dhòe, dhòi , avb, prn: dhue,
dhui,
idhoi Definition
foedhu po inditare unu css. logu inue dhue at calecuna cosa, o a inue si movet; coment'e prn. podet inditare css. cosa cun verbos chi suponent coment'e movimentu a una filada, a una bandha
Synonyms e antonyms
be,
dhia,
dhi 1
Sentences
su cras est su mundu prus bellu, sa fantasia dhoi bisat fortuna e saludi ◊ dhoi fut sa genti surruschiendu ◊ in cussu logu dhoi essit cosas màuas ◊ inue dhue at abba frisca? ◊ seu nàsciu in Seulu e dhue seu bíviu ◊ in sa pitzinnia nostra dhue fuit una lughe de incantu ◊ si no dhue pentzat issu pentzaedhoe bosàteros a dhi cricare fémina! ◊ incaraisidhoi a biri! ◊ cessu, curridhoi: ge dh'eus fata!…◊ cumandha e baidhoe! ◊ in su sartu dhue at margianes e sirbones
2.
dhoi fàciu s'acostiada mancai a iscurigadórgiu ◊ no permitit prus a nisciunus de dhui ghetai nudha in cussa terra ◊ ajó ca dhoi andaus nosu!
3.
un'àtera borta pentzadhoe bene a su chi faes! ◊ dhoi càstiu dèu a cussa cosa ◊ a is cosas chi naras tui dhoi creu ◊ dhue ndhe cheret de passiéntzia a dhu cumprèndhere!…
Etymon
ltn.
illoc(que)
Translations
French
y
English
here,
there,
us
Spanish
aquí,
allí,
ahí,
nos
Italian
ci,
vi (avb. stato in luògo,
mòto a luògo),
ci (prn.)
German
dort,
da.
fichíre, fichíri , vrb Definition
pesare, pònnere prantau, pesaresindhe istrantàgiu, in pei; istichire, pònnere aintru de ccn. cosa a fortza, a incracadura
Synonyms e antonyms
arritzare,
clavai,
ficare,
fíchere,
incasciae,
incotzigare,
istichire,
pesai,
pichire,
tzacare
| ctr.
arrúiri,
colcare
/
bocare
Idioms
csn:
fichirisí un'idea in conca = tzacaresiche o pònneresi carch'idea in conca; fichire in bonu = ghetai géniu, pònnere amore, leare a bon'ogru; fichire in malu = tènniri malu sànguini a unu, tènniri tírria; èssere comente la fichit = comente l'afilat, acomenti dha pigat; fichire a oju = castiai cun disígiu; fichirebbei su cúcuru (in calecuna cosa)= perderebbei ma sighire a triballare, a fàghere su matessi
Sentences
fíchidi reu e iscúltami bene! ◊ Giuanne no podet fichire a nudha ca est freadu ◊ candho est essidu su zuighe si ndhe sunt totugantos fichidos ◊ apenas fichidu, intendhet sas ancas modhes, azummai a tremuledha ◊ fichimus turres e digas
2.
de sa brigúngia, si nci est fichiu in s'istampu prus piticu ◊ at fichidu unu giau in su muru ◊ fichirinci is didus in buca e circa de ndi caciai totu!
3.
cussu nci fichit su nasu in dónnia cosa ◊ si ficheit in conca s'idea de l'apostare tota note pro l'agatare ◊ bi l'at fichida in bonu e lu giughet in pranta de manu ◊ bi l'at fichida in malu e calesisiat cosa fatat no li aggradat ◊ sa zente est comente la fichit: boga sa fama e drommi! ◊ cudha peta fit calda calda chi cheriat fichida a oju pro su fiagu bellu chi teniat ◊ su pastore a bortas faghet annadas bonas e ballanzat, a bortas bi fichit su cúcuru e ndhe perdet sacu e sale
Etymon
itl.
ficcare
Translations
French
se lever,
enfoncer
English
to stand up,
to stick
Spanish
levantarse,
clavar,
hincar
Italian
alzarsi in pièdi,
conficcare
German
aufstehen,
einschlagen.
