Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

trínca 1 , nf Definitzione unu grupu o tanti de tres; in su giogu de is cartas, una trinca est fata de tres cartas totu de su matessi sinnu e diferente númeru, o totu de su matessi númeru e diferente sinnu: mescamente assu, duos e tres impare, ma est fintzes su giogu a iscoba chentza s'assu Sambenados e Provèrbios smb: Trinca, Trincas Terminologia iscientìfica ggs Ètimu ctl., spn. trinca Tradutziones Frantzesu trio, groupe de trois, tré-sept Ingresu trio, tern, tressette (card game) Ispagnolu trío, terna, tres sietes Italianu trio, tèrna, tressètte Tedescu Trio, Dreizahl, Tressette.

tríncu , nm arresorzada, frincu, ischingiada, secada, sinnolu, trínchisi / tzulumbone Definitzione segada a lepedha, gurtedhu, trintzete, o àteru, fintzes pistadura ufrada de cropu a conca, giúmburu Frases portàt unu trincu ca su babbu dh'iat donau una surra a pompa ◊ custu mangallu de piciochedhu si at fatu unu trincu in conca ◊ Bachisedhu est rutu in terra, chin d-unu trincu in conca Ètimu ctl. trenc Tradutziones Frantzesu coup de rasoir Ingresu razor slash, wound Ispagnolu navajada, herida, golpe Italianu rasoiata, ferita da tàglio o da còrpo contundènte, tràuma Tedescu Schnittwunde.

tronidàrza , nf Definitzione s'isciorrocada o tzacurrare de is tronos Sinònimos e contràrios isbómbiu, isbomborada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fracas de tonnerre Ingresu rumble of thunder Ispagnolu fragor de los truenos Italianu fragóre dei tuòni Tedescu Rollen des Donners.

trubbàda , nf: truvada, turbada Definitzione su trubbare; móvia a forte, cun fortza totinduna, currendho po iscúdere, po lòmpere a calecuna cosa o a ccn. a giagaradura; in cobertantza, zutura Sinònimos e contràrios trambuscada, trumentata / trubbera Frases at fatu una trubbada de bentu ◊ si li at fatu una trubbada su mascru a tzumbadas chi l'at fatu fintzas rúere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu action d'exciter, de pousser Ingresu rashness Ispagnolu arremetida Italianu avventaménto Tedescu Werfen.

truígu , nm Definitzione fundhu de bide, pitzu Sinònimos e contràrios rabatzone Frases est torradu cun sa béltula prena de truigos Tradutziones Frantzesu cep de vigne Ingresu vine stock Ispagnolu cepa Italianu céppo di vite Tedescu Stock.

trumbulladúra , nf Definitzione su trumbullai Sinònimos e contràrios abbaunzamentu, intrullamentu, trumbullamentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu action de troubler Ingresu muddiness Ispagnolu enturbiamiento Italianu intorbidaménto, intorbidazione Tedescu Trübung.

trumbullaméntu , nm Definitzione su trumbullai Sinònimos e contràrios abbaunzamentu, intrullamentu, trumbulladura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu action de troubler Ingresu turbidity Ispagnolu enturbiamiento Italianu intorbidaménto, intorbidazione Tedescu Trübung.

trupiàda , nf Definitzione su trupiare Sinònimos e contràrios afissa, multa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pressage, action de presser, d'essorer Ingresu squeeze Ispagnolu prensado Italianu strizzata, spremuta Tedescu Auswringen.

túdha , nf: (sa t. = nr. satúdha) artzudha sudha 1, tzudha Definitzione (upm) su pilu grussu de unos cantu animales (mescamente de su porcu); su pilighedhu chi portat in dossu sa carena candho si artzat e intèterat po su fritu o timendho; fintzes cambu nou chi bogant is matas Sinònimos e contràrios intzudha / pilurtza / brossa, bullone, froedha, pigionatzu / tudhu Maneras de nàrrere csn: pònnere sa t. = artziai is pilus (de su frius, de sa timoria); tudhas de sos pódhiches = pilisungras, piunga; giúghere tudhas in su coro = èssiri disapiadau, iscanidu, isferitzadu, fàghere male chentza sentire dolu perunu Frases su porcu si uscrat o si sàmunat in abba budhindhe pro che li catzare sa tudha 2. titia, mi est posta fintzas sa tudha cun totu cussu fritu! ◊ a mimme cussas paràgulas mi fachiant essire sa tudha (F.Satta)◊ odheu, cussa chistione ndhe ponet prammu de tudha fintzas a mie! Terminologia iscientìfica crn Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu poil de porc, soie Ingresu bristle Ispagnolu cerda Italianu sétola Tedescu Borste.

