Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbacràsta , nf: abbagrasta, acuagrasta Definitzione s'abba chi portat s'olia e chi, candho est mólia, si ndhe iscèberat e si fúliat po chistire s'ógiu límpiu; s'abba de su giodhu, sa chi s’iscèberat faendho su butiru; nau in cobertantza, cosa de pagu valore, machine Frases pro chirriare bene s'ozu dae s'abbagrasta a sos isportinos lis cheret betadu abba budhindhe 2. tue in conca bi giughes abbagrasta, bellu meu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu eau restante du procéde de préparation des olives Ingresu water remnants of olives processing Ispagnolu oleaza Italianu àcqua residuata dalla lavorazióne delle olive Tedescu nach der Bearbeitung von Oliven oder Milchprodukten entstandene Flüssigkeit.

abbandhàre , vrb: abbandhiare Definitzione pònnere o lassare abbandha, a una parte (fintzes po chistire) Sinònimos e contràrios apaltare, assolae, chirrare | ctr. abbamare, amedhare, aunire Frases pro èssere segura cussa cosa cheret abbandhada ◊ daghi sas fozas de su fiore si abbandhant, in tzertas àrbures, abbarrat su frutu ◊ oriolos mannos ant ghiadu sa zente marranera e pro cussu, pesso, sunt tucados abbandhendhe sa preítia chena pore de arguais ◊ abbandhatiche! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mettre de coté, s'écarter Ingresu to withdraw to put aside Ispagnolu apartar, poner aparte Italianu métter da una parte, appartarsi, estraniarsi Tedescu zur Seite legen, sich zurückziehen.

abbaunzaméntu , nm Definitzione su abbaunzare, su imbrutare, ammarciare pruschetotu s'onore Sinònimos e contràrios intrullamentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu action de troubler Ingresu turbidity Ispagnolu enturbiamiento Italianu intorbidiménto, imbrattaménto Tedescu Trübung, Beschmutzung.

abbentàda , nf Definitzione bentu chi portat fragu pudésciu, fragu meda chi si pigat agiummai coment’e chi siat una nue de bentu; idea, pentzada chi benit a conca; su abbentare, asciutare Sinònimos e contràrios abbentu, abburata, afrusada, arrancu, arrasta, fiacu 1, pudescioi / meleda, seledu Frases comente colas acurtzu leas s'abbentada de su fragu chi lassat andhare ◊ at bénnidu un'abbentada de pudidore chi no si bi podiat parare! ◊ comente ant picau s'abbentada de su pudiore ant bochinau ispaporicaos 2. li at bénnidu un'abbentada a conca!… 3. a custa robba li cheret dadu un'abbentada, ca est ifusta Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup de vent, fig. vague Ingresu gust of wind, stench Ispagnolu vaharada, ventada Italianu zaffata, ventata Tedescu übelriechende Dunstwolke, Windstoß.

abbétia , nf, nm: abbétiu, bétia Definitzione su istare abbetiandho, repicandho, sighindho a nàrrere una cosa mancari s'àteru niat chi nono o un'àtera cosa; su naturale de s'abbetiosu Sinònimos e contràrios aputa, arraghèscia, arrepedhu, bicàcara, condierra, contumàcia, ghirta, profídia, reota, repitida, rochella, tostorrímine, tricata / abbogu / certu Frases fiat nàscia un'abbétia tra issus po sciri chini fut su prus importanti ◊ sciat arrespundi a is abbétias de is Giudeus ◊ Pàulu iat fatu nasci un'abbétia manna tra is Fariseus e is Sadduceus (Atus)◊ totus, a s'abbétiu, allutànt is origas ◊ no fiat cumbintu de su chi dhi at nau e at sighiu s'abbétiu 2. sa libbertadi permitit a Pinóchiu de fai is contus cun is isbàglius, cun sa disubbidiéntzia, cun s'abbétia ◊ iat pigau s'abbétiu de narri ca fiat de aici Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu obstination, prise de bec Ingresu obstinacy, squabble Ispagnolu testarudez, terquedad Italianu caparbietà, ostinazióne, battibécco Tedescu Starrköpfigkeit, Wortstreit.

