ifogíre , vrb: infogire, infolliri, infozire Definition bogare fògia, fàere sa fògia, nau de su matedu Synonyms e antonyms fozire, infollai, infollitai | ctr. irfozire Sentences sa mata si est torrada a infolliri Etymon srd. Translations French feuiller English to bear leaves Spanish poblar, verdear Italian frondeggiare, fogliare German sich belauben.
ilboligàre , vrb: ilvoligare, irbodhiare, irbolicare, irboligare, irvolicare, isbodhiare, isboligare, isvodhiare, isvoligare, ivoligare, sbodhiai Definition apèrrere, istèrrere una cosa imbodhigada o fata a lómboru (o a lobos); foedhare de una chistione coment’e ispiegandhodha; rfl., nau de sa manera de fàere sa cosa, fàere impresse, cun lestresa, cun coidau Synonyms e antonyms illorigare, ispirigare, istèrrere, istròbere, istrobillai, spodhai / acoidai, ispontziai | ctr. allomborae, imbodhiai / istentare Sentences at isvoligadu s'atzola ◊ si nche at irbolicau sa fardeta ◊ est pensandhe a comente irboligare su filu de sa vida sua 2. aiat in mente de fàghere unu discursu difítzile e isvoligadu cun chentu lemas, ma posca at timidu chi l'apataiant in calchi modu cun su professore 3. si no t'irbóligas ti lasso e mi che andho! ◊ cheret chi nos isvodhiemus si cherimus fàghere a tempus! ◊ bi sunt cudhos chi pro s'irboligare de chistiones e pilisos truncant in curtzu: si fuint!◊ cosa de nudha a l'irbolicare sa pràtica de un'amicu suo in ufíssiu!… Translations French dérouler, démêler, déployer, se dépêcher English to unwind, to roll into a ball, to lay, to hurry up Spanish devanar, extender, darse prisa Italian svòlgere, dipanare, distèndere, spicciarsi German abwickeln, ausbreiten, sich beeilen.
ilfaltàdu, ilfartàdu , agt: infaltadu, infartadu, irfartadu, isfaltadu, isfartadu Definition nau de unu, chi po comente foedhat o càstiat ananti de gente (coment’e provandho bregúngia) si biet chi si connoschet in crupa, in farta, si ndhe agatat male ca si connoschet de àere fatu calecuna cosa chi no andhat bene Synonyms e antonyms afaltadu, faltosu, ifastadu, frajau / cdh. infaltatu Sentences sos birgonzosos puru fint abbaidendhe sas pitzocas, mancari isfaltados ◊ l'aciapesi isfartada: li do una mirada si fit sintzera pro fàghere sa proa ◊ fut faedhendhe male de isse e comente si l'at bidu indainanti est abbarradu isfaltadu ◊ bessias a chircare ispiga, isfaltada timendhe sos meres ◊ no ischis mancu ite nàrrere ca ses isfartadu ◊ sos mannos fint isfartados ca aiant postu su minore in perígulu ◊ a s'ómine isfartadu sutzedit su chi timet 2. sa pitzinna turpa connoschiat totu, ma foras dae s'ambiente sou si agatait ilfaltada (Z.A.Cappai) Etymon srd. Translations French fautif, qui se sent en faute English to feel at fault or guilty about something Spanish que se siente culpable Italian che si sente in difètto, in cólpa German wer sich schuldig fühlt.
illaizàre , vrb Definition ispainare, istèrrere, portare, andhare aifatu de su logu, in tantos logos Synonyms e antonyms ispadhiciare, ispaghinare, ispàlghere, ispaltzighinare, isparcinare, isparminare, isprabinare | ctr. collire, recògliere Sentences ndhe ant a ischire meda, issos, cantos ndhe amus illaizadu de custos libbrighedhos! (Z.F.Pintore) Etymon srd. Translations French s'élargir, se répandre English to spread (out) Spanish extenderse, difundirse Italian allargarsi, diffóndersi German sich verbreiten.