turgusòne 1 , nm Definitzione erba sardónia o apiu burdu de arriu o fenugu de àcua, genia de erba mala chi assimbígiat a s'àpiu areste, ma toscosu chi faet mòrrere animales e gente Sinònimos e contràrios apiuareste, apiubburdu 1, lauguadhinu, pàrdinu Terminologia iscientìfica rba, Oenanthe crocata Tradutziones Frantzesu renoncule de Sardaigne Ingresu blisterbuttercup Ispagnolu nabo del diablo Italianu èrba sardònica Tedescu Froschkraut.

tutuàciu , nm: tuturatzu Definitzione s'ispiga de su moriscu: gurdone de triguíndia o pipiedha de cixiniau Sinònimos e contràrios burrichedhu, cozorotu, cucuta, pannucra, tulatzu, trúturi 1 Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu épi de maïs Ingresu maize-cob Ispagnolu mazorca Italianu pannòcchia del granturco Tedescu Maiskolben.

tzacarramànu , nm Definitzione tzàcurru a sa sighia fatu iscudendho is manos apare in sa pranta / fai su tz. = tzocare sas manos Sinònimos e contràrios taculamanos, tzaculimanu, tzocamanos, tzóchida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu battement de mains Ingresu clapping Ispagnolu palmoteo Italianu battimano Tedescu Händeklatschen.

tzantaréssu , nm Definitzione iscutulada, cropu (de isciàbbula) chi si giaet cun sa lama de ciatu Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu coup du plat de l'epée Ingresu blow with the flat of the sword Ispagnolu cimbronazo, cintarazo Italianu piattonata Tedescu Schlag mit der flachen Klinge.

tzàpu 1 , nm: ciapu, sàpuli, tàpulu*, tzàpulu, tzàpuru Definitzione orrugu de istràciu béciu, orrugu de orrobba, pruschetotu orrugu chi si cosit a unu bestimentu o àteru po arrangiare un'iscórriu, un'istampu / min. tzapuedhu; tzapu de peis = corriolu de tela, petza de pè; tzapu de ortigu = orrugu Sinònimos e contràrios istràciu Maneras de nàrrere csn: ghetai unu tzàpulu = cosire, pònnere unu tàpulu; fuedhai a buca de tzàpulu = faedhare coment'e a buca prena, de no si cumprèndhere bene su chi si narat; dogna tzàpulu bolit intrai in lissia = nau de unu coredheri chi boit manixai cosas difícilis; niai a tzàpulus = a froca lada, a tàpiles mannos; pàrrere unu tzàpulu cotu in sa lessia = zúghere sa cara che sa tela (de assuconu, de maladia) Frases una màchina dh'at imbistida e iscavuada a terra cument'e unu tzapu ◊ at agatau una pipia de tzapus totu prena de agullas Tradutziones Frantzesu pièce de rajout Ingresu patch Ispagnolu parche Italianu tòppa Tedescu Flicken.

tzentèdha , nf Definitzione gente metzana, malebortzedida, chi no at caràtere, de pagu contu Sinònimos e contràrios gastile, gentaredha, gentixedha Tradutziones Frantzesu gens de peu Ingresu low-minded people Ispagnolu gentuza Italianu gentùcola Tedescu kleines Volk.