ilfaltàdu, ilfartàdu , agt: infaltadu,
infartadu,
irfartadu,
isfaltadu,
isfartadu Definition
nau de unu, chi po comente foedhat o càstiat ananti de gente (coment’e provandho bregúngia) si biet chi si connoschet in crupa, in farta, si ndhe agatat male ca si connoschet de àere fatu calecuna cosa chi no andhat bene
Synonyms e antonyms
afaltadu,
faltosu,
ifastadu,
frajau
/
cdh. infaltatu
Sentences
sos birgonzosos puru fint abbaidendhe sas pitzocas, mancari isfaltados ◊ l'aciapesi isfartada: li do una mirada si fit sintzera pro fàghere sa proa ◊ fut faedhendhe male de isse e comente si l'at bidu indainanti est abbarradu isfaltadu ◊ bessias a chircare ispiga, isfaltada timendhe sos meres ◊ no ischis mancu ite nàrrere ca ses isfartadu ◊ sos mannos fint isfartados ca aiant postu su minore in perígulu ◊ a s'ómine isfartadu sutzedit su chi timet
2.
sa pitzinna turpa connoschiat totu, ma foras dae s'ambiente sou si agatait ilfaltada (Z.A.Cappai)
Etymon
srd.
Translations
French
fautif,
qui se sent en faute
English
to feel at fault or guilty about something
Spanish
que se siente culpable
Italian
che si sente in difètto,
in cólpa
German
wer sich schuldig fühlt.
imbotàre , vrb: impotai Definition
pònnere in is botos sa cosa de chistire
Etymon
ctl.
empotar
Translations
French
mettre dans un pot
English
to pot
Spanish
envasar
Italian
méttere in vaso,
in baràttolo
German
in ein Gefäß tun.
impogiàre , vrb: impojare,
impozare Definition
intrare o pònnere in su poju, pònnere cosa a modhe in paule de abba, afundhare in s'abba, fintzes nadare
Synonyms e antonyms
abburgare,
abburrigare,
afoxai,
alludai,
ammodhiae,
apojare,
ingiubbare,
introgliare,
imbaltzai,
impigliai,
impischinare,
infoxai
Sentences
sos pitzinnos in istiu tucabant a impojare a unu poju a ube remoniat s'abba de su ribu ◊ impozaiant su linu in su frúmene
Etymon
srd.
Translations
French
tremper
English
to dip
Spanish
sumergir,
poner a remojo
Italian
immèrgere,
lasciare in immersióne
German
tauchen,
im Wasser lassen
imprendài , vrb: imprendhare,
imprennare Definition
giare in prendha, impromítere o giare calecuna cosa po ndhe garantire o assegurare calecun'àtera
Synonyms e antonyms
impegnai
Sentences
no as a crere chi m'imprendho sa domo pro comporare bestires bellos a tie?! ◊ aia chérfidu imprendhare a sos versos sas boghes piús beras atogadas in sa zente (C.Puddu)◊ deo ti apo imprendhadu su coro
Etymon
ctl.
emprendar
Translations
French
donner en gage
English
to pawn (stg.)
Spanish
dejar en prenda
Italian
dare in pégno,
ipotecare
German
etw. jdm. als Pfand geben.
imprèsse, imprèsses, imprèssi , avb Definition
in presse, in manera lestra, in pag'ora, chentza istentare, chentza ibertare
Synonyms e antonyms
acoitu,
allestru,
debresse,
pressispressis
| ctr.
abbellu
Idioms
csn:
a s'impresse = coitendhe, in lestresa; nàrrere, fàghere una cosa i. e coita = impresse impresse
Sentences
arvesche impresses cras e pone s'amore in su coro de totus! ◊ sa pisedhutza morzeit impresse, campeit una chida ebbia ◊ acota impresse sas cosas tuas, gàrriga totu e punna de torrare!
Etymon
srd.