abbidamènte , avb: abbididamente, abbididarmente Definitzione coment’e biendho (craru) su chi s'est faendho o chi si bolet fàere, apostadamente, ischindho e bolendho su chi si faet (ctr. de malascigura) Sinònimos e contràrios abbidentemente, abbiduduidu, apostadamente Frases cussa fit mancàntzia fata abbididamente e la depiat pagare ◊ chi si fetat male in fadhina, pro no ischire, si podet cumprèndhere, ma abbididarmente nono! ◊ cussu est dannu fatu abbididarmente, no est irmarru! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu en connaissance de cause Ingresu after due consideration, deliberately Ispagnolu con conocimiento de causa Italianu a ragion veduta, deliberataménte Tedescu nach reiflicher Überlegung.

abbilgonzàre , vrb: abbirgonzare Definitzione giare una briga a unu faendhodhu a bregúngia, pigare a befa, fàere a bregúngia /(nadu de ómine) abbirgonzare una fémina = ofèndhere in s'onore, aprofitaresindhe Sinònimos e contràrios abbàtere, abbatire, abbefiare, abbirgonzire, afachilare, atzantarare, ibregungire, ilvilgonzare, rividire Frases pro los iscadhare aiat pessatu de los abbirgontzare dainnantis de totucantos ◊ deo so ómine de campagna e sas féminas bidharesas mi che abbirgonzant, ca narant chi mi leant su fiagu de s'areste! (A.Canalis) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couvrir de honte Ingresu to shame Ispagnolu avergonzar, abochornar Italianu svergognare Tedescu beschämen.

abbizàghe , agt Definitzione chi istat abbillu, chi si acatat de totu Sinònimos e contràrios abbizósicu, abixanti Frases fit un'ómine abbizaghe e inzeniosu chi podiat agghejare e disatinare ispantamundhos e carravàulas, bentureris e malintragnados (T.Pinna) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui s'aperçoit de toute chose Ingresu weary person ?? Ispagnolu perspicaz Italianu che si accorge facilménte di tutto Tedescu umsichtig.

abbuciconài , vrb: buciconare Definitzione pigare a bucicones, a cropos de púngiu Sinònimos e contràrios acatzotai, apugnigosai, apuinare, apunzare, burtzigare Frases si funt abbuciconaus paribari Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu donner des coups de poing Ingresu to punch Ispagnolu pegar una piña Italianu cazzottare Tedescu mit Fäusten schlagen, boxen.

abbultzonàdu , pps, agt Definitzione de abbultzonare; chi est totu abbugnau Sinònimos e contràrios acrocongiolau, becosu, bumburonau Tradutziones Frantzesu plein de bosses Ingresu bumpy Ispagnolu lleno de chichones Italianu bernoccoluto Tedescu voller Beulen.

aberènza , nf Definitzione genia de erruca (e calagasu) chi si papat sa chera de s'abe in is casidhos Sinònimos e contràrios arrenze, ramedha, tanzolu Terminologia iscientìfica crp, galleria mellonella Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fausse teigne de la cire Ingresu greater wax moth Ispagnolu tiña, polilla de la cera Italianu tignòla dell'àrnia, càmola del miele Tedescu große Wachsmotte

acaída , nf Definitzione sa citia, sa firmada chi unu faet foedhandho Sinònimos e contràrios cagliada, cedada, citida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu action de taire Ingresu action of being silent Ispagnolu callada Italianu atto di tacére Tedescu Schweigen.