tzíta , nf Definitzione avisu a su pretore, a tribbunale po calecunu pretu; avisu de pagamentu e fintzes genia de singiale de su chi depet acontèssere / dare tzitas = atzitzare, ispuntorzare, donai ocasioni, dare aggheju Sinònimos e contràrios tzitu 2 Frases su marisciallu che giughet una carta de bullu cun sa tzita a sa giustíssia pro li fàghere su dibbatimentu ◊ a candho est sa tzita pro cussu dibbatimentu? 2. si no farto, custa tzita est cosa de pagare! ◊ custa est sa tzita de pagamentu de sa lughe 3. Pascualinu dabat tzitas a su socronzu a mandhare su telegramma ◊ Chischedha possediat unu giosso in domo de su connau e non liu aiat mai chérfiu tzèdere: pro cussu fint sèmpere a fustes ritzos e dàndhesi tzitas Ètimu spn. cita Tradutziones Frantzesu sommation de payement Ingresu summons, payment advice Ispagnolu citación, apremio, premonición Italianu citazióne, avviso di pagaménto, premonizióne Tedescu Vorladung, Zahlungsanzeige.

tzóu , nm: ciou, tzovu Definitzione genia de púncia, prus che àteru a conca grussa (pl. tzoos, tzos): una calidade de ciòs dhos ponent a ferrare cuadhos, boes, àinos / min. tzoighedhu Sinònimos e contràrios aciolu, cioi, unciou Maneras de nàrrere csn: a tzos chi lu fetant!, a tzovos de cabadhu los facant! = zenia de frastimu; èssere cosa de tzou (nau de unu)= èssiri cosa de giudu, bonu o bellu a ccn. cosa; no ndhe fàghere ne crau e ne tz. de unu, ne tzou e ne tzau = no arrennèsciri a dhu cumandai, a si ndi fai meri, a dhu ghetai in pinta; no ndhe fàghere una de tzou = no fai nudha bèni, mancu una de pòdiri andai bèni Frases unu corfu a su ferru, unu a s'incúdine, sichiat a ischertzare ferru e a fàchere tzoos e ferros de boe ◊ su rellozu lu tenzo apicadu a unu tzou in su muru ◊ unu tzou li ponzo a su cosinzu 2. non ses como cosa de tzou pro gulpa de s'idea tolta! ◊ no bi ndh'at unu de tzou de cussos pisedhos! ◊ mutu che tzou, est sichitu a annare a su travàgliu ◊ no ndhe poto fàghere ne crau e ne tzou, de isse ◊ de tantas chistiones sentza fundhu no ndhe at bogadu ne crau e ne tzou Sambenados e Provèrbios smb: Zou Tradutziones Frantzesu clou de ferrure Ingresu nail Ispagnolu clavo baladí, claveta Italianu chiòdo da maniscalco Tedescu Hufnagel.

tzumbàda , nf: atumbada*, tumbada, tzumbata Definitzione su cropu de conca chi si giaent is mascos (de brebès) gherrandho Sinònimos e contràrios atróculu, crabitinu, intzumbada, isconcada Frases sos mascros sunt totaganta die a tzumbadas ◊ s'erbeghe li fit posta ifatu a tzumbadas, a su grodhe, fintzas chi li at fatu lassare s'anzone Tradutziones Frantzesu coup de cornes Ingresu butt Ispagnolu cornada Italianu còzzo Tedescu Stoß.

tzurríta, tzurrítu , nf, nm Definitzione min. de tzurra 1, sa trota pitichedha Sinònimos e contràrios groli, odhiolu, seju 1, sodhiscu, trotischedha Tradutziones Frantzesu alevin de la truite Ingresu alevin Ispagnolu alevín de la trucha Italianu avannòtto della tròta Tedescu Forellefischbrut.

tzurumbecàre , vrb Definitzione èssere cun sa conca a tontonadas, lassare orrúere sa conca dormindhosi cicios, tènnere sonnu meda de no poderare sa conca firma Sinònimos e contràrios abbiocare, sconchiai, sconcoinai, tzilibbecare, tzinghirinare, tzumbecare Frases si tzurumbeco subra su piatu diventat sónniu finas su ricatu ◊ bae e corcadiche, chi ses tzurumbechendhe! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hochement de tête à cause du sommeil Ingresu to lose one's head balance for the sleep Ispagnolu cabecear Italianu tracollare della tèsta per il sónno Tedescu Kippen des Kopfes aus Schlaf.