mummucòni , nm Definizione
genia de bobboi chi assimbígiat a su carrabbusu: bivet annos meda asuta de terra e candho essit, a mannu e in su mese de làmpadas, bolat un'orighedha, si acrobat e si torrat a interrare / sa cria: marmedha
Sinonimi e contrari
nigolavrau
Terminologia scientifica
crp, anoxia sardoa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hanneton
Inglese
cockchafer
Spagnolo
escarabajo
Italiano
maggiolino
Tedesco
Schadinsekt,
das zu einem Mittelmeermaikäfer Genus gehört.
murrúda 1 , nf Definizione
genia de pische nau deosi po su murru: assimbígiat a s'isparedha o sàragu, portat ispertiadas largas a istúturu, de colore diferente, in is costaos, e innanti est fémina ma apustis essit mascu
Terminologia scientifica
psc, puntazzo puntazzo
Traduzioni
Francese
sar à museau pointu
Inglese
charax (fish)
Spagnolo
sargo picudo
Italiano
càrace a muso acuto
Tedesco
Fisch,
der zu der Meerbrassen Familie gehört.
naigàre , vrb: navigai,
navigare Definizione
andhare o cúrrere in mare apertu, in nave, ma fintzes andhare bastat chi siat in logu largu o mannu che a su mare
Frasi
nàigant in abbas pagu giaras ◊ sa barca m'est bortulada in su mezus navigare!
2.
est naighendhe in su mare de sa bundhànscia
Traduzioni
Francese
naviguer
Inglese
to sail
Spagnolo
navegar
Italiano
navigare
Tedesco
zu Wasser fahren,
segeln.
po , prep: pro Definizione
prep. chi s'impreat pruschetotu po inditare iscopu, ma fintzes càusa, favore, o precisare a ite, a chie, o cantu est limitada una cosa: cun su vrb. in sa forma de s'inf. tenet diferentes impreos no sèmpere bene distintos
Sinonimi e contrari
ca
Modi di dire
csn:
pro me, po mene, po mimi = a pàrrere meu (o fintzes po fàere bene a mimi, po torracontu meu); pro a tie = pro te, po tui; pro cantu no… = sigomente, andhe chi no…; pro èssere chi…, pro chi no… (valore cuncessivu) = cun totu chi…, fintzes si no…; pro èssere chi… = própiu ca…; pro… (+ vrb.) = in arriscos, in perígulu de…; su pro = totu su chi si podit nàrriri o cunsiderai a favori (de ccn. cosa); unu po un'àteru = in càmbiu, a su postu o in parti de un'àteru; pro gai…, pro gai e pro gai… = po cussu e po cussu, prusaprestu…; est biu pro miràculu, semus salvos pro sa fide = itl. mediante, per mèzzo di
Frasi
babbu tou ti mandhat a iscola pro istudiare ◊ si triballat pro campare ◊ po atendi un'ómini nci bollit sa pobidha ◊ seu innòi po dhi fai cumpangia
2.
po trassas assimbillat a su babbu, po bonugoru a sa mama ◊ pro bisonzos gai za mi arranzo a sa sola ◊ pro físsios za ndhe zughet, cussu! ◊ po cantu eis a bivi no dh'eis a iscaresci ◊ su chi apu fatu dèu, po Cíciu, no dh'at fatu mancu su fradi ◊ custu dhu fatzu po doveri ◊ ant brigadu pro chistiones de pàsculu ◊ mi seu dépia tupai is càrigas po su fragu mau ◊ ses istracu pro duos passos chi as postu ◊ cussu est su pràngiu po oi ◊ l'ant bantadu pro su bonu fàghere ◊ s'iscola, pro su chi bi fint pótidos andhare, no fit piàghida mancu a issos ◊ cumprendit allu po cibudha ◊ po mimi bai tui! ◊ si no fit istadu pro s'azudu sou no ndhe aias fatu de nudha a solu!
