Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

aggradíre , vrb Definitzione tènnere prexu, abbarrare cuntentos de ccn. cosa Sinònimos e contràrios acaressire, aggradae, aggradèscere, aggradèssere, piàchere | ctr. disaggradai Frases ti pessas chi no mi diat aggradire a bènnere cada die? ◊ nos semus aggradios e nos semus fatos ammoraos ◊ no chirches radichina si ti aggradit su frore Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu plaire, apprécier Ingresu to like Ispagnolu agradar Italianu piacére, gradire Tedescu gefallen, sich freuen über.

aggromàre , vrb: aggrumai, aggrumare, aggrummai, aggrummare Definitzione fàere a crosta, a grumma, a cagiau, pònnere sa crosta; si narat fintzes de arregòllere, pònnere totu impare cosa chi si arregollet, si narat de is abes chi si faent a lómboru o a rumbuloni fora de su casidhu innanti de iscussurare; in cobertantza, sentire arrennegu / turra de aggrumai = istampada, pertunta pro ndhe collire ispruma dae su brou coghindhe peta Sinònimos e contràrios acrostanare, aggrostare, aradhare, ingrumai / abbeladinare, alleae, apiatare, cagiare / aggromerare, aggromeredhare, allomborae, arrombulonai, arromulare / assurtire / afelonare, aggromorare, infelai, renignai 2. sos frades de coro a su persighidu de sa disaura, candho est torradu, li ant aggrumadu una bama ◊ su ciuliru de fai farra lassat passai sa farra prus bianca e assodhit (aggrumat) in mesu sa farra prus oscura ◊ is cuadhos aggrumados ibertant s'isparu po partire ◊ sa gente si est aggrumada totu a inghíriu abbaidandho Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire grumeler, incruster Ingresu to clot, to encrust Ispagnolu formar grumos, encostrar Italianu raggrumare, incrostare Tedescu gerinnen lassen, sich verkrusten.

aggromoràre , vrb Definitzione pigare o fàere gromore, arrennegu Sinònimos e contràrios afelonare, aggromare, infelai, renignai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'emporter Ingresu to get angry Ispagnolu amoscarse Italianu stizzirsi Tedescu sich ärgern.

aggrundhàre , vrb Definitzione su si pònnere asuta de ccn. cosa candho est proendho Sinònimos e contràrios abbigare 1, apaltare, apigai, apogiai, arrundhare, crancare, frànghere Frases narat sa zente chi su chercu est dannosu in die de temporale de s'aggrundhare suta de s'àrvure, puite giamat su raju ◊ narant sos betzos mannos chi est malu de s'aggrundhare suta de sa figu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'abriter Ingresu to shelter Ispagnolu refugiarse, ampararse Italianu ripararsi Tedescu sich schützen.

agioroscàre , vrb Tradutziones Frantzesu se jetter en grondant (chien qui gronde) Ingresu jumping of a growling dog with the intention of biting Ispagnolu acometer los perros en la caza Italianu l'avventarsi del cane ringhiando per mòrdere Tedescu sich knurrend auf jdn, stürzen.

agiorràre , vrb rfl: azorrare Definitzione pigare matana, múngia, po calecuna cosa o chistione, su si dha pònnere a coro Sinònimos e contràrios agiorridare, aporare Frases tantu de su piantu no ti azorres! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'affliger, se faire du souci Ingresu to grieve Ispagnolu afligirse Italianu afflìggersi, angustiarsi Tedescu sich betrüben.

airài, airàre , vrb Definitzione su si pigare arrennegu; su fàere is cosas coment'e cun apretu, impresse, a meda Sinònimos e contràrios abbetiae, acroconai, afutare, afuterare, allulluriai, arrabbiai, arragiolire, arrannegai, inchibberare, inchietae, incrabudhire, infelai, infuterare | ctr. apachiare, asselenare Frases ant isparau pro nche fàchere fughire sa zente, ma sos isparos l'ant airada de prus! ◊ si su cumpagnu si airat, tue úmile e chietu! 2. custa cosa est che a su ratinzu: piús ratas e piús ti s'airat su brujore Ètimu ctl., spn. airar Tradutziones Frantzesu se mettre en colère Ingresu to irritate Ispagnolu irritarse, airarse Italianu adirare Tedescu sich ärgern.

