abbucài , vrb: abbucare,
abbuchiare 1 Definitzione
pònnere istrègios cun sa buca a cara a fundhu, conca a bàsciu, afacaos, o a buca apare (ma fintzes betare cosa a covecadura a un'istrégiu); serrare calecuna cosa, mancari no deunudotu; nàrrere cosa a unu coment’e po dhi tupare sa buca, in su sensu de dhu currègere, de dhi foedhare male, de dhu fàere citire
Sinònimos e contràrios
abbucaciai,
abbufiare,
currèzere,
irmurrare,
iscontroriare
/
serrai
/
covecare,
inconchinare,
rebbucai
Maneras de nàrrere
csn:
abbucai sa porta = tambàrela unu pagu; abbucare un'àidu, un'abbertura = tupai, serraidhus; abbucai su lentzoru = furriàrendhe unu pagu a subra de s'àtera cuguzura, in conca de letu; abbucaisí = rúere a buca a terra, nadu prus che àteru de isterzu; abbucai su sèmini = carrarzare su sèmene betadu in sa terra arada
Frases
nau ca mi nci abbucu a mari chi m'intendu nai "presoni"! ◊ prima ndi est ampuau e apustis si nci est abbucau a iscabiossu ◊ abbuca totu a su cadhaxu! ◊ dèu dep'iap'ai tocau calancunu mucioni e sa pingiada de su trébini si ndi fut abbucada a terra
2.
in su cunzadu bi at àidos de abbucare, no b'intret bestiàmine ◊ abbuchedhu bene cuss'àidu, ca sas albeghes podent repítere!
3.
su babbu fiat murrungendi e abbuchendi su fillu ◊ su coronellu si ndh'est fichidu e cun boghe alterada l'at abbucadu ◊ dego no ndhe aio cosas de mi nàrrere tue, e mancu commo as de mi abbucare! ◊ si istat bona dh'aiat abbucada canno dh'at intesa faedhanne male! ◊ sa sorre si est posta a fàere sa maca e su frade dh’at abbuchiada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tancer,
rabrouer
Ingresu
to reproach
Ispagnolu
colmar,
caerse de cabeza,
reprochar
Italianu
abboccare,
cadére a tèsta in giù,
rimbrottare
Tedescu
umkippen,
mit dem Munde fassen,
anlehnen,
ausschimpfen.
aggrillàu , agt Definitzione
nau de ccn., chi portat bibbigorrus, ideas istrambecas in conca
Sinònimos e contràrios
acascabellau,
dengosu,
schinitzosu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui est plein de lubies
Ingresu
to be full of whims
Ispagnolu
soliviantado
Italianu
che ha grilli per la tèsta
Tedescu
wer Grillen im Kopf hat.
cònca , nf Definitzione
in sa carena, sa parte ue funt is crebedhos, is arremos de intèndhere, bíere, papare e arrastare: sa parte de ananti est sa cara, chi distinghet dónnia persona a sa bisura; sa conca est mescamente sa parte prus in artu o prus addenanti in d-una carena animale e si pentzat sèmpere coment'e sa parte prus importante, tanti de dha cunsiderare, po su cristianu, sinónimu de persona, mente, inteligéntzia, crebedhu; de unu logu, su tretu in artu, a sedha o cúcuru; de unas cantu erbas, s'ispiga o sa parte prus grussa; sa parte prus grussa de calecuna aina (de màgiu, agúgia, fusu, púncia, crau, obbilu); sa punta de is pódhighes (e fintzes de su trigu, de s'órgiu); a logos, sa c. est s'istrégiu de linna o tianu po impastare sa farra / min. conchedha, conchighedha, conchixedha (a bortas nau po conca machillota), concutza
Sinònimos e contràrios
carbedhu,
cúcuru
Maneras de nàrrere
csn:
bia de c. = chirra; perra de c. = una metadi; c. cucuràcia = cun sa sedha unu pagu a punta; a c. sciorta = a conca nuda, chentza bonete o mucadore; cumportamentos distintos de sa conca = conchi + agt.: conchiabbadu, conchibbódiu, conchilébiu, conchilenu, conchimanigadu, conchiminudu, conchipérrinu; fàghere de c. = mòviri sa conca coment'e bolendi nàrriri ccn. cosa; èssiri o andai a c. scinta = a conca nuda, chentza mucadore o bonete; èssere o andhare a conca betada = castiendi a terra po sa bregúngia; betàrendhe sa c. a ccn. = nàrriri cosa a ccn. fintzes a istrobbu, segai sa conca, sa passiéntzia; segare, segai sa c. a ccn. = fàere unu frincu in conca, una segada in conca a ccn.; segàreche, segaindi sa c. a ccn. (o a un'animali) = degogliare, isconcare a ccn.; portai sa c. cantu una cuarra = ammuinada, che in moida de rios; colàreche o essire dae c. (nadu de carchi idea)= iscarèsciri una cosa; colare in c. = bènniri in menti, pentzai; fai conchedhas = tzurumbecare, isconchiai; bènnere a c. = pentzai, arregordai; bogai una cosa de c. = fàgheresi passare s'idea; pònniri in c. una cosa a unu = tzacarecheli un'idea ne zusta e ne bona; pònnere, pònniri a c. = callai a ciorbedhu, currèzeresi, essire zudissiosu, insabiai, cussentire; èssere, no èssere zustu de c. = portai is ciorbedhus a postu, èssiri sàbiu, arrexonai bèni, èssiri pretocau; portai conca = zúghere zudíssiu, atuamentu, sabiore; no portai c. po… = èssere pessendhe in àteru; fàghere a c. sua = sentza de ascurtai a nemus; tocau a c. = chi fait machioris; pònnere c. a, o pesare c. de una cosa = pessare a la fàghere; conca a… = faci a…; èssere a c. de… = fai comenti…; zúghere sa c. leada de… = pentzai isceti a…; segamentu de c. = ifadu, cosa inzotosa; lassare sa c. a unu = acabbaidha de dhu circai contus; artzada de c. = arrennegu airadu de fàghere aconcadas macas; èssiri o istai a c. calada = coment'e pessamentosu, a ogros a terra, a conca bassa; arrúiri, mòrriri totus a una c. = a conca apare, a una fasche, totugantos paris; bènnere dae c. (nadu de carchi pessada, de cosa chi si faghet) = èssiri frutu de arrexonamentu, cosa bene pessada, sàbia; c. morta (nadu de laore) = ispiga aurtida, cun ranu míseru
Frases
no zughet unu tudhu de pilu in conca ◊ cussa pisedha istat a conca falada ca est birgonzosa ◊ sa conca est atacada a su bustu po mesu de su tzugu ◊ no ti dha provis meda sa conca, no ti noxat!…◊ su dolore de conca est cosa mala ◊ no camines a conca in artu ca no bides ue pones sos pes!
2.
su trigu si ndi segat po sa conca e no po sa canna ◊ ist tocau a ndhe bodhie s'órgiu a conca a conca de terra !◊ mi serbint duas concas de allu, de cibudha, cherzo duas concas de frenugu ◊ candu femu manorba portamu is conchedhas de is didus de is peis e de is manus sempri arrúbias
3.
in sa conca de s'órdine sa terra est prus tosta ◊ sa conca de su surcu no est abbada ◊ in conca de letu pone su fusile!
4.
mi che ses faghindhe sa conca che moju cun custu burdellu ◊ ohi, làssami sa conca chi no ndhe cherzo mancu intèndhere! ◊ candho sunt a conca de binu no cumprendhent prus nudha ◊ cussu est mannu ma a conca de criadura! ◊ zughet sa conca leada de su zogu ◊ cudhas isciuchendhe e issa chena sessare de nàrrere e betèndhendhe sa conca a totu!
5.
mi est passau de conca e no apu fatu su chi as nau ◊ a ndhe li colat, totu, de cosas in conca!…◊ mi ch'est coladu dae conca, su chi depia fàghere ◊ su babbu at nau de mi lu bocare dae conca de pessare a sa fiza! ◊ no ti dh'apu nau ca mi nd'est essiu de conca ◊ no pongas conca a totu is cosas chi ti nant! ◊ dae conca ti benit a lassare una criadura sola in logu de perígulu?!…◊ mi lu at nadu puru ite fit, ma a mie no mi ndhe abbarrat in conca!
6.
cussu est conca maca: no ndhe faghet una zusta ◊ fiat una picioca bellixedha, ma cantecantu de conca sua, po no nai isteulada in totu ◊ custa cosa est bogandumí de conca: mi depit cumpadessi! ◊ ant fatu a conca issoro ◊ c'est chini portat prus conca e chini prus pagu ◊ poita abarras fadendi conchedhas e no ti crocas?
7.
fuiant acambitendi conca a sa crésia ◊ dh'apu agatau conca a su portu ◊ seu currendu conca a incudhai ◊ gei currit, conca a sa provenda!
8.
aici morreus totus a una conca
Sambenados e Provèrbios
smb:
Conca, Concas
/
prb:
a chie at conca no mancat berrita ◊ cheres bènnere paba? ponedilu in conca!
Terminologia iscientìfica
crn
Ètimu
ltn.
concha
Tradutziones
Frantzesu
tête
Ingresu
head
Ispagnolu
cabeza
Italianu
tèsta,
capo
Tedescu
Kopf.
dischissiàre , vrb Definitzione
tocare a conca, essire macu, irbariadu
Sinònimos e contràrios
ammachiae,
delliriare,
dessessire,
irbariare,
iscansae,
ischissiai,
issentire,
istinare
Frases
sas féminas nos faghent dischissiare (S.Spiggia)◊ a mimme cussas mazinedhas de zocadores mi fachiant dischissiare ◊ si sunt dischissiandhe de su pessamentu ca su frade no at iscritu prus
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
devenir fou
Ingresu
to go mad
Ispagnolu
desquiciar
Italianu
impazzire,
andar fuòri di tèsta
Tedescu
verrückt werden.