Translations
French
vite
English
hastily
Spanish
de prisa,
rápido
Italian
prèsto,
in frétta,
rapidaménte
German
schnell.
in , prep Definition
prep. chi s'impreat po giare a cumprèndhere su istare, su abbarrare e a dónnia modu s'idea de logu o de tempus: cun su vrb. essire fintzes po movimentu (es. essíreche in machines, in coranta mois, che so essidu in Macumere); cun partes de su corpus, chentza artículu: in conca, in trugu, in buca, in petorras (a sing. cun s'art. puru), in brente, in bratzos (a sing. cun s'art. puru), in manos (e in manu, in sa manu, in sas manos), in pes (a sing. cun s'art., sinono bolet nàrrere àteru); coment'e prefissu si che aunit cun medas foedhos, e a bortas (pagas, ca no est manígiu própiu de sa limba sarda) fintzes cun significau de nega (no: intzivile, incoberàbbili
Idioms
csn:
avb. de manera: fàghere una cosa in fadhina = irballendhe; nàrrere una cosa in suspu, èssere in pessos, fàghere in presse (impresse), fàghere in pessare, fàghere in lestresa, lassare in pasu; èssere in frenugu, in sas berbeghes, in su bestiàmine, in s'olia, in mura, in linna, in su dutore = èssere chirchendhe frenugu, pastorighendhe berbeghes, bestiàmine, collindhe olia, mura, faghindhe linna, in ambulatóriu pro faedhare su dutore; èssiri in camisa, in mudandas, in cracionis = zúghere bestidu (chentza zúghere àteru subra) sa camisa, sas mudandhas, sos pantalones; èssere o no èssere in dare = tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai, de arrespúndiri; èssere in abba, in fritu, in caentu = (nau de su tempus), èssiri sempri pruendi, èssiri fendi frius, fendi callenti; zúghere su cherbedhu in abba = guastu, ammachiau; in domíniga, in lunis, in martis e gai = in die de domíniga e gai; èssere in sos… agt. numeràriu + annos = faghindhe sos… + agt. numeràriu + annos, faghindhe sos annos de lòmpere; leare, dare, ispèndhere unu valore in + nm. = pònnere a, iscambiare cun + nm.
Sentences
in sa mente mia est abbarranno una santa e cara visione de tiatia ◊ funt totu s'ora sétzius in pratza ◊ inoghe semus in Bonorba ◊ fradi miu bivit in Bidhexidru ◊ che zuto brutura in s'ogru ◊ in sa dí de oi ◊ si sunt cojados in sàpadu ◊ est cun is manus in cruxi ◊ su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ in s'ierru fait frius ◊ in tota die no at fatu nudha ◊ manighendhe mi che intrat sa peta in dentes ◊ mi pongu in su soli ca tengu frius ◊ mi setzo in s'umbra ◊ poneus sa pingiada in su fogu ◊ frade tou est in sos vint'annos
2.
candu fuedhat, cussu nci essit in cincuanta mois! ◊ che so pigadu in montes ◊ sos Americanos che sunt pigados in sa Luna ◊ no ti che intrat s'iscuru in buca ◊ est torradu in segus ◊ si at betadu s'issallu in conca ◊ ch'est essidu in Núoro
3.
làssami sa conca in pasu! ◊ no li faedhes ca no est in dare, oe! ◊ oe est in muta bona ◊ múndhache s'arga, ca a su cola cola che la leamus in pes! ◊ so in comporare: a fura no ndhe leo! ◊ totu su chi teniat si l'at ispesu in diverteras ◊ bae: a ti lu dare in pische, custu! ◊ su triballu lu cherzo pagadu in dinari, no in cosa!
Etymon
ltn.
in
Translations
French
en,
dans,
à
English
in,
at,
to
Spanish
en
Italian
in
German
in.
ingiabbulàre , vrb Definition
fichire o pònnere aintru, in galera
Synonyms e antonyms
imprasonai,
ingalerare,
ingribbiai
| ctr.
bocare
Sentences
ingiabbulare a unu in presone
Translations
French
fourrer qqn. en prison
English
to send to prison
Spanish
apresar
Italian
ficcare in galèra
German
ins Gefängnis werfen.
irderrúere , vrb: sderrúiri Definition
andhare o fàere andhare male, de male in peus, fàere andhandho e peorandho
Synonyms e antonyms
abbotinare,
arroinare,
atzimare,
azinare,
decaire,
derrocai,
derrúere,
ifasciare,
isberrúere,
iscalabrare,
iscempiai,
isciarrocai,
isciusciai,
ispèldere,
istrossare
Etymon
srd.
