ghilípuru , nm Definitzione
su fermesílicu ingendrau ancora dormiu totu imbodhigau in sa napa
Sinònimos e contràrios
drummiciolu,
mamaesonnu,
sónniga,
sonnighita
Terminologia iscientìfica
crp
Tradutziones
Frantzesu
chrysalide du ver à soie
Ingresu
silkworm pupa
Ispagnolu
crisálida
Italianu
crisàlide del baco da séta
Tedescu
Puppe.
giubbilasciòne, giubbilatziòni , nf Definitzione
s'acabbada, sa essia de unu postu de trebballu po pensionamentu
Sinònimos e contràrios
pensionamentu
Frases
daghi bideint chi fia malegontza mi deint giubbilascione ◊ a is becesas si gosat sa giubbilatzioni
Tradutziones
Frantzesu
mise à la retraite
Ingresu
pensioning
Ispagnolu
jubilación
Italianu
pensionaménto
Tedescu
Pensionierung,
Verrentung.
gortogòrto , avb Definitzione
nau de sa manera de camminare, a pampas, a s'acucacuca, a baubbau 1, ponendho is manos e is benugos in terra, a s'istichi istichi, ma fintzes mudu mudu, chentza si fàere intèndhere
Sinònimos e contràrios
imbàtoro
Tradutziones
Frantzesu
à quatre pattes
Ingresu
on all fours
Ispagnolu
a gatas
Italianu
carpóni
Tedescu
auf allen vieren.
granàle , nm Definitzione
sa domu de su trigu, logu inue si chistit su trigu, su laore, ma fintzes genia de istrégiu inue si ponet su trigu
Sinònimos e contràrios
sobàriu
/
órriu 1
Frases
a su tempus de su domíniu romanu sa Sardigna fit su granale de Roma, a dolu mannu ◊ sos granales como sunt totu chelos de ranzolu, ma chentza mancu ranu de trigu
Terminologia iscientìfica
dmo
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
grenier,
gros panier à provisions
Ingresu
barn,
tall belly vase
Ispagnolu
granero,
recipiente para trigo
Italianu
granàio,
bùgnola
Tedescu
Getreidespeicher,
Strohkorb.
gusàju , nm Definitzione
porru de angioni, genia de erba chi faet unu cambighedhu biancu, fine che sa chibudha tzeurrada, unu pagu a concutza in s'oru de is arraighinas, fògia unu pagu a triàngulu (in setzione), de fragu e sabore forte, bona fríssia cun oos o fintzes crua (a insalada puru)
Sinònimos e contràrios
àpara,
porru
Terminologia iscientìfica
rba, rbz, Allium triquetrum
Tradutziones
Frantzesu
ail à trois angles,
ail triquètre
Ingresu
allium triquetrum (grass)
Ispagnolu
lágrimas de la Virgen
Italianu
àglio angolare
Tedescu
Glöckchen-Lauch.
ifachilàre , vrb: ifachilliare Definitzione
betare in cara, nàrrere in cara a unu su male chi at fatu coment’e brigandhodhu e faendhodhu a bregúngia, lígere sa vida, bogare in bregúngia a ccn.
Sinònimos e contràrios
abbirgonzire,
afachilare,
refaciai
Frases
su maridu a boches artas candho ghirabat l'ifachilliabat totu su chi fachiat, ca nanchi fit male fatu ◊ criticabant e ifachilliabant sa miséria a chie la zuchiat pitzicada a costas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
reprocher,
jeter à la figure
Ingresu
to fling in s.o's face (stg)
Ispagnolu
reprochar
Italianu
rinfacciare
Tedescu
vorhalten.
imbarjàre , vrb: imbargiai,
imbarzare,
imbraxai Definitzione
essire de colore murru, cambiare colore cumenciandho a còere, foedhandho de frutos, e àteru puru (olia, àghina, figu, pira, tamatas) / imbraxai is ogus = furriai is ogus in biancu
Sinònimos e contràrios
incoloritare,
pínchere
Frases
s'olia a úrtimos de santuaini est totu imbarzendhe ◊ abbàida si bi at imbarzadu pira e bàtindhe! ◊ sa fruta imbraxendi cumentzat a èssi lómpia
2.
de su feli, a su sennori dhi fiant imbraxaus is ogus che pisitu acorrau ◊ si si ammurràt, imbraxàt is ogus: no nci fiat giogus po mi consolai! (C.Saragat)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
commencer à mûrir (agric.)
