ghilípuru , nm Definition
su fermesílicu ingendrau ancora dormiu totu imbodhigau in sa napa
Synonyms e antonyms
drummiciolu,
mamaesonnu,
sónniga,
sonnighita
Scientific Terminology
crp
Translations
French
chrysalide du ver à soie
English
silkworm pupa
Spanish
crisálida
Italian
crisàlide del baco da séta
German
Puppe.
giubbilasciòne, giubbilatziòni , nf Definition
s'acabbada, sa essia de unu postu de trebballu po pensionamentu
Synonyms e antonyms
pensionamentu
Sentences
daghi bideint chi fia malegontza mi deint giubbilascione ◊ a is becesas si gosat sa giubbilatzioni
Translations
French
mise à la retraite
English
pensioning
Spanish
jubilación
Italian
pensionaménto
German
Pensionierung,
Verrentung.
gortogòrto , avb Definition
nau de sa manera de camminare, a pampas, a s'acucacuca, a baubbau 1, ponendho is manos e is benugos in terra, a s'istichi istichi, ma fintzes mudu mudu, chentza si fàere intèndhere
Synonyms e antonyms
imbàtoro
Translations
French
à quatre pattes
English
on all fours
Spanish
a gatas
Italian
carpóni
German
auf allen vieren.
granàle , nm Definition
sa domu de su trigu, logu inue si chistit su trigu, su laore, ma fintzes genia de istrégiu inue si ponet su trigu
Synonyms e antonyms
sobàriu
/
órriu 1
Sentences
a su tempus de su domíniu romanu sa Sardigna fit su granale de Roma, a dolu mannu ◊ sos granales como sunt totu chelos de ranzolu, ma chentza mancu ranu de trigu
Scientific Terminology
dmo
Etymon
srd.
Translations
French
grenier,
gros panier à provisions
English
barn,
tall belly vase
Spanish
granero,
recipiente para trigo
Italian
granàio,
bùgnola
German
Getreidespeicher,
Strohkorb.
gusàju , nm Definition
porru de angioni, genia de erba chi faet unu cambighedhu biancu, fine che sa chibudha tzeurrada, unu pagu a concutza in s'oru de is arraighinas, fògia unu pagu a triàngulu (in setzione), de fragu e sabore forte, bona fríssia cun oos o fintzes crua (a insalada puru)
Synonyms e antonyms
àpara,
porru
Scientific Terminology
rba, rbz, Allium triquetrum
Translations
French
ail à trois angles,
ail triquètre
English
allium triquetrum (grass)
Spanish
lágrimas de la Virgen
Italian
àglio angolare
German
Glöckchen-Lauch.
ifachilàre , vrb: ifachilliare Definition
betare in cara, nàrrere in cara a unu su male chi at fatu coment’e brigandhodhu e faendhodhu a bregúngia, lígere sa vida, bogare in bregúngia a ccn.
Synonyms e antonyms
abbirgonzire,
afachilare,
refaciai
Sentences
su maridu a boches artas candho ghirabat l'ifachilliabat totu su chi fachiat, ca nanchi fit male fatu ◊ criticabant e ifachilliabant sa miséria a chie la zuchiat pitzicada a costas
Etymon
srd.
Translations
French
reprocher,
jeter à la figure
English
to fling in s.o's face (stg)
Spanish
reprochar
Italian
rinfacciare
German
vorhalten.
imbarjàre , vrb: imbargiai,
imbarzare,
imbraxai Definition
essire de colore murru, cambiare colore cumenciandho a còere, foedhandho de frutos, e àteru puru (olia, àghina, figu, pira, tamatas) / imbraxai is ogus = furriai is ogus in biancu
Synonyms e antonyms
incoloritare,
pínchere
Sentences
s'olia a úrtimos de santuaini est totu imbarzendhe ◊ abbàida si bi at imbarzadu pira e bàtindhe! ◊ sa fruta imbraxendi cumentzat a èssi lómpia
2.
de su feli, a su sennori dhi fiant imbraxaus is ogus che pisitu acorrau ◊ si si ammurràt, imbraxàt is ogus: no nci fiat giogus po mi consolai! (C.Saragat)
Etymon
srd.
Translations
French
commencer à mûrir (agric.)
English
to turn dark coloured
Spanish
enverar
Italian
invaiare
German
sich dunkel färben.
imbàtoro , avb Definition
nau de sa manera de camminare, a pampas, ponendho is manos e is benugos in terra / andhare a s’i. = a pampadas, a pampas, a tatas, a cuatru peis, a baubbau, a catummiau, a s'imbàtula, itl. gattonare
Synonyms e antonyms
gortogorto
Sentences
fit andhendhe a s'imbàtoro, totu irbadhinadu ◊ sos pisedhos a zogu caminant a s'imbàtoro
Etymon
srd.
