Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

aggrillàu , agt Definitzione nau de ccn., chi portat bibbigorrus, ideas istrambecas in conca Sinònimos e contràrios acascabellau, dengosu, schinitzosu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui est plein de lubies Ingresu to be full of whims Ispagnolu soliviantado Italianu che ha grilli per la tèsta Tedescu wer Grillen im Kopf hat.

agúglia , nf Definitzione su pische chi narant agu de mari, genia de pische longu e fine, a murru puntudu meda Terminologia iscientìfica psc, belone belone Tradutziones Frantzesu aiguille de mer Ingresu needlefish Ispagnolu aguja Italianu agùglia Tedescu Hornhecht.

ainàta, ainàtza , nf: ainnatza Definitzione su chi abbarrat de s'àghina pustis bogau su mustu (fodhone, sèmene, iscovili o isporra) Sinònimos e contràrios banatza* Tradutziones Frantzesu marc de raisin Ingresu marc Ispagnolu orujo Italianu vinàcce Tedescu Weintrester.

ajúca , nf Definitzione genia de erba ispinosa, mala in is laores, ma impreada fintzes po cura Sinònimos e contràrios arrestabboi, erbanighedha, sorighina, spinedopis, stasibbois, stragabbois Terminologia iscientìfica rba, Ononis spinosa Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu genêt de corse, arrête boef Ingresu ononis spinosa (bot.) Ispagnolu gatuña Italianu restabùe Tedescu Dornige Hauhechel.

albinàre , vrb Definitzione fàere biancu cun late de crachina Sinònimos e contràrios illatare, illatinare, imbarchinai, inalbinare, incalchinare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu blanchir, enduire de plâtre Ingresu to whiten, to plaster Ispagnolu enjalbegar Italianu imbiancare, intonacare Tedescu tünchen, verputzen.

albúciu , nm Definitzione s'arraighina grussa chi portat s’abrutzu Terminologia iscientìfica rbr Ètimu ltn. albucium Tradutziones Frantzesu bulbe de l'asphodèle Ingresu bulb of the asphodel Ispagnolu bulbo del asfódelo Italianu bulbo dell'asfodèlo Tedescu Asphodillzwiebel.

alghentàre , vrb: arghentare Definitzione fàere in colore de prata; pònnere in su fogu a iscagiare bene e imbudhidare, nau mescamente de s'ógiu: a. s'ógiu, su mele, sa saba Sinònimos e contràrios arrafinai, assendrare Frases sa bidhia s'arghentat a primu manzanu, la basat su sole e ch'est isparia ◊ s'ozu de lestínchinu l'amus arghentau in sa sartàghine Ètimu ltn. recentare Tradutziones Frantzesu dépurer, raffiner, réchauffer de l'huile Ingresu to purify, to heat the oil Ispagnolu refinar aceite Italianu depurare, raffinare, riscaldare l'òlio Tedescu klären, läutern, das Öl aufwärmen.

alguzínu , nm: argazinu, arguginu, arguzinu Definitzione chie custódiat gente ingalerada; una genia de gioga minuda Sinònimos e contràrios gioghita Tradutziones Frantzesu geôlier, gardien de prison Ingresu warder Ispagnolu carcelero Italianu carcerière Tedescu Gefängniswärter.

allardàre, allardiài , vrb Definitzione pònnere lardu, ingrassare; istidhigare su lardu allutu a sa petza orrostindho, pònnere fitas de lardu a sa petza coendho; rfl. nau de ccn., su si crèdere meda / allardàresi de una cosa = abantaisí de calincuna cosa Sinònimos e contràrios illardionare, ingrassai, saginai / istedhiare, preutire, untinare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre de l'embonpoint Ingresu to fatten, to lard Ispagnolu engordar, mechar Italianu diventare pìngue, lardellare Tedescu dick werden, spicken.

allentorídu , pps, agt Definitzione de allentorire; chi est isciustu de su lentore Sinònimos e contràrios allentoratu, saghinadu, saghinosu 2. s'erva oe est tota allentorida ◊ sa terra est allentorida dae sa note Tradutziones Frantzesu humide de rosée Ingresu dewy Ispagnolu rociado Italianu rugiadóso Tedescu tauig.

allentoríre , vrb: lentorire* Definitzione isciúndhere de lentore Sinònimos e contràrios allentorai, insaurrare, issaghinare Tradutziones Frantzesu faire devenir humide de rosée Ingresu to wet with dew Ispagnolu rociar Italianu bagnare di rugiada Tedescu mit Tau befeuchten.

allutonài , vrb Definitzione pònnere giros de latone a calecuna cosa 2. at agatau una bella pipa allutonada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cercler de laiton Ingresu to rim with brass Ispagnolu zunchar con latón Italianu cerchiare di ottóne Tedescu mit Messing überziehen.