acànta, acànte , avb, prep: acantu, acranta Definitzione a pagu tretu de unu logu, de unu puntu Sinònimos e contràrios acultu, afaca, afúndhiu, aproba, issoru, oràines / apunta / acantu 3, inue | ctr. aillargu, atesu Maneras de nàrrere csn: acanta mia, tua, sua, e gai = acurtzu a mie, a tie, a isse; sa domu acanta = sa domo (chi est) acurtzu; gei bolit acanta a… = mancu a paragone a…, est meda menzus de… Frases is bidhas de acanta ◊ fiat acostendimindi acanta coment'e unu serpenti tentadori ◊ deo e tue, solos, in serenu e rassignadu andhare, acantu acantu ambos passamus (F.Sechi)◊ disigiosu ndi seu de ti portai acanta! 2. baidindi de acanta mia! ◊ sos pastores, candho torrant, ponent sa pinneta acanta tua ◊ mi pòngiu innòi, acanta tua ◊ su pitzinnu curriat a innantis e a segus e poi torraiat acanta de su babbu ◊ deo sola acantu a tie bénnida so che ladra ◊ sas violetas no parent galanas postas acantu de una rosa amena (Cubeddu)◊ portau a tui acanta mia ◊ beni a s’agiudai, acosta acanta nostra! 3. dh'eis a biri in su logu acanta no iat a depi mai intrai ◊ cussu est unu chi messat acanta no at seminau 4. cussa picioca at a èssi acranta de cumpriri cun s'istúdiu?! ◊ seo acanta acanta a pèrdere sa passéntzia ◊ est acantu acantu a bènnere ◊ fis acantu a essire unu zigante! 5. su binu miu mancu acanta dhu bolit a su tuu! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu près de Ingresu near Ispagnolu cerca Italianu vicino, accanto Tedescu nahe (Adj., Adv., Präp.), in der Nähe.

aciàchidu , nm Definitzione css. cosa chi curpit sa salude, dannu, istrobbu mannu Sinònimos e contràrios mantza, màrcia, taca 3 Ètimu spn. achaque Tradutziones Frantzesu ennui de santé Ingresu ailment Ispagnolu achaque Italianu acciacco Tedescu Gebrechen.

aciapagàni , nm: atzapacanes Definitzione aciapa canis, aina po cassare is canes chi no tenent mere, bagamundhos Terminologia iscientìfica ans Ètimu itl. acchiappacani Tradutziones Frantzesu employé de la fourrière Ingresu dogcatcher Ispagnolu perrero, lacero Italianu accalappiacani Tedescu Hundefänger.

acínnidu , nm: acinnu, atzinnu Definitzione genia de móvia chi si faet mescamente cun s'ogu o cun sa manu, sa conca, coment’e bolendho nàrrere o inditare calecuna cosa; acinnu est fintzes sa lampada de is lampos atesu chentza chi s'intendhat su tronu Sinònimos e contràrios acinnira, ammiada, chinnida, cinnu / lampada Frases no mi fetas atzinnos ca no isco a tzinnare ◊ dhi fait acínnidu cun su didu a su sartitzu apicau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe, cligner de l'oeil Ingresu nod, wink Ispagnolu ademán, seña Italianu cénno, accénno Tedescu Zeichen, Wink.

aciotàda , nf: aciotara, atzotada Definitzione cropu de aciota Sinònimos e contràrios corriada, illatigada, iscorriada, nerbiada / cdh. aciutatura Frases is dis fiant passadas cun lentesa infinia, tochendi is oras e is minutus coment'e aciotadas ◊ candho nos intendhiat alleghendhe in sardu, su mastru nos daiat tres atzotadas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup de fouet Ingresu lash Ispagnolu azote, latigazo Italianu frustata Tedescu Peitschenhieb.

acíva , nf: atziva Definitzione totu is trastos de una cojuada noa Sinònimos e contràrios asciugàriu, pannamenta Frases còmpora cantu cheres note e die: arrecadas, collanas e acivas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu trousseau de jeune fille Ingresu trousseau Ispagnolu ajuar, equipo Italianu corrèdo da spòsa Tedescu Aussteuer.

acocoàdu , pps, agt: acocoau Definitzione de acocoare; chi est pitichedhu de carena, chi paret unu cocoi, unu tzintzigorru, fintzes chi est allorigau che cocoi Sinònimos e contràrios bàsciu 1, minoredhu, pitiarredhedhu 2. colorus acocoaus gosant tébidu soli Terminologia iscientìfica zcrn Tradutziones Frantzesu petit de taille Ingresu little Ispagnolu bajo, pequeño Italianu piccolino Tedescu klein.

acoítu , avb: acuitu Definitzione a coitu, coitandho, de inoghe a pagu tempus, a pag'ora, ma fintzes chitzo Sinònimos e contràrios allestru, debresse, impresse, luego Frases dae inoghe deo mi ne anno acoitu ◊ cussa cosa si púrdiat acuitu ◊ sa pipia pesat acoitu cummente a sempre 2. issu crocat e pesat puru acuitu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tout de suite Ingresu at once Ispagnolu enseguida Italianu sùbito Tedescu sofort.