3.
pro chi + cong. = mancari, fintzas si: pro chi mi apat renusciadu tempus e sorte, so sempre cudhu cumpagnu afetzionadu (G.A.Cossu)◊ sos míseros de benes e de pannos, pro chi sient astutos, parent tontos (M.Murenu)◊ so isperanno chi dhi fete cuntentu lizenno custa cantilena, pro chi no siet una balentia ◊ si li dant peta, màndhigat, pro chi siat peta de cane! ◊ po chi portis sa conca murra, lah no ti acontessat de arregolli surra! ◊ fit fémina bella, pro chi no apat tentu bona sorte
4.
pro + inf. = si (ispantu), azummai: pro l'aer bidu a sa torrada, cun sos pes iscaldidos de suore!…◊ candho la fipo parturindhe l'apo penada duas dies: pro bi lassare sa vida, mama e fiza! ◊ pro mi ndhe pissiare, de su dolore! ◊ ndh'est rutu dae artu: pro bi lassare sa pedhe!
5.
pro + inf. = a su postu de…, cantu chi…, pro gai e pro gai, pro cussu e pro cussu: pro che pèrdere su puntu de s'onore menzus cherio pèrdere milli benes! ◊ pro tènnere a mimme, at nau su sóriche, sórico sa soca! ◊ pístadi sa limba, pro nàrrere machines! ◊ mòrrere pro mòrrere menzus a betzu ◊ dh'apu pigada po èssi una fémina de bixinau ◊ pro gai nos líbberas a Barabba! ◊ po pedra e pedra za che ndh’at in Terra chi carrare ndhe podes tota die (Sale)
6.
pro + inf. = càusa, ca: iscuru a chie pedit pro no àere! ◊ daghi si pesant, custos fogos mannos si movent pro no àere arresetu ◊ su mali parit mancu po tenni cumpangia ◊ cudhos chi de richesa fint dotados, pro èssere tontos sunt rutos a fundhu (G.Frassu)◊ su Sardu masedu no si est lamentau e po èssi masedu est sempri poboritu! ◊ si ti apo fatu un'averténtzia no l'apo fatu pro ti chèrrere male! ◊ po èsseres risortu, Deus meu, ghite regalu mannu chi mi as dau! (L.Loi)◊ piga custu, ma no po ti meritai, lah!
7.
pro + bi + inf. = si + verbu, pro inditare disizu o impudu: e ite pro bi l'ischire, chie est cussu chi mi at fatu dannu… banzu li tia dare! ◊ e ite pro fàghere a paris, candho si ndhe tzacant a inoghe a furare!…◊ pro bi l'àere ischidu chi fit gai tramposu!…… ◊ po dh'ai iscípiu ca fiat pagu riconoscenti aici!…
8.
meda cosa perdesi ma mi ndhe acunnortesi pro cantu no so mortu ◊ pro èssere chi ses mannu za ndh'as zutu de cabu!…◊ pro èssere chi so mannu mi depes rispetare de prus ◊ at tímiu po dh'arrestai ◊ pro chimbe francos chi tenimus che l'ispendhimus fora e chentza bisonzu puru!…◊ bosu ge fuedhais pagu, ma po tronai!…
Etimo
ltn.
pro
Traduzioni
Francese
pour
Inglese
for
Spagnolo
por,
para
Italiano
per
Tedesco
für,
zu,
um,
durch,
wegen.
pràndhede, pràndhere , vrb: prandi,
pràndiri,
prànnere Definizione
papare a mesadie / pps. pràndhiu, pràndiu, prasu / prandirisí de ccn. cosa = mascaresindhe
Sinonimi e contrari
bustare,
merendhare
Frasi
li cherent dare a manicare, lu diant chèrrere a pràndhere ◊ macarrones de busa faet Mariorrosa po pràndhede e chenare…◊ prandeisí e bonu apititu!
2.
si seus cravaus apari e incarrerau eus a si basai chi no si ndi podiaus prandi! ◊ dha càstiat e dha càstiat sen'e si ndi prandi mai!