Ingresu
to turn dark coloured
Ispagnolu
enverar
Italianu
invaiare
Tedescu
sich dunkel färben.
imbàtoro , avb Definitzione
nau de sa manera de camminare, a pampas, ponendho is manos e is benugos in terra / andhare a s’i. = a pampadas, a pampas, a tatas, a cuatru peis, a baubbau, a catummiau, a s'imbàtula, itl. gattonare
Sinònimos e contràrios
gortogorto
Frases
fit andhendhe a s'imbàtoro, totu irbadhinadu ◊ sos pisedhos a zogu caminant a s'imbàtoro
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
à quatre pattes
Ingresu
on all fours
Ispagnolu
a gatas
Italianu
carpóni
Tedescu
auf allen vieren.
imbídu , nm Definitzione
su combidare, nau mescamente giogandho a cartas in su sensu de atzitzare a fàere giogu; una genia de gara chi binchet chie ponet de prus
Sinònimos e contràrios
cómbidu
Ètimu
itl.
invito
Tradutziones
Frantzesu
offre à l'enchère
Ingresu
auction sale,
bid
Ispagnolu
licitación,
subasta
Italianu
licitazióne,
asta
Tedescu
Versteigerung.
imbucài, imbucàre, imbucàri , vrb: immucare Definitzione
pònnere in buca; intrare, fàere intrare a unu logu (e fintzes abbojare, atobiare); pigare o cumenciare a fàere calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
comentzari,
imbrocare,
inghitzai,
intrae
Maneras de nàrrere
csn:
i. una cosa a unu = prenàrelu, ponnerecheli carchi idea in conca; i. una fàula a unu = contàreli fàulas, fàghereli a crere cosas chi no sunt; imbucaisí dogna cosa = crere totu; no ischire da' ube l'i. = no isciri de aundi cummentzai a fai unu trabballu, o una chistioni; i. una surra a unu = surraidhu; imbucare una lítera = betarechela in sa casseta ue collint sa posta in tuca
Frases
zughiat in manu unu cantu de pane e imbucadu si che l'at ◊ imbucadichelu custu bículu de pane!
2.
sos boes che cherent imbucados in sa tanca ◊ imbucàdeche sos canes in sa malesa a ndhe suguzare sos porcrabos! ◊ at imbucatu un'amica chi no bidiat dae pitzinnia (G.Farris)◊ atacamos unu dae un'ala e unu dae s'àtera e nos imbucamos a mesu caminu (E.A.Bernardini)◊ segunnu inue che imbucat no torrat a presse!◊ Pilighita no bolit imbucari a criari!◊ immuca, immuca: tira sa coldiola e ispigne sa genna!
3.
dhi fut imbucada una grandu timoria ◊ est imbucandumí unu fàmini!…◊ bufit una tassixedha, ca dhi fait imbucai apititu! ◊ imbuchit, bengat aintru! ◊ si su dinai nc'est essiu, bolit nai ca est peri imbucau! ◊ lasso sa bidha e imbuco in su caminu ◊ no funtzionat bèni ca dhui at imbucau abba in mesu de is orrollianas
4.
at imbucau a castiare, a pròere, a prànghere, a ríere, a chistionare ◊ l'imbucas a bufare dae manzanu: a candho a sero pares un'istratzu! (Tz.Muredda)
Tradutziones
Frantzesu
nourrir à la petite cuillère
Ingresu
to feed,
to prompt,
to enter,
to begin
Ispagnolu
alimentar,
embocar
Italianu
imboccare
Tedescu
in den Mund stecken,
einbiegen.
imperaulàre , vrb Definitzione
foedhare tempus innanti cun ccn. po àere calecuna cosa e giare su foedhu, impromítere
Sinònimos e contràrios
aparagulare
2.
chie fit già imperaulada, chie deviat atèndhere in domo, chie si deviat fàghere monza e neune lu cheriat ◊ sa robba mi l'ant chircada in medas e so imperauladu cun paritzos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
prendre la parole,
passer la parole à qqn
Ingresu
to reserve
Ispagnolu
apalabrar,
reservar
Italianu
prenotare
Tedescu
vorbestellen.
imperrài , vrb: imperriai,
imperriare Definitzione
cicire a cuadhu, cun is cambas una a cada parte; giumpare, passare de un'ala a s'àtera de calecuna cosa (de su leminàrgiu, de un'erriu, fintzes de su mare); in cobertantza, pònnere in mesu de perras, cobèrrere (fintzes in su sensu de ingannare)/ imperrai in còscia = brincare a cadhu, sere a s'imperriotu
Sinònimos e contràrios
acabadhare,
acuadhigai,
isperriare
/
intrare,
zumpare
Frases
impérrio su cadhu de sa torrada e, in sos caminos de canos ritratos, antigas istigas s'ispijant in s'ànima mia (L.Brozzu)◊ at imperrau sa muredha ◊ s'ómine no essiat a monte, no si fidabat prus a imperriare cadhu
2.