Translations
French
être en décadence,
tomber en ruine,
se ruiner
English
to decay
Spanish
decaer
Italian
decadére,
andare in rovina
German
verfallen.
irfrissuràre , vrb: isfressurare,
isfrisciurai,
isfrissurare,
sfrisciurai Definition
bogare, segare sa frisciura de sa bentre de unu pegus pangau; in cobertantza e nau de gente, fàere css. cosa o ifortzu mannu po un'iscopu, po agiudare a unu
Synonyms e antonyms
irmatare
/
matanare,
ischissimignare,
smerai
2.
su tzeracu totu sa die si fachiat a cantos irfrissurànnesi a travàgliu cràtiu ◊ si sunt isfressurados fatendhe inchinos a noranta grados! ◊ apas pascéntzia: no t'isfrissures! ◊ unu tempus sa laorera fit totu a fortza de bratzos, a s'isfrissura isfrissura cun sos boes
Etymon
srd.
Translations
French
se mettre en quattre pour qqn.
English
to leave no stone unturned
Spanish
echar los hígados,
desvivirse por
Italian
farsi in quattro per qlc. o qls.
German
sich vierteilen.
isgurríu , agt Definition
chi iat a bòllere totu issu, chi no iat a bòllere lassare nudha a s'àteru
Synonyms e antonyms
allimitzidu,
assuriu,
inguglione
Sentences
nara, isagherau e isgurriu: ite pretendhes, arga de muntonàgliu?!
Scientific Terminology
ntl
Translations
French
goulu,
avide
English
greedy
Spanish
ávido,
codicioso
Italian
ingórdo e àvido in tutte le còse
German
habgierig.
ispérdidu , pps, agt: ispérdiu,
spérdiu Definition
de ispèrdere; chi no si agatat prus; a logos, guastu, malu, totu andhau male, abbandhonau
Synonyms e antonyms
ispéirtu,
isperevunniu
Sentences
su logu irbandhonadu, chentza bi colare prus neune a bi triballare, si ch'est ispérdidu
2.
assimbillat a una bidha ispérdia
3.
cussu casu non fut ispérdiu, ansis fut peri bonu! (G.C.Mameli)
Translations
French
disparu,
ruiné
English
lost,
destroyed,
gone to ruin
Spanish
desaparecido,
destruido,
estar echo una ruina
Italian
scomparso,
distrutto,
andato in rovina,
desolato
German
verschwunden,
zerstört,
verfallen.
isperrumài, isperrumàre , vrb: sperrumai Definition
iscollare, orrúere, betare in s'ispérrumu, iscumpàrrere; orruinare, andhare o fàere andhare male meda; nau de sa manera de fàere, de unu, po ccn. iscopu, fai de totu, fàere fintzes sacrifícios mannos
Synonyms e antonyms
atrabentare,
derrúere,
iscalabrare,
isciarrocai,
ispèldere,
scabiossai,
sderrocai,
spentumai
Sentences
mi est ruta s'acheta e isperrumada si est ◊ sos saludos de sos emigrados, zente isperrumada, los costoimos in su coro ◊ donna Pisódia nci torrat a isperrumai a s'inferru ◊ a como si mi b'at isperrumadu duas bacas ◊ sa morte giàgarat sa zente finas a l'isperrumare ◊ si est isperrumau e no si est vidu prus ◊ una mallora s’est isperrumada in is brecas
2.
sas aes s'ispérrumant intupèndhesi in sos pustialvos ◊ est de bonugoro: paret chi s'ispérrumat pro azuare sos frades!