Translations
French
à quatre pattes
English
on all fours
Spanish
a gatas
Italian
carpóni
German
auf allen vieren.
imbídu , nm Definition
su combidare, nau mescamente giogandho a cartas in su sensu de atzitzare a fàere giogu; una genia de gara chi binchet chie ponet de prus
Synonyms e antonyms
cómbidu
Etymon
itl.
invito
Translations
French
offre à l'enchère
English
auction sale,
bid
Spanish
licitación,
subasta
Italian
licitazióne,
asta
German
Versteigerung.
imbucài, imbucàre, imbucàri , vrb: immucare Definition
pònnere in buca; intrare, fàere intrare a unu logu (e fintzes abbojare, atobiare); pigare o cumenciare a fàere calecuna cosa
Synonyms e antonyms
comentzari,
imbrocare,
inghitzai,
intrae
Idioms
csn:
i. una cosa a unu = prenàrelu, ponnerecheli carchi idea in conca; i. una fàula a unu = contàreli fàulas, fàghereli a crere cosas chi no sunt; imbucaisí dogna cosa = crere totu; no ischire da' ube l'i. = no isciri de aundi cummentzai a fai unu trabballu, o una chistioni; i. una surra a unu = surraidhu; imbucare una lítera = betarechela in sa casseta ue collint sa posta in tuca
Sentences
zughiat in manu unu cantu de pane e imbucadu si che l'at ◊ imbucadichelu custu bículu de pane!
2.
sos boes che cherent imbucados in sa tanca ◊ imbucàdeche sos canes in sa malesa a ndhe suguzare sos porcrabos! ◊ at imbucatu un'amica chi no bidiat dae pitzinnia (G.Farris)◊ atacamos unu dae un'ala e unu dae s'àtera e nos imbucamos a mesu caminu (E.A.Bernardini)◊ segunnu inue che imbucat no torrat a presse!◊ Pilighita no bolit imbucari a criari!◊ immuca, immuca: tira sa coldiola e ispigne sa genna!
3.
dhi fut imbucada una grandu timoria ◊ est imbucandumí unu fàmini!…◊ bufit una tassixedha, ca dhi fait imbucai apititu! ◊ imbuchit, bengat aintru! ◊ si su dinai nc'est essiu, bolit nai ca est peri imbucau! ◊ lasso sa bidha e imbuco in su caminu ◊ no funtzionat bèni ca dhui at imbucau abba in mesu de is orrollianas
4.
at imbucau a castiare, a pròere, a prànghere, a ríere, a chistionare ◊ l'imbucas a bufare dae manzanu: a candho a sero pares un'istratzu! (Tz.Muredda)
Translations
French
nourrir à la petite cuillère
English
to feed,
to prompt,
to enter,
to begin
Spanish
alimentar,
embocar
Italian
imboccare
German
in den Mund stecken,
einbiegen.
imperaulàre , vrb Definition
foedhare tempus innanti cun ccn. po àere calecuna cosa e giare su foedhu, impromítere
Synonyms e antonyms
aparagulare
2.
chie fit già imperaulada, chie deviat atèndhere in domo, chie si deviat fàghere monza e neune lu cheriat ◊ sa robba mi l'ant chircada in medas e so imperauladu cun paritzos
Etymon
srd.
Translations
French
prendre la parole,
passer la parole à qqn
English
to reserve
Spanish
apalabrar,
reservar
Italian
prenotare
German
vorbestellen.
imperrài , vrb: imperriai,
imperriare Definition
cicire a cuadhu, cun is cambas una a cada parte; giumpare, passare de un'ala a s'àtera de calecuna cosa (de su leminàrgiu, de un'erriu, fintzes de su mare); in cobertantza, pònnere in mesu de perras, cobèrrere (fintzes in su sensu de ingannare)/ imperrai in còscia = brincare a cadhu, sere a s'imperriotu
Synonyms e antonyms
acabadhare,
acuadhigai,
isperriare
/
intrare,
zumpare
Sentences
impérrio su cadhu de sa torrada e, in sos caminos de canos ritratos, antigas istigas s'ispijant in s'ànima mia (L.Brozzu)◊ at imperrau sa muredha ◊ s'ómine no essiat a monte, no si fidabat prus a imperriare cadhu
2.
chi no sàntziant munera no dhu'impérriant me in su magasinu! ◊ mabadita s'ora chi apu imperriau su mari! ◊ dèu no dh'ia lassau imperrai mancu su liminaxu de domu ◊ cussu a innòi no nc'impérriat prus
3.
tui ses marxani béciu, ma a mei no m'impérrias! ◊ a su muenti sardu dh'impérrias una borta isceti!