Etimo
ltn.
prandere
Traduzioni
Francese
déjeuner
Inglese
to dinner
Spagnolo
comer,
almorzar
Italiano
pranzare
Tedesco
zu Mittag essen.
solbèschere , vrb: sulbèschere,
surbèschere Definizione
torrare, ischidare apustis de unu disimaju, pigare torra fortza apustis de si èssere inténdhios male; ischidare de su sonnu
Sinonimi e contrari
abbeltudare
| ctr.
dilmagiare,
disimainai,
ildimajare
/
ischidare
Frasi
apustis chi si est dilmajadu si est sulbéschidu ◊ cudha trota, canno che l'apo torrada a s'abba, a lenu a lenu si est surbéschida (N.Molinero)
2.
su bagamunneri fut crocadu in sa panchina e comente dh'ant tocadu si fuit solbéschidu e aiat apertu sos ogos
Traduzioni
Francese
reprendre connaissence,
réanimer
Inglese
to recover one’s senses,
to reanimate
Spagnolo
reanimar
Italiano
rinvenire,
rianimare
Tedesco
wieder zu sich kommen.
trassícu , agt Definizione
coment'e sicau deunudotu, retesu (de dolore, dispraxere), ispantasiau
Sinonimi e contrari
apapughinau,
atonostadu,
atrassidu,
sustu 1,
trassicadu
/
acalamau
Frasi
bidindhe chi su fizu no si moviat, ne ridiat, ne faedhaiat est addurada trassica ◊ trassica est restada che restuju de un'istiu andhadu ◊ coros istracos de ànimas abbangaladas e trassicas ◊ su bentu de sa malignidade bisastrat sos ànimos trassicos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pétrifié,
étonné
Inglese
petrified,
amazed
Spagnolo
petrificado,
pasmado
Italiano
impietrito,
pietrificato,
stupito
Tedesco
zu Stein erstarrt.
trópu , avb, agt, nm Definizione
chi o cosa chi est prus de su chi serbit, de su chi si podet, de su chi andhat bene: coment'e avb. si narat fintzes po tantu, meda, a solu o cun sa prep. a e acumpàngiat no solu verbos, agetivos e àteros avérbios, ma fintzes númenes (o si narat de númene) coment'e agetivu chentza però cuncordare che a s'agetivu / tropixedhu = unu pagu tropu!
Sinonimi e contrari
demasiadu
| ctr.
pacu
Frasi
no curras tropu, no ruas! ◊ no fatzas che Masciocu: o nudha o tropu! ◊ sa màchina currindhe a tropu la fortzas meda ◊ no t'istraches a tropu!
2.
cussa cosa est tropu manna: non capit in logu! ◊ custu pipiu est tropu bellixedhu ◊ cussa fémina est tropu picioca po issu ◊ nosu seus tropu malatratadas de is pobidhus ◊ seu tropu cuntenta ◊ is istedhus funt tropu artus in su celu
3.
est tropu trigadiu ◊ nos ndhe semus pesados tropu chito ◊ sezis torrados tropu luego ◊ tropu coitendhe azis fatu!
4.
no mi niedas tropu cosas! ◊ tropu cosas dh'arregordat cussa domu! ◊ bi at tropu fritu, tropu néula, tropu calura ◊ custa cosa est tropu! ◊ eus tentu tropu pressi a segai is atrus testamentus! (A.Garau)◊ nc'est tropu genti morta de fàmini…◊ est tropu sa disocupatzioni ◊ ti leas tropu presse ◊ seu afastiau de sa tropu cosa chi apu papau ◊ in s'ierru at fatu tropu fridura ◊ nachi sos istudiados sunt tropu
5.
su tropu andhat semper male ◊ su tropu est tropu! ◊ si semus in tropu andhat male che a èssere in pagos etotu ◊ bi ndhe at medas, tropu, chene regréssia e a fatza de sola
Cognomi e Proverbi
prb:
su tropu est cumpàngiu de su nudha ◊ su pagu no bastat, su tropu guastat
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
trop,
excessif
Inglese
too (much),
extreme
Spagnolo
demasiado
Italiano
tròppo,
eccessivo
Tedesco
zuviel,
zu groß.