chi no sàntziant munera no dhu'impérriant me in su magasinu! ◊ mabadita s'ora chi apu imperriau su mari! ◊ dèu no dh'ia lassau imperrai mancu su liminaxu de domu ◊ cussu a innòi no nc'impérriat prus
3.
tui ses marxani béciu, ma a mei no m'impérrias! ◊ a su muenti sardu dh'impérrias una borta isceti!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être à califourchon
Ingresu
to overlap
Ispagnolu
estar a horcajadas
Italianu
accavalciare
Tedescu
rittlings sitzen auf.
imperrióti, imperriótu , avb Definitzione
a s'i. = postus coment'e a cuadhu, a s'imperrimperrada (ctr. a groperinu)
Sinònimos e contràrios
imperriada,
imperrione,
isperriotu,
perriotu
Frases
si est sétidu a s'imperriotu in sa camba de un'àrbure ◊ bi at pastore chi murghet sas berbeghes a s'imperriotu, àteros murghent apispirinados in daisegus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
à califourchon
Ingresu
astride
Ispagnolu
a horcajadas
Italianu
cavalcióni
Tedescu
rittlings.
impésci , cng, avb: impessi,
impessu,
impissu Definitzione
luego apustis, un'iscuta como
Sinònimos e contràrios
apenas,
comogomo,
tandho tandho
Frases
sos pitzinnos ant traballau dae impessu ant caminau a sa sola ◊ su manzanu, impessu chi si nche pesabat, la mutiat ◊ s'anzone impessu nàschiu ponet fatu a sa mama ◊ impessu ghirau mi so indiosau ◊ sas labras tuas sunt friscas che frores impessu bodhios ◊ impissu ammaniaos sos papiros, sa pitzinna l'ant allezitimada ◊ impesci los at vistos est curtu a los topiare ◊ a manzanu tenes impesci impesci su tempus de ti sapunare!
2.
candho pranghendhe impessu t'intendhia deretu ti picabo ◊ est intrighinandhe: galu impessu si biet ◊ fit impessu ghirandhe e no aiat galu leau oru de sas cosas
Tradutziones
Frantzesu
à peine
Ingresu
only just,
as soon as
Ispagnolu
apenas
Italianu
appéna
Tedescu
kaum.
impressàdu , pps, agt Definitzione
de impressare; chi tenet presse / avb. a s'impressada = impresse
Sinònimos e contràrios
acodiu,
allestridu,
impressaridu,
impressidu
/
ttrs. imprissadu
| ctr.
adasiau,
immajonadu
2.
sigo, timendhe de mi perdire in buturinos caminendhe impressadu ◊ impressados sezis? tratenide!
3.
a s'impressada onzi isperànscia ti che ses gitendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui a de la hâte
Ingresu
hurried
Ispagnolu
presuroso,
apresurado
Italianu
frettolóso
Tedescu
eilig.
impressídu , pps, agt: impressiu Definitzione
de impressire; chi tenet presse, pigau de sa presse
Sinònimos e contràrios
acodiu,
allestridu,
apressibbiu,
impressadu,
impressaridu,
impressighinidu,
pressarosu,
pressosu
| ctr.
adasiau,
immajonadu
2.
no podes ispetare unu pagu, no: impressidu meda ses?! ◊ domandadhu aundi est andendi aici impressiu ◊ za fias impressia: ti che ses andhada sentza mi ndhe sapire! ◊ ia iscritu su nòmini tuu in s'arena de un'arriu: sa currenti impressia dh'at isborrau a lestru
Tradutziones
Frantzesu
qui a de la hâte
Ingresu
hurried
Ispagnolu
apresurado
Italianu
affrettato,
frettolóso
Tedescu
eilig.
impuntzonàre , vrb Definitzione
istare coment'e a su punghe punghe, ispinghe ispinghe atzitzandho po fàere mòvere s'àteru a calecuna cosa (e no sèmpere de bonu)
Sinònimos e contràrios
impunciai,
impuntzonire,
inciulai,
infruncuai,
inzibbire,
ispuntzonare
Frases
aviat una fortza che dimóniu e bastavat apenas de l'impuntzonare pro afocare unu cristianu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
inciter,
inciter à la révolte,
pousser
Ingresu
to instigate,
to stir up
Ispagnolu
instigar
Italianu
istigare,
sobillare
Tedescu
anstiften,
aufhetzen.