Etymon
srd.
Translations
French
être à califourchon
English
to overlap
Spanish
estar a horcajadas
Italian
accavalciare
German
rittlings sitzen auf.
imperrióti, imperriótu , avb Definition
a s'i. = postus coment'e a cuadhu, a s'imperrimperrada (ctr. a groperinu)
Synonyms e antonyms
imperriada,
imperrione,
isperriotu,
perriotu
Sentences
si est sétidu a s'imperriotu in sa camba de un'àrbure ◊ bi at pastore chi murghet sas berbeghes a s'imperriotu, àteros murghent apispirinados in daisegus
Etymon
srd.
Translations
French
à califourchon
English
astride
Spanish
a horcajadas
Italian
cavalcióni
German
rittlings.
impésci , cng, avb: impessi,
impessu,
impissu Definition
luego apustis, un'iscuta como
Synonyms e antonyms
apenas,
comogomo,
tandho tandho
Sentences
sos pitzinnos ant traballau dae impessu ant caminau a sa sola ◊ su manzanu, impessu chi si nche pesabat, la mutiat ◊ s'anzone impessu nàschiu ponet fatu a sa mama ◊ impessu ghirau mi so indiosau ◊ sas labras tuas sunt friscas che frores impessu bodhios ◊ impissu ammaniaos sos papiros, sa pitzinna l'ant allezitimada ◊ impesci los at vistos est curtu a los topiare ◊ a manzanu tenes impesci impesci su tempus de ti sapunare!
2.
candho pranghendhe impessu t'intendhia deretu ti picabo ◊ est intrighinandhe: galu impessu si biet ◊ fit impessu ghirandhe e no aiat galu leau oru de sas cosas
Translations
French
à peine
English
only just,
as soon as
Spanish
apenas
Italian
appéna
German
kaum.
impressàdu , pps, agt Definition
de impressare; chi tenet presse / avb. a s'impressada = impresse
Synonyms e antonyms
acodiu,
allestridu,
impressaridu,
impressidu
/
ttrs. imprissadu
| ctr.
adasiau,
immajonadu
2.
sigo, timendhe de mi perdire in buturinos caminendhe impressadu ◊ impressados sezis? tratenide!
3.
a s'impressada onzi isperànscia ti che ses gitendhe
Etymon
srd.
Translations
French
qui a de la hâte
English
hurried
Spanish
presuroso,
apresurado
Italian
frettolóso
German
eilig.
impressídu , pps, agt: impressiu Definition
de impressire; chi tenet presse, pigau de sa presse
Synonyms e antonyms
acodiu,
allestridu,
apressibbiu,
impressadu,
impressaridu,
impressighinidu,
pressarosu,
pressosu
| ctr.
adasiau,
immajonadu
2.
no podes ispetare unu pagu, no: impressidu meda ses?! ◊ domandadhu aundi est andendi aici impressiu ◊ za fias impressia: ti che ses andhada sentza mi ndhe sapire! ◊ ia iscritu su nòmini tuu in s'arena de un'arriu: sa currenti impressia dh'at isborrau a lestru
Translations
French
qui a de la hâte
English
hurried
Spanish
apresurado
Italian
affrettato,
frettolóso
German
eilig.
impuntzonàre , vrb Definition
istare coment'e a su punghe punghe, ispinghe ispinghe atzitzandho po fàere mòvere s'àteru a calecuna cosa (e no sèmpere de bonu)
Synonyms e antonyms
impunciai,
impuntzonire,
inciulai,
infruncuai,
inzibbire,
ispuntzonare
Sentences
aviat una fortza che dimóniu e bastavat apenas de l'impuntzonare pro afocare unu cristianu
Etymon
srd.