aliverràre , vrb rfl Definitzione atrotigare, allacare, nau de su linnàmene friscu Sinònimos e contràrios arrevelai, atrotiai, colembrai Tradutziones Frantzesu se tordre (se dit du bois frais) Ingresu to twist Ispagnolu alabearse Italianu contòrcersi (détto del legname frésco) Tedescu sich verkrümmen.

allaputzài , vrb: allepuciae, allepuciai, alleputzai, alleputzare, alliputzai, ellepuciare Definitzione papare calecuna cosa, torrare in fortzas, ingrassare; bestire bene, bene cuncordaos, su si fàere bellos in contu de bestimentu Sinònimos e contràrios allepuciri, arrempudhire / addinghillai, allepuritzare, arrepicai 2, assamodare, atrigliare, chinchinnare, cumpòniri, cuncodrai Frases castit, su dotori, chi mi dha podit torrai a allaputzai sa piciochedha, ca est mesu iscòncia ◊ pensa a sa saludi: a trabballai gei andat bèni, ma innantis ti depis torrai a alleputzai! (I.Murgia) 2. poneisí is capedhus e allaputzaisí bèni! ◊ funt sannoris totu bèni allaputzaus e boint èssi serbius cun totu s'arraspetu ◊ dhui fiat genti totu alliputzara, totu infrochitara ◊ e tochit, babbai, allaputzissí ca seus in festa! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ragaillardir, se pomponner, se parer Ingresu to dress up to make cocky (oneself) Ispagnolu fortalecer, acicalarse Italianu rinvigorire, ringalluzzire, attillarsi Tedescu stark werden, eitel werden, sich aufputzen.

allatzàre , vrb Definitzione imbodhigare a istrintu passandho totu a inghíriu Sinònimos e contràrios abbarbigare, inchínghere Frases andho chirchendhe ratos de àrvures birdes pro mi allatzare che a sa edra (M.Portas) Tradutziones Frantzesu se cramponner, s'enrouler Ingresu to cling Ispagnolu abrazarse, estrecharse Italianu avvinghiarsi Tedescu sich anklammern.

allegràre , vrb: allergare, alligrai, alligrare, allirgai Definitzione provare o giare cuntentesa: candho si narat a s'àteru, bolet nàrrere fintzes chi si dhi giaet a bíere coment'e a bàntidu po calecuna cosa de bonu o de bellu chi at fatu; si narat fintzes in su sensu de pàrrere o essire prus biu, prus bellu / allegrare su passu, un'aina triballendhe = andai prus allestru, fai prus debressi, acradiare Sinònimos e contràrios aggajare 1, cuntentai, frogare, gavisare, prexai / allegrutzare | ctr. asseriai, dispiàchere, intristai Frases si ndh'est allegradu candho at intesu chi sa cosa fit andhada bene ◊ no mi potzu allirgai ca ses lontanu! 2. e nachi ti che ses laureadu: mi ndhe allegro! ◊ mi ndhe allegro meda: su menzus ses resurtadu tue! 3. cussa próida at allegradu sas àrbures, sinono fint patindhe ◊ allègrala cussa messadorza, chi mi pares drommidu! Ètimu itl. allegrare Tradutziones Frantzesu égayer, féliciter Ingresu to congratulate, to cheer up Ispagnolu alegrar, felicitarse Italianu rallegrare, allietare, esultare, congratularsi Tedescu erfreuen, sich freuen, gratulieren.

alleputzadúra , nf Definitzione pulidesa sobrada in su bestire, su si fàere bellos meda, totu bene o fintzes tropu cuncordaos de bestimentu, a braga, comente faent is pageris Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'habiller avec une certaine recherche Ingresu refinement in dressing Ispagnolu refinamiento en el vestir Italianu ricercatézza nel vestire Tedescu sich gesucht kleiden.

allestài , vrb: allestrai, allestrare Definitzione fàere in lestresa, pònnere presse Sinònimos e contràrios allestire, apressurai, impressare, impressire, impressurare, trotinare Frases sos àinos fint addainanti de nois allestrendhe in sa falada (M.Bua) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu presser, hâter Ingresu to hurry Ispagnolu apresurar Italianu affrettare Tedescu beschleunigen, sich beeilen.

allibrinzàre , vrb: allivrinzare Definitzione papare po asseliare su fàmene Sinònimos e contràrios allemungiai, allivrinzire, atonai, ellepuciare, illivrinzare Tradutziones Frantzesu restaurer Ingresu to refresh Ispagnolu reconfortar Italianu rifocillare Tedescu sich stärken.