frontúdu , agt Definitzione
nau de ccn., chi no sentit bregúngia; chi istat a cara arta candho foedhat in cara de gente, chentza tímere
Sinònimos e contràrios
caricotu,
carietadu,
facianu,
facimannu
| ctr.
bergungiosu,
duritosu
/
coragiosu
2.
custa pitzinna est frontuda e firma de coro
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
effronté,
dévergondé
Ingresu
brazen
Ispagnolu
descarado
Italianu
che tiene tèsta decisaménte,
spudorato
Tedescu
standhaft,
frech.
isconchinàda , nf: isconchinata Definitzione
isconchiada, móvia de conca coment'e abbasciandhodha o incrubandhodha a una parte; decisione pagu cunsiderada, cosa fata comente benit a conca
Sinònimos e contràrios
conchinada,
conchizada,
iscónchiu,
sconchiada
/
aconcada,
acucada
Frases
sa mamma, comente videt sos pitzinnos a isconchinatas, che los mandhat a letu
2.
isconchinadas ndhe aiat fatu prus de una e su babbu no fit meda cuntentu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
action hasardée,
inconsidérée
Ingresu
rash action
Ispagnolu
el mover la cabeza,
chifladura
Italianu
cólpo di tèsta,
azióne avventata
Tedescu
Kopfstoß,
unbesonnene Handlung.
scerbedhài , vrb: igerbedhare*,
sciorbedhai Definitzione
segare, bogare, pistare is crebedhos, sa conca, fintzes in su sensu de bochíere; pigare a conca, a crebedhos, su si pigare pentzamentu mannu o meda po calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
ischerbicare,
ispistidhai
/
irmedhighinare
Frases
si dh'incòciu, cussu molenti dhu tzucu a puntara de pei, dhu sfiguru, dhu sciorbedhu!
2.
custu est trabballu chi sciorbedhat ◊ no s'eus a sciorbedhai mera: si est mascu dhi poneus su nòmini de ajaju
Tradutziones
Frantzesu
casser la tête
Ingresu
to smash one's head
Ispagnolu
abrir la cabeza,
devanarse los sesos
Italianu
pestare,
rómpere la tèsta
Tedescu
schlagen,
jdm. den Kopf einschlagen.
sconchiài, sconchinài , vrb: isconchinare* Definitzione
mòvere sa conca a cropu (coment'e orruendho ainnanti), fàere isconchiadas, mescamente candho unu tenet sonnu e fintzes apostadamente po nàrrere chi eja o chi nono; istorrare a unu de fàere una cosa
Sinònimos e contràrios
iscabiare,
tzilibbecare,
tzurumbecare
/
scronnoriai
Frases
candu no est de acórdiu abarrat sconchiendi ◊ est a su scónchia scónchia, mortu de sonnu
Tradutziones
Frantzesu
chanceler,
trébucher (de la tête)
Ingresu
to overbalance with one's head
Ispagnolu
cabecear
Italianu
tracollare della tèsta
Tedescu
kippen des Kopfes beim Einnicken.
tàcia 1 , nf: tatza 1 Definitzione
genia de púncia, prus che àteru curtza e a conca manna, larga; fintzes s'ispina de s'istrúmbulu
Sinònimos e contràrios
bullita,
tacita
Frases
si prantas una tàcia in crésia ti arrestant ◊ prantai una tàcia in su muru
2.
sa tàcia chi su strumbu portat in pítziri increscit cument'e unu spitzu di espi (I.Delussu)
Ètimu
ctl., spn.
tatxa, tacha
Tradutziones
Frantzesu
clou,
caboche,
punaise
Ingresu
point,
drawing pin
Ispagnolu
tacha,
tachuela,
chinche
Italianu
chiòdo córto a tèsta grande,
puntina
Tedescu
Zwecke.
tzancarronàda , nf: ciancarronada Definitzione
aconcada maca, fatura de tzancarrones
Sinònimos e contràrios
aconcada,
acucada,
garrafatoni,
isconcata,
isconchinada,
meleda
/
cdh.tzancarrunata,
ttrs. tzancarrunada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faute grossière,
balourdise
Ingresu
big mistake,
stupid act
Ispagnolu
disparate,
imprudencia,
falta
Italianu
cólpo di tèsta,
gròsso sbàglio,
spropòsito,
balordàggine
Tedescu
unbesonnene Handlung,
grober Fehler,
Dummheit.
tzurumbecàre , vrb Definitzione
èssere cun sa conca a tontonadas, lassare orrúere sa conca dormindhosi cicios, tènnere sonnu meda de no poderare sa conca firma
Sinònimos e contràrios
abbiocare,
sconchiai,
sconcoinai,
tzilibbecare,
tzinghirinare,
tzumbecare
Frases
si tzurumbeco subra su piatu diventat sónniu finas su ricatu ◊ bae e corcadiche, chi ses tzurumbechendhe!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
hochement de tête à cause du sommeil
Ingresu
to lose one's head balance for the sleep
Ispagnolu
cabecear
Italianu
tracollare della tèsta per il sónno
Tedescu
Kippen des Kopfes aus Schlaf.