Translations
French
inciter,
inciter à la révolte,
pousser
English
to instigate,
to stir up
Spanish
instigar
Italian
istigare,
sobillare
German
anstiften,
aufhetzen.
in , prep Definition
prep. chi s'impreat po giare a cumprèndhere su istare, su abbarrare e a dónnia modu s'idea de logu o de tempus: cun su vrb. essire fintzes po movimentu (es. essíreche in machines, in coranta mois, che so essidu in Macumere); cun partes de su corpus, chentza artículu: in conca, in trugu, in buca, in petorras (a sing. cun s'art. puru), in brente, in bratzos (a sing. cun s'art. puru), in manos (e in manu, in sa manu, in sas manos), in pes (a sing. cun s'art., sinono bolet nàrrere àteru); coment'e prefissu si che aunit cun medas foedhos, e a bortas (pagas, ca no est manígiu própiu de sa limba sarda) fintzes cun significau de nega (no: intzivile, incoberàbbili
Idioms
csn:
avb. de manera: fàghere una cosa in fadhina = irballendhe; nàrrere una cosa in suspu, èssere in pessos, fàghere in presse (impresse), fàghere in pessare, fàghere in lestresa, lassare in pasu; èssere in frenugu, in sas berbeghes, in su bestiàmine, in s'olia, in mura, in linna, in su dutore = èssere chirchendhe frenugu, pastorighendhe berbeghes, bestiàmine, collindhe olia, mura, faghindhe linna, in ambulatóriu pro faedhare su dutore; èssiri in camisa, in mudandas, in cracionis = zúghere bestidu (chentza zúghere àteru subra) sa camisa, sas mudandhas, sos pantalones; èssere o no èssere in dare = tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai, de arrespúndiri; èssere in abba, in fritu, in caentu = (nau de su tempus), èssiri sempri pruendi, èssiri fendi frius, fendi callenti; zúghere su cherbedhu in abba = guastu, ammachiau; in domíniga, in lunis, in martis e gai = in die de domíniga e gai; èssere in sos… agt. numeràriu + annos = faghindhe sos… + agt. numeràriu + annos, faghindhe sos annos de lòmpere; leare, dare, ispèndhere unu valore in + nm. = pònnere a, iscambiare cun + nm.
Sentences
in sa mente mia est abbarranno una santa e cara visione de tiatia ◊ funt totu s'ora sétzius in pratza ◊ inoghe semus in Bonorba ◊ fradi miu bivit in Bidhexidru ◊ che zuto brutura in s'ogru ◊ in sa dí de oi ◊ si sunt cojados in sàpadu ◊ est cun is manus in cruxi ◊ su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ in s'ierru fait frius ◊ in tota die no at fatu nudha ◊ manighendhe mi che intrat sa peta in dentes ◊ mi pongu in su soli ca tengu frius ◊ mi setzo in s'umbra ◊ poneus sa pingiada in su fogu ◊ frade tou est in sos vint'annos
2.
candu fuedhat, cussu nci essit in cincuanta mois! ◊ che so pigadu in montes ◊ sos Americanos che sunt pigados in sa Luna ◊ no ti che intrat s'iscuru in buca ◊ est torradu in segus ◊ si at betadu s'issallu in conca ◊ ch'est essidu in Núoro
3.
làssami sa conca in pasu! ◊ no li faedhes ca no est in dare, oe! ◊ oe est in muta bona ◊ múndhache s'arga, ca a su cola cola che la leamus in pes! ◊ so in comporare: a fura no ndhe leo! ◊ totu su chi teniat si l'at ispesu in diverteras ◊ bae: a ti lu dare in pische, custu! ◊ su triballu lu cherzo pagadu in dinari, no in cosa!
Etymon
ltn.
in
Translations
French
en,
dans,
à
English
in,
at,
to
Spanish
en
Italian
in
German
in.
inchighiristài, inchighiristàre , vrb: incixiristari,
incragaristai,
increghestare Definition
coment'e fàere o artzare sa crogorista, arrennegare, su si crèdere meda, bogare sa conca de su sacu foedhandho cun atza
Synonyms e antonyms
achibberare,
achighiristai,
altivai,
inchibberare,
inchighiridhare
/
abbetiae,
afutare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arrannegai,
collobbiare,
inchestare,
inchietae,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Sentences
at rispostu increghestèndhesi ca sos disisvios fint totu solu pro sos zòvanos ◊ mi furia incragaristada ancora de prus e ia crétiu de passai is dis prus orrorosas de sa vida
Etymon
srd.
Translations
French
se fâcher à mort,
remplir d'orgueil,
lever la crête
English
to fret and fume,
to make proud,
to get cocky
Spanish
alzar el gallo
Italian
adirarsi forteménte,
insuperbire,
alzar la crésta
German
sich erzürnen,
stolz werden,
den Kamm schwellen lassen.
incolvàre , vrb Definition
ingurtire che crobos, papare a s'airada, a tropu
Synonyms e antonyms
imbuculare,
istruntzonare,
tzèrghere
Etymon
srd.
Translations
French
manger à en crever
English
to swallow,
to eat to bursting point
Spanish
tragar,
engullir,
atracarse
Italian
inghiottire,
mangiare a crepapèlle
German
hinunterschlucken.