illumbài, illumbàre , vrb: illummare, islumbare, slumbai Definition pònnere dolore a lumbos, acropare a lumbos, a is errigos Synonyms e antonyms iderrigari, illumbedhare, irrenare, isarrigai, iscumbarare, lumbai Sentences illissinu a peis paris, in s'oru de m'illummare! ◊ sétzidi in su liminaxu de s'enna: chi ti movis, custus mengianu t'illumbu! ◊ iscudidhu de perda, illumbadhu cussu cani! Etymon srd. Translations French s'éreinter English to strain one's back Spanish derrengar Italian dilombare German sich abmühen.
illutonàre , vrb Definition essire o bogare un’arremu de su lutone (mescamente su de sa camba) Synonyms e antonyms iscrocare 1 Etymon srd. Translations French se luxer les hanches English to dislocate one's hips Spanish dislocar las caderas Italian lussare le anche German sich die Hüften verrenken.
ilmaschiàre , vrb: ismaschiare Definition arrasigare su pedhutu de is pedhes conciadas; ispertare o iscrarire sa boghe, giare unu cropu sicu, un’arrasigadura, in su gúturu, coment’e de tussi, un’iscrémiu, ma chentza ispudu (coment’e po ndhe bogare ispurgadura), fintzes po singiale a un’àtera persona chentza foedhare: medas bortas est unu singiale de disprétziu o de befa, de avertimentu / ferru de ismaschiare = ferru addatu pro ndhe rasigare su pedhutu de sas pedhes Synonyms e antonyms burruscinai, iscarrusciai, iscremiare, sdorrosciai 2. fit ilmaschianne e tussianne po si fàghere a intènnere de sos àteros (A.Cossu)◊ apo ilmaschiadu ma no mi at cumpresu ca si depiat calliare 3. cussu cheret ilmaschiadu ca est nanne cosas chi no annant bene! Translations French graillonner English to clear one's throat Spanish carraspear Italian liberare la góla dal catarro German sich räuspern.
ilmeràre , vrb: ismerare, smerai Definition su si fàere in bàtoro po ccn., fàere de totu pommore de unu, po dh’agiudare; fintzes bogare sa cosa de un’istrégiu tropu prenu; a logos dhu narant in su sensu de s’incantare, de si meravigliare, ispantasiare Synonyms e antonyms aurzire, desintragnai, irfrissurare / iscolomare Sentences Deus ismerat onnipoténtzia, amore e sabidoria ◊ sucurre sos chi s'ismerant pro bènnere a ti visitare! 3. a minore ti ndhe ismeravas vadiandhe sa campagna Etymon spn. esmerarse Translations French prodiguer, se prodiguer English to lavish, to do all one can Spanish esmerarse Italian prodigare, prodigarsi German verschwenden, sich ergehen.
ilvilíre , vrb: irvilire, isvilire, ivilire Definition fàere a gana lègia, orròschere, fàere naschire arrefudu Synonyms e antonyms abbolotai, aconare, afastiai, agrungiai, ascamare, colloviare, dirgustare, isbolotiare, iserare, istomacare, spreai, tolocare / ifadare, istufare Sentences daghi si est atatu e isvilidu ti at bogadu sa fune a t'isbrocare (A.D.Migheli)◊ candho m'irvilo de istare fora mi recuo ◊ istat intro intanadu che colora e no s'irvilit de su tantu sere ◊ nara impresse, chi cun sa ciarra tua ti apo irvilidu! 2. ch'est intro de s'ostera bufendhe dai oltaedie, solu, nemos lu càlculat e finas sa butighinaja ndh'est isvilida de li nàrrere a si moderare ◊ nde so isvilidu de fàghere semper su púpulu 3. custa fit una purga solu a l'intèndhere, ca ilviliat a chie sisiat! Surnames and Proverbs prb: màndhigu continu, màndhigu isvilidu Etymon itl. svilire Translations French dégoûter, fatiguer, se lasser English to make sick, to bore, to be bored Spanish repugnar, aburrirse Italian nauseare, stuccare, annoiarsi German anekeln, sich langweilen, belästigen.
