat a si fuiri!
Translations
French
se déguiser
English
to disguise oneself
Spanish
disfrazarse
Italian
travestirsi
German
sich verkleiden.
ammassulàre , vrb rfl Definition
fàere a unu massule; istare totu coment'e allorigaos crocaos, istare chentza fàere, ammandronaos
Synonyms e antonyms
ammadredhare,
ammassudhare
2.
sa catedha fit ammassulada afaca a sa giaga faghindhe de sentinella
Etymon
srd.
Translations
French
s'amasser,
se pelotonner
English
to crowd together,
to curl up
Spanish
amontonarse,
acurrucarse
Italian
ammassarsi,
raggomitolarsi
German
sich versammeln,
sich zusammenkauern.
ammentài, ammentàre , vrb Definition
portare o tènnere presente in sa mente, batire o fàere presente a sa mente una cosa passada o fintzes una cosa chi depet bènnere, de fàere / a/c. candho su vrb. est prnl. si manígiat fintzes cun s'aus. àere; cong. 2ˆ p. pl. ammentezas; no s'a. dai como a posca = iscarèsciri totu tropu luegus
Synonyms e antonyms
arragodai,
sobènnere
| ctr.
ilmentigare,
iscadèssere
Sentences
no ti ammentas candho a inoghe beniat sa zente a bídere su mare? ◊ a ti ammentas cantos sirvones che aiat? ◊ a bos ndhe ammentades de su bandhu chi betaiant unu tempus? ◊ o Sardos, ammentade sas traschias pro tènnere atza in sa lota pro s'identidade! (Z.A.Cappai)◊ mi aio ammentatu comente aiat rimunitu su locu ◊ mi ndhe as ammentatu de cosas!…◊ si at ammentadu su chi li fit capitadu ◊ mi so ammentendhe chi depo fàghere unu cumandhu!
2.
ammenta ca postigràs faghimus cudhu cumandhu! ◊ bos mandho unu saludu pro bos ammentare chi sa bontade bera frorit intro de su coro
Etymon
itl.
ammentare
Translations
French
rappeler
English
to remember
Spanish
recordar
Italian
rammentare,
ricordare
German
erinnern,
sich erinnern an.
ammintirotàre , vrb Definition
fàere su mintirotu, su si fichire in mesu po cosas chi no dhi depent interessare
Synonyms e antonyms
cotulare,
infrichiri,
infruncuai,
intraudhare,
intraudhulare,
intraugliare,
intremèsiri
Etymon
srd.
Translations
French
s'entremettre
English
to interfere
Spanish
entrometerse
Italian
introméttersi
German
sich einmischen.
ammuntonàe, ammuntonài , vrb: ammuntonare Definition
fàere a muntone, pònnere sa cosa a muntone (a betadura o fintzes bene, assentada ma totu impare); nau de gente, de animales, bobbois, acostire in medas totus impare in pagu tretu / ammuntonare preta a pane = fuedhai a brétiu, ghetai apari
Synonyms e antonyms
abbigai,
acastedhare,
acoglire,
acucurai,
acunconae,
aggodhetare,
annurrare,
apillai,
apirare,
arremiarzare
| ctr.
ispàlghere,
isparcinare
Sentences
su bentu ammuntonat s'arga in sos cuzones ◊ at a ammuntonai su trigu in su magasinu ◊ ant ammuntonau su séidu in s'argiola ◊ is annus si ammuntonant apari
2.
geo puru los apo intesos, a irvàrios, ammuntonanne preta a pane (G.Albergoni)
Etymon
srd.
Translations
French
entasser,
accumuler (fig.)
English
to heap
Spanish
amontonar
Italian
ammucchiare,
accumulare,
accalcarsi
German
anhäufen,
sich zusammendrängen.
annebbiàre , vrb Definition
su si pigare annébbiu, arrennegu meda
Synonyms e antonyms
abbetiae,
afutare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchietae,
inchighiristai,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
Translations
French
se mettre en colère
English
to get angry
Spanish
irritarse,
encolerizarse
Italian
adirarsi,
sdegnarsi
German
sich erzürnen.
anniàe, anniài , vrb rfl: anniare,
annidare 1,
nidare* Definition
fàere o pònnere su niu
Synonyms e antonyms
annidicare
Sentences
suta de unu testu po arrustire si fut anniada s'ispudarranza
Translations
French
nicher,
nidifier
English
to nest
Spanish
anidarse,
nidificar
Italian
annidarsi,
nidificare
German
sich einnisten,
nisten.
annozàre , vrb: annugiai,
annungiai,
annuzare Definition
su si pigare annozu, su si fàere tristu
Synonyms e antonyms
abbrodhiare,
abbudhai,
abbujare,
abbuscinare,
acasidhare,
aconchedhare,
annicare,
atrafudhai,
pirmare
Sentences
si burlo eo si annuzant e mi faghent sas ficas ◊ su pentzai ca una picioca in su mellus de bivi si nd'iat a èssi dépia andai dhi annugiàt su coru
2.
che néula de maju si annuzat e iscrarit onzi die
Etymon
ctl.
anujar
Translations
French
se vexer,
bouder
English
to resent,
to sulk
Spanish
resentirse,
picarse
Italian
risentirsi,
imbronciarsi
German
sich beleidigt fühlen,
schmollen.
annuài 1 , vrb: annuare,
nuare Definition
carragiare de nues (deunudotu o in parte a tretos), su si pesare nues in s'aera (vrb. aus. èssere o fintzes àere); in cobertantza, essire tristu / annuaisí a logus a logus = annuare a nues lascas, itl. ragnare
Synonyms e antonyms
abbudhonare,
annuidai,
cuculare,
incuculare,
incumbuxae
| ctr.
isclarire,
ispalaciae
Sentences
s'aera si est annuendhe, paret in chirca de pròere ◊ si s'annuat cuguzat su sole e faghet fritu ◊ oe no bi at annuadu
Scientific Terminology
tpm
Etymon
srd.