in , prep Definitzione
prep. chi s'impreat po giare a cumprèndhere su istare, su abbarrare e a dónnia modu s'idea de logu o de tempus: cun su vrb. essire fintzes po movimentu (es. essíreche in machines, in coranta mois, che so essidu in Macumere); cun partes de su corpus, chentza artículu: in conca, in trugu, in buca, in petorras (a sing. cun s'art. puru), in brente, in bratzos (a sing. cun s'art. puru), in manos (e in manu, in sa manu, in sas manos), in pes (a sing. cun s'art., sinono bolet nàrrere àteru); coment'e prefissu si che aunit cun medas foedhos, e a bortas (pagas, ca no est manígiu própiu de sa limba sarda) fintzes cun significau de nega (no: intzivile, incoberàbbili
Maneras de nàrrere
csn:
avb. de manera: fàghere una cosa in fadhina = irballendhe; nàrrere una cosa in suspu, èssere in pessos, fàghere in presse (impresse), fàghere in pessare, fàghere in lestresa, lassare in pasu; èssere in frenugu, in sas berbeghes, in su bestiàmine, in s'olia, in mura, in linna, in su dutore = èssere chirchendhe frenugu, pastorighendhe berbeghes, bestiàmine, collindhe olia, mura, faghindhe linna, in ambulatóriu pro faedhare su dutore; èssiri in camisa, in mudandas, in cracionis = zúghere bestidu (chentza zúghere àteru subra) sa camisa, sas mudandhas, sos pantalones; èssere o no èssere in dare = tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai, de arrespúndiri; èssere in abba, in fritu, in caentu = (nau de su tempus), èssiri sempri pruendi, èssiri fendi frius, fendi callenti; zúghere su cherbedhu in abba = guastu, ammachiau; in domíniga, in lunis, in martis e gai = in die de domíniga e gai; èssere in sos… agt. numeràriu + annos = faghindhe sos… + agt. numeràriu + annos, faghindhe sos annos de lòmpere; leare, dare, ispèndhere unu valore in + nm. = pònnere a, iscambiare cun + nm.
Frases
in sa mente mia est abbarranno una santa e cara visione de tiatia ◊ funt totu s'ora sétzius in pratza ◊ inoghe semus in Bonorba ◊ fradi miu bivit in Bidhexidru ◊ che zuto brutura in s'ogru ◊ in sa dí de oi ◊ si sunt cojados in sàpadu ◊ est cun is manus in cruxi ◊ su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ in s'ierru fait frius ◊ in tota die no at fatu nudha ◊ manighendhe mi che intrat sa peta in dentes ◊ mi pongu in su soli ca tengu frius ◊ mi setzo in s'umbra ◊ poneus sa pingiada in su fogu ◊ frade tou est in sos vint'annos
2.
candu fuedhat, cussu nci essit in cincuanta mois! ◊ che so pigadu in montes ◊ sos Americanos che sunt pigados in sa Luna ◊ no ti che intrat s'iscuru in buca ◊ est torradu in segus ◊ si at betadu s'issallu in conca ◊ ch'est essidu in Núoro
3.
làssami sa conca in pasu! ◊ no li faedhes ca no est in dare, oe! ◊ oe est in muta bona ◊ múndhache s'arga, ca a su cola cola che la leamus in pes! ◊ so in comporare: a fura no ndhe leo! ◊ totu su chi teniat si l'at ispesu in diverteras ◊ bae: a ti lu dare in pische, custu! ◊ su triballu lu cherzo pagadu in dinari, no in cosa!
Ètimu
ltn.
in
Tradutziones
Frantzesu
en,
dans,
à
Ingresu
in,
at,
to
Ispagnolu
en
Italianu
in
Tedescu
in.
inchighiristài, inchighiristàre , vrb: incixiristari,
incragaristai,
increghestare Definitzione
coment'e fàere o artzare sa crogorista, arrennegare, su si crèdere meda, bogare sa conca de su sacu foedhandho cun atza
Sinònimos e contràrios
achibberare,
achighiristai,
altivai,
inchibberare,
inchighiridhare
/
abbetiae,
afutare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arrannegai,
collobbiare,
inchestare,
inchietae,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frases
at rispostu increghestèndhesi ca sos disisvios fint totu solu pro sos zòvanos ◊ mi furia incragaristada ancora de prus e ia crétiu de passai is dis prus orrorosas de sa vida
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se fâcher à mort,
remplir d'orgueil,
lever la crête
Ingresu
to fret and fume,
to make proud,
to get cocky
Ispagnolu
alzar el gallo
Italianu
adirarsi forteménte,
insuperbire,
alzar la crésta
Tedescu
sich erzürnen,
stolz werden,
den Kamm schwellen lassen.
incolvàre , vrb Definitzione
ingurtire che crobos, papare a s'airada, a tropu
Sinònimos e contràrios
imbuculare,
istruntzonare,
tzèrghere
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
manger à en crever
Ingresu
to swallow,
to eat to bursting point
Ispagnolu
tragar,
engullir,
atracarse
Italianu
inghiottire,
mangiare a crepapèlle
Tedescu
hinunterschlucken.