altudhàre , vrb: artudhare, artzudhare, astudhare, atudhare Definitzione pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare Sinònimos e contràrios aciuciudhae, altudhire, apilurtzie, arpilare, assunciudhai, aturtudhire, atzultzudhare, impilurtzai, impriutzai Frases fit artudhadu a su fritu e a su fàmene 2. mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire dresser les cheveux sur la tête (herisser), frissonner de froid, frissonner d'horreur Ingresu to make s.o.'s hair stand on end, to shudder Ispagnolu espeluznar, ponérsele los pelos de punta Italianu far rizzare i capélli, rabbrividire Tedescu die Haare sträuben, schaudern.

altudhíre , vrb rfl: altzudhire, artudhire, artzudhire, astudhire, atudhire Definitzione atzutzudhire, pònnere sa tzudha, inteterare su pilu de su fritu, de s'assíchidu o de sa timoria, de s'isprama Sinònimos e contràrios aciuciudhae, altudhare, assunciudhai, aturtudhire, atzudhai Frases sos pilos mi si fint altzudhidos ca mi pariat de intèndhere ispisinzu de pessones ◊ unu cane orulendhe ti astudhit sas palas de ispreu ◊ bastat solu un'umbra dai tesu chi bos faghet altudhire onzi tudha ◊ s'assuconu l'aiat fatu atudhire cantos pilos giughiat ◊ solu a bi pessare si mi artzudhint sas palas! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu en avoir la chair de poule Ingresu to get goose-flesh Ispagnolu espeluznar Italianu accapponare Tedescu schauern.

àmbulu , nm Definitzione sa capacidade o fortza de andhare; su movimentu de su brasciolu dormindho su pipiu; s'incannada po brinchidare Sinònimos e contràrios passu / bantzicadura, nannicadorju Frases esso a mi chilcare trabàgliu, ca so ancora in edade e s'àmbulu no mi mancat ◊ cussu est cadhu chi tenet àmbulu ◊ su pitzinnu, a nitzuledhu, fit sighindhe s'àmbulu de su brassolu candho sa mama lu fit ninnendhe ◊ mancari triziledha comente paret at s'àmbulu bellu de trabagliare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu action de marcher, balancement Ingresu walking ability, rocking Ispagnolu ambulación, balanceo Italianu capacità di camminare, dondolìo Tedescu Fähigkeit zu laufen, Geschaukel.

ammamizàre , vrb: ammammizare Definitzione nau de animales e de gente, andhare, acortzire a sa mama, cricare sa mama po amparu; istare o èssere atacaos meda a sa mama Sinònimos e contràrios ammammaritzare Frases cussos crabitos si sunt ammamizados Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se réfugier dans les bras de sa mère Ingresu to shelter by one's own mother Ispagnolu enmadrarse Italianu rifugiarsi prèsso la madre, èssere mólto attaccato alla madre Tedescu sehr an der Mutter hängen.

ammammaritzàdu , pps, agt Definitzione de ammammaritzare; nau de ccn., chi est tropu atacau a sa mama Sinònimos e contràrios cdh. ammammariciatu Tradutziones Frantzesu qui est dans les jupes de sa mère Ingresu mummy's boy Ispagnolu madrero Italianu mammóne Tedescu sehr an der Mutter hängend.

ammarmuraméntu , nm Definitzione su ammarmurai, su si che ifridare tropu de sa carena Sinònimos e contràrios artanadura, ateterigamentu, sfritoru Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup de froid Ingresu frostbite Ispagnolu aterimiento Italianu assideraménto Tedescu Erfrierung.

ammesài 1, ammesàre , vrb Definitzione fàere a mesu, imbuidare un’istrégiu fintzes a sa metade, bogandhondhe sa metade de sa cosa Sinònimos e contràrios immesare, ismesujare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu partager en deux, réduire de moitié Ingresu to halve Ispagnolu dividir en dos Italianu dimezzare Tedescu halbieren.

ammestadài , vrb: ammistadai, ammisterai Definitzione fai ammistadi o tenni un'ammistadi, nau de cojuaos, su si dha intèndhere cun àtera fémina o àter'ómine (ma si narat fintzes in su sensu de amighéntzia cun chiesiògiat) Sinònimos e contràrios afancedhae, afantare, amicare, amicitziare Frases Micheli abbetiosu, no mi bollu ammistadai…◊ su tali, mancai béciu e babbu de tantis fillus, si est ammistadau cun d-una piciochedha 2. is duas famíglias fiant ammistaradas e biviant totus impari Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vivre en état de concubinage Ingresu to maintain an illicit affair (love) Ispagnolu amistarse, amancebarse Italianu intrattenére una relazióne amorósa illécita Tedescu ein außereheliches Verhältnis unterhalten.