allicàre , vrb Definitzione pigare o tènnere a unu cun allicos, cun calecunu gustu, pigare gustu, pònnere abbitúdine a calecuna cosa chi praghet; pònnere apostu, arrangiare, contivigiare, tènnere contu Sinònimos e contràrios abbetuare, abesare, acomunai, acostumai, arranguai, imbisciare, ingustai / allichionare, ingolumare Frases sos pitzinnos tue los incantas e allicas cun méndhula e nintzola 2. su frutu de sa binza cheret allicadu! Tradutziones Frantzesu s'habituer, s'accoutumer Ingresu to get accostumed Ispagnolu acostumbrarse Italianu avvezzarsi, assuefarsi Tedescu sich gewöhnen.

alloredhài , vrb rfl Definitzione bestire a s'abbunzina, a improdhu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se fringuer, se nipper Ingresu to dress up slovenly Ispagnolu vestirse mal Italianu vestirsi in mòdo pòco elegante Tedescu sich schlecht anziehen.

alloricàre , vrb: allorigae, allorigai, allorigare, loricare Definitzione fàere o essire a una lóriga, a lórigas, a tzirbisas / allorigare su porcu = pònnere sa lóriga in su murru, afiliverrare Sinònimos e contràrios acocolitai, ammurutulare, aprigare, fortzicare | ctr. illorigare, istirare Frases cuss'animale allórigat sa coa ◊ cussa camisa si no la remonis bene si allórigat e cheret prantzada ◊ cudhos imbriagos pigant sa pitzinnedha e li allórigant sas palas cun sos bratzos ◊ no dha pighis aici, sa funi, ca si allórigat totu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu harponner, entortiller Ingresu to retwist, to curl Ispagnolu ensortijar, arrugar Italianu arroncigliolare Tedescu hakenförmig krümmen, sich krümmen.

alluxentài , vrb Definitzione fàere lúghidu Sinònimos e contràrios allucidai, allustrai, illuchidare / impompitare Frases su logu est límpiu límpiu, alluxentau a cera ◊ su lutoni si alluxentat cun limoni e cinixu ◊ labai ca est festa: tocai, alluxentaisidhas is botas! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire reluire, se parer Ingresu to make bright, to shine, to dress up Ispagnolu hacer relucir, acicalar Italianu far rilùcere, brillare, agghindarsi Tedescu leuchten, glänzen, sich herausputzen.

alvuràre , vrb: arborare, arberare, arbulare, arburai, arburare, arvurare, arvuriare Definitzione pònnere o prantare a àrbures, a matas; foedhandho de gente, pigaresidha deretu, su si pesare a boghes po cosighedhas, oféndhios o tzacaos: arburai dhu narant fintzes po pesare o fàere a mannu, arburare fintzes in su sensu de pònnere prantau, istrantagiau (a bisura de àrbure) Sinònimos e contràrios arburire / artzisare, inchietae Maneras de nàrrere csn: arburàresi (nadu de sos cadhos) = pesàresi comente e ritzos, cun sos pes de dainanti in artu; arburai ccn. cosa = pònnere ritza, istantargiare 2. s'achetu est semper marritanne, isconchinanne, annigranne e cricanne de si arburare 3. ti àlvuras de crítica mania sentza ti intendher ne de birde e ne de sicu (G.A.Cossu)◊ su venenu mi àrborat sos nérbios!◊ si m'arvúriat su sàmbene in s'intèndhere cudhu!◊ si àrbulat su cadhu e che betat su mere! 4. su pipiu est nàsciu tzeghixedhu e pensà ca no ndi dh'arburamu (A.Murru)◊ in pratza sunt arburandhe sa tuva po su fogulone Tradutziones Frantzesu border d'arbres, se fâcher Ingresu to plant with trees, to lose one's temper Ispagnolu arborecer, enarbolar Italianu alberare, inalberarsi Tedescu mit Bäumen bepflanzen, sich aufbäumen.

ammalèsci , vrb: malèsciri Definitzione fàere andhandho e impeorandho, andhare de male in peus Sinònimos e contràrios aggravae, immalèsciri, impeorai, impeusare, pejorare | ctr. imbonire, mediare Frases no siast contràriu a s’onnipotenti ca s’ànima ti ammalescit! (E.Pillai)◊ is cosas funt ammalescendi! Tradutziones Frantzesu s'aggraver Ingresu to get worse Ispagnolu empeorar Italianu aggravarsi Tedescu sich verschlimmern.

«« Torra a chircare