Translations
French
tomber,
jeter dans un escarpement
English
to fall down a precipice (throw)
Spanish
despeñarse,
precipitarse
Italian
cadére,
gettare in un dirupo
German
stürzen.
istizàre , vrb Definition
bogare, segare o fàere calecuna cosa a tirighedhas fines, istacare is silibbas de sa conca de s'àgiu; fintzes arrasigare, istidhigare
Synonyms e antonyms
afitai
2.
fit istizendhe su fundhu brujadu de su labiolu cun d-una moneda
Etymon
srd.
Translations
French
réduire en tranches minces
English
to cut in slight slices
Spanish
cortar en tajadas finas
Italian
ridurre in fétte sottili
German
in Scheiben schneiden.
istrassàre , vrb: istrassiare Definition
batire a malu puntu, de su dannu meda, orruinare
Synonyms e antonyms
arroinare
Sentences
ahi, Sardigna, comente ses tue, dae cantos canes ses istrassiada!
Translations
French
ruiner
English
to ruin
Spanish
arruinar
Italian
mandare in rovina
German
Zugrunde richten.
mécus , prn: megus Definition
prn. impreau agiummai solu cun sa prep. chin, cun, e agiummai solu po inditare cumpangia: chin mecus, cun megus = cun dèu; raru in megus (cosa chi propriamente su srd. narat intro meu)
Sentences
tue beni cun megus ca andhamus a fàghere cosa! ◊ benide cun megus: bos apo a fàghere piscadores de ómines (Ev)◊ como fachies sos contos chin mecus! ◊ sa note colada Elias at dormiu chin mecus ◊ tochit, bèngiat, bèngiat cun megus!
2.
ses restada in megus ◊ faco comente sos àteros ant fatu chin mecus ◊ peri chin mecus su tempus no est meta bellu ◊ aite vos chesciades chin mecus? ◊ fide as chin Deus e chin mecus?
Etymon
ltn.
mecum
Translations
French
avec moi
English
with me
Spanish
conmigo
Italian
insième a me,
in mia compagnìa
German
mit mir.
mendigài , vrb: mindhigàre,
mindigai,
minnicare Definition
pedire sa lemúsina, fàere su pedidore; torrare, o èssere, a míndhigu
Synonyms e antonyms
lemusinai,
pedie,
pedulianare,
mischinzare
/
abasciai,
amenguai,
immenguare,
miminare,
torrae
/
arrunzinare
| ctr.
donai,
giare
/
errichire
Sentences
a unu mindhigu no li mancat it'e mindhigare ◊ cussos no si abbarrant a mannos a minnicare pasturas e mànnicos dae palas de sos àteros
2.
est mindigada sa sustàntzia chi lompit a is fròngias
Translations
French
mendier,
être en difficultés financières,
vivre dans la gêne
English
to beg,
to be in shortage
Spanish
mendigar,
vivir en la estrechez
Italian
mendicare,
èssere in ristrettézze
German
betteln,
in beschränkten Verhältnissen leben,
abgebrannt sein.
mesumésu , avb Definition
in mesu giustu giustu
Synonyms e antonyms
perraberra
Sentences
si est fadhidu mesumesu
Etymon
srd.
Translations
French
en plein
English
completely
Spanish
de lleno
Italian
in pièno
German
mitten.
nedhúbe, nedhúe, nedhúve , avb: nidhue,
nodhube,
nodhue,
nudhube Definition
in perunu logu, no in logu
Synonyms e antonyms
innedhue
| ctr.
totube
Sentences
no cherjo nudha in nedhube ◊ v'aiat unu calore a mòrrere, non si parait in nidhue! ◊ no dh'agatas in nedhube ◊ geniosas che a tie no bi ndh'at in nedhue ◊ che a su meu no che ndh'at in nodhue! ◊ su teracu tuo no est andhadu a nedhuve ◊ soe chircandhe ma no lu poto sejare in nedhue!
Etymon
ltn.
nullibi
Translations
French
nulle part
English
nowhere
Spanish
en ningún lado
Italian
in nessun luògo
German
nirgends.