Translations
French
obscurcir,
assombrir
English
to get cloud
Spanish
nublar
Italian
annuvolare,
rannuvolarsi
German
sich bewölken.
ansiài , vrb: ansiare Definition
provare ansa, sufrire s'ansa, istare in ansas
Translations
French
s'affliger,
se tourmenter
English
to afflict oneself,
to be tormented
Spanish
afligirse
Italian
afflìggersi,
tormentarsi
German
sich quälen.
aorcàre , vrb: aoscrare Definition
arrennegare meda, tanti de pàrrere un'orcu
Synonyms e antonyms
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchibberare,
inchietae,
inchighiristai,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
Etymon
srd.
Translations
French
s'emporter
English
to get angry
Spanish
encolerizar
Italian
incollerire
German
sich erzürnen.
aostàre , vrb Definition
su si aguantare, su si poderare o fàere a mancu de fàere, de nàrrere, de pigare una cosa
Synonyms e antonyms
astèniri,
retènnere
Sentences
mi ndhe aosto fintzas de faedhare (G.Ruju)◊ mi aosto de l'abbojare
Etymon
ltn.
obstare
Translations
French
se priver,
s'abstenir
English
to deprive oneself
Spanish
privarse,
abstenerse
Italian
privarsi,
astenersi,
evitare
German
entbehren,
sich abhalten,
vermeiden.
apadronàre , vrb rfl Definition
su si fàere mere, su si ndhe pinnigare sa cosa pigandhodha coment’e meres
Synonyms e antonyms
impobidhai
| ctr.
ispobidhare
Sentences
cussa cosa ti che l'as apadronada tue ◊ no chelzo chi su tempus si apadronet de sos pensamentos mios ◊ bos cherides apadronare de totu! ◊ nara, pitzinna, e cun ite motivu su coro meu ti as apadronadu? (P.Cherchi)
Etymon
srd.
Translations
French
s'emparer
English
to take possession
Spanish
apoderarse,
adueñarse
Italian
impadronirsi
German
sich bemächtigen.
apaltàre , vrb: apartai,
apartare,
partare Definition
pònnere a una parte; su si giare o pònnere a una parte, su si cuare po sa giustítzia o àteru / a. unu pensamentu = bogaresiche un'idea dae conca
Synonyms e antonyms
abbandhare,
coigiare
/
abbuare,
aclisare,
acuae,
ammagare,
apatai,
frànghere,
impertusare,
intanae,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
istugiai
Sentences
medas si sunt apartados e ti ant negadu provinas unu lughinzu! ◊ ahi cantu atesu mi seu apartau de bosu, Sennori! ◊ propongu de apartai dónnia perígulu de pecai ◊ no istes annuzada pro mi èssere pagu tempus apartadu ◊ ipèrradi una canna e tzoca, si sos iltrunellos si podent apaltare! ◊ cun signalis de tristesa sa Crésia apartat is fielis de is allirghias de su mundu
2.
si est apartadu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ s'amante a ue si est apartada?
Etymon
ctl., spn.
Translations
French
mettre de côté,
se réfugier
English
to put aside,
to shelter
Spanish
apartar,
refugiarse
Italian
méttere da parte,
accantonare,
rifugiarsi
German
beiseitelegen,
sich flüchten.
apapinàre , vrb Definition
istare, abbarrare o èssere coment'e ammammalucaos, su si troboire foedhandho; pigare s'àteru a ingannu, in trampa
Synonyms e antonyms
impampinare
/
coglionai,
colovrinare,
imbovai,
ingannai
2.
pro apapinare sa zente su deputadu est torradu a preigare in piata boghendhe a pizu promissas
Etymon
srd.
Translations
French
s'embarbouiller
English
to get flustered
Spanish
embarullarse,
trabucarse
Italian
impappinare
German
sich verhaspeln.
aparentài, aparentàre , vrb Definition
su si fàere a parente, intrare in sa parentella de un'àteru
Synonyms e antonyms
imparentai
2.
santu Zuanne fit aparentadu cun Zesugristu
Etymon
spn.
aparentar
Translations
French
apparenter
English
to become related
Spanish
emparentar
Italian
imparentare
German
sich verschwägern.
apasaogàre , vrb: apaseguare,
apaseogare,
apasigare,
apasiguai,
apasiguare,
apasiogare,
apasugare,
pasiguai Definition
agatare o giare pàusu, asséliu, abbrandhare o asseliare unu patimentu
Synonyms e antonyms
abbacai,
abblandai,
abbonantzai,
abboniri,
ammellare,
apachiare,
apasigonai,
assebiai,
asselenare,
assussegai,
illenare
| ctr.
agegherai,
avalotai,
salarzare,
supuzare
Sentences
a s'abbréschida su tempus si est apasaogadu ◊ bogadu cuss'oriolu dae conca, si est apasigada e drommida ◊ candho si est apaseguada, a sa pitzinna li at nadu ca fit ghirandhe su babbu ◊ sorre cara, apaséguati, dae pasu a su dolu, unu pacu de sussegu! ◊ istat chietu e apasigadu a un'ala ◊ cussu pisedhu no appàsigat mai!
2.
su consolu apàsigat sa pena ◊ arrè, chi ti si apàsigant sas penas! ◊ chirco de apasigare su coro cun s'amore
Etymon
spn.
Translations
French
se calmer
English
to become calm
Spanish
apaciguarse
Italian
calmarsi,
calmare
German
sich beruhigen,
beruhigen.