imbarjàre , vrb: imbargiai, imbarzare, imbraxai Definition essire de colore murru, cambiare colore cumenciandho a còere, foedhandho de frutos, e àteru puru (olia, àghina, figu, pira, tamatas) / imbraxai is ogus = furriai is ogus in biancu Synonyms e antonyms incoloritare, pínchere Sentences s'olia a úrtimos de santuaini est totu imbarzendhe ◊ abbàida si bi at imbarzadu pira e bàtindhe! ◊ sa fruta imbraxendi cumentzat a èssi lómpia 2. de su feli, a su sennori dhi fiant imbraxaus is ogus che pisitu acorrau ◊ si si ammurràt, imbraxàt is ogus: no nci fiat giogus po mi consolai! (C.Saragat) Etymon srd. Translations French commencer à mûrir (agric.) English to turn dark coloured Spanish enverar Italian invaiare German sich dunkel färben.
imbarrigàre , vrb: imbarrugare Definition pònnere e incracare o pesare apitzu de ccn. cosa (o de ccn.), èssere coment’e a càrrigu, a pesu / i. unu burdu a ccn. = nàrriri a bodheta chi est fillu cosa sua Synonyms e antonyms abbarrigare, asubai, imbarare, incarrutzai Sentences si ch'est imbarrigadu subra azummai l'aiat ischitzadu! ◊ imbarrigados s'unu a s'àteru, ca pagu reziant, che esseint a fora ◊ no ti che imbàrrighes cue ca bi at cosa chi si pistat! ◊ no ti che imbàrrughes apitzu! Etymon srd. Translations French s'appuyer English to put on Spanish ponerse o apoyarse encima Italian méttersi o appoggiarsi sópra German sich hinauf stellen.
imbertzíre , vrb Definition cricare afàrios o chistiones angenas, su si pònnere in mesu po chistiones angenas Synonyms e antonyms infrechidhare, infrichiri, intraudhare, intremèsiri, tzacare Sentences no est zustu de s'imberzire in cosas chi no ndh'est a connoschéntzia ◊ si sa zustíssia no si fit imberzia, oje fortzis cussu no fit istau unu bandhiu Translations French s'entremettre English to interfere Spanish entremeterse Italian introméttersi German sich einmischen.
imbescurài , vrb Definition ammesturare, pònnere impare, totu a unu cosas diferentes; prnl., su si interessare de cosas chi no si depet Synonyms e antonyms ammeschiare, ammesturai, imbesturai / imbertzire 2. no t'imbescuris in is fatus nostus! Translations French s'entremettre English to interfere Spanish entremeterse Italian immischiare German sich einmischen.
imbreacàre , vrb: imbreagai, imbreagare, imbriacare, imbriagai, imbriagare, umbriagai Definition bufare binu o àteru cun àrculu a tropu, còere, a su puntu de pigare sa conca e mancu cumprèndhere bene cun bene o atuire a su chi si faet; prènnere sa conca de ideas chi unu no cumprendhet o no cumprendhet bene Synonyms e antonyms abbenzinare, abbinai, abbumbare, abburraciai, acirrai, aciumai, acogai, apispantai, bufae, còchere, inciariri, inciumire, inciummare, trincai / imprènere Sentences s'imbriagavant a chida sichia ◊ si la passaiat rebbotanne donzi sero e imbreacànnesi ◊ apustis chi dh’eis imbriagau nd’eis fatu su chi eis bófiu de frai miu! ◊ eh gopai… po unu binu aici mi acunnortau dèu puru a m'imbriagai! 2. nos imbreagamus de faedhos e nos ismentigamus de sos fatos (L.Ilieschi) Etymon srd. Translations French s'enivrer English to make drunk Spanish emborrachar Italian ubriacare German sich betrinken.
imbujài, imbujàre , vrb Definition fàere o essire iscurosu, nau prus che àteru de su chelu e fintzes de sa bisura de chie s’intristat; fàere una cosa o chistione prus pagu crara Synonyms e antonyms abbujare | ctr. isclarire / crarire Sentences s'issuriadorzu est candho est imbujandhe ◊ si est peasu su bentu e su chelu si est imbujau ◊ sa Terra si fut imbujada, pariat torrada sa noti 2. ant imbujadu sas resones craras! Translations French s'assombrir English to darken Spanish obscurecer, fruncir el ceño Italian rabbuiarsi German sich verfinstern.
imbusciàe, imbusciài , vrb: (im-bu-scia-i) imbusciare 1 imbusciari, imbuscinai, imbuscinare, imbuscinari, imbussai, immussare Definition ammontare coment’e a imbodhigadura, betare ammontu, pònnere bestimentu, imbàtere in mesu de calecuna cosa (o fintzes de chistione) chi che carràgiat totu; nau de muros, ischedrare, pònnere unu pígiu de impastu po dhu finire / imbusciare su letu = pònnere su tretu pendhindhe de sa cuguzura in sos duos costazos suta de sa tramata Synonyms e antonyms acarragiai, acuguzare, ammantai, bestire, carragiai, imbudhiai, imburrussai / arrabbussai, intunigare, irrustigare | ctr. irbusciai Sentences at imbusciau su pipiu in s'isciallu ◊ candu si fait su pani, tocat a dhu imbussai po no s'infridai e axedai ◊ sunt colados a cadhu totu bene imbusciados ◊ imbussadí sa cara e dormi! ◊ seu intrada po t'imbussai in su letu ◊ ant agatau su pipiu in su lacu, postu in sa palla e imbuscinau in su sacu ◊ sa terra oi est imbussada de veturas bècias, de gommas e motoris! 2. assumancus in s'ierru candu est frius si podeus imbussai 3. is undas, currendusí apari e pinnichendusí a cuadhus mannus, ci dhu imbussànt in mesu coment'e unu fustigu ◊ ci at imbussau sa conca in s'àcua e isparéssiu est 4. nci dh'ant imbuscinau in sa política e in is partidus, a issu puru (B.Lobina) ◊ portàt totu sa carena imbuscinada in mesu a su ludu e a sa lurtzina Etymon spn. embozar Translations French s'envelopper English to wrap oneself Spanish envolverse Italian avvòlgersi, coprirsi German sich einhüllen.
immachinàre , vrb Definition rfl., coment’e fàere a macu, essire in machines, nau in su sensu de si fàere ideas, ibertu o àteru tropu atesu de sa realtade o de su possíbbile Sentences no t'immàchines ca tantu no est gai! Translations French s'illusionner English to deceive oneself Spanish ilusionarse Italian illúdersi German sich etwas vormachen.
immaginài , vrb: immaginare, immazinare, irmaginare, irmazinare Definition pentzare is cosas chentza dhas bíere e ne ischire, faendhosindhe un’idea, una figura in sa mente Synonyms e antonyms apensare, figurae Sentences podides irmazinare su cascavellu chi mi at postu candho mi at allegadu de "sos àteros astros"! (A.Deplano) Translations French imaginer English to imagine Spanish imaginar Italian immaginare German sich vorstellen.
immalèsciri , vrb Definition peorare de salude Synonyms e antonyms aggravae, ammalesci, imbalèschere, impeorai, impeusare, pejorare | ctr. illebiare, mediare Sentences sa maladia si est in pagu tempus immaléscia e Boicu at serrau is ogus po sempri Translations French s'aggraver English to get worse Spanish agravarse Italian aggravarsi German sich verschlimmern.
impedhitzài , vrb Definition coment'e arrèschere in mesu (de sa lana) de una pedhe chentza ndhe pòdere essire, su si agatare in mesu de chistiones malas a bínchere Synonyms e antonyms impedhulare, ingarrutzai Sentences no cumintzeus a impedhitzai is cosas: pòngiat a verbali sa proposta chi ant fatu is cuntzilleris! 2. seu andau de un'atopu a s'atru, mi seu agatau mesu impedhitzau e apu tentu abbisóngiu de dinai (A.Garau)◊ no praxit mancu a fustei a èssi impedhitzau in mesu de custas cosas Translations French s'empêtrer English to pitch, to get involved Spanish meterse Italian impegolarsi, impelagarsi German sich verstricken.