aradhàre , vrb: aragadhare,
arighedhare Definizione
fàere o pònnere s'aradhu, s'arighedhu, brutore a pígiu grussu
Sinonimi e contrari
aggromare,
ingrumai
2.
sa padedha est tota arighedhada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
incruster
Inglese
to encrust
Spagnolo
incrustarse de tártaro
Italiano
incrostare
Tedesco
verkrusten.
aradhósu , agt Definizione
chi portat aradhu
Sinonimi e contrari
arradhonidu,
cadhóciu,
insodrigau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
souillé
Inglese
dirty
Spagnolo
sucio de tártaro
Italiano
lórdo,
sùdicio
Tedesco
schmutzig.
aràdhu aradàdhu
aràdio, aràdiu , nm: arràdiu,
ràdio Definizione
genia de aparéchiu chi mandhat is undhas eletromagnéticas (trasmitidore) o dhas arrecit e mudat in sonu e boghe (retzidore)
Frasi
sa propaganda fascista sighiat in s’arràdiu, me is giornalis, in iscola! ◊ in domu dhui tenint televisioni e arràdiu ◊ unu nebode lis aiat batidu un’aràdiu
Traduzioni
Francese
radio
Inglese
radio
Spagnolo
radio
Italiano
ràdio
Tedesco
Radio.
aradòre, aradòri , agt, nm Definizione
chi o chie arat, o est arandho
Sinonimi e contrari
araderi,
aringeri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
laboureur
Inglese
ploughman
Spagnolo
arador
Italiano
aratóre
Tedesco
zum Pflügen gebraucht,
Pflüger.
aradróxu , agt: aratóriu,
aratorju Definizione
nau de terrenu, chi est de campu, po laorare, lassau po dhue semenare e fàere su laore; terra bona po arare e laorare
Frasi
is terrenus aradroxus dhus pagant prus pagu de is terrenus de fràbbicu
Etimo
ltn.
aratorius
Traduzioni
Francese
terre cultivable,
labourable
Inglese
tillable soil
Spagnolo
arable,
tierra buena para ser labrada
Italiano
aràbile,
arativo,
terréno agrìcolo
Tedesco
pflügbar,
Ackerland.
aràdu , nm: aratru,
aratu,
arau Definizione
aina po mòvere e furriare sa terra de prènnere a laore, tirada cun animales o a màchina / min. aradedhu, araixedhu; in s'a. si podent distínghere tres partes principales: a) po segare e mòvere sa terra, sa dentale, orrugu grussu chi cicit in terra e portat s'abrada in sa punta o limbata, totu a unu o fintzes a frochidha a desegus ue intrat s'isteva e segundhu sa genia portat is origras o oricrale, duas tauledhas chi, allobadas impare a denanti, si aperint e portant in mesu s'isteva apalas, allobadas cun su traessile o arredrau, e agiuant a covecare sa terra; b) po manigiare, sa isteva o istantarile, sa parte chi pigat s'aradore, orrugu prantau in sa dentale e ue a pagu tretu de custa, prus in artu, intrat sa timona: acabbat in artu cun su manale o manunta o manissa intrada a istúturu, po dha pòdere leare; c) po tirare, sa timona o canna, aguri, orrugu grussu e longu chi cun sa punta intrat in sa sesuja o ajone de su giuale e cun sa coa intrat in s'isteva o, segundhu sa genia, impare cun s'isteva intrat in sa dentale; d) àteras partes funt: sa crabiga o carícia po arrèschere sa timona in sa sesuja, su tallione, orrugu de ferru a bisura de ispada firmau in sa timona prus ainnanti de s'abrada e puntau a terra, su nérbiu o ispada, intrada tra sa dentale e sa timona po regulare s'apertura de s'arau a manera de pigare unu pígiu de terra prus fine o prus grussu, su piatu in is araos de ferru, genia de lamone largu allachedhadu, cun duas puntas ananti, firmau cun assaedhu de si pòdere fintzes furriare a covecare terra a una parte o a s'àtera e portat un'abrada in cada punta
Sinonimi e contrari
alladru,
aràdula
Frasi
s'aradu fit divisu in deghe petzos: sa cogiana, s'isteva, sa entale, sa cabígia, s'ispada, sa timona, ladrau, ambas orígias, chi atretzos sunt importantes cantu su manale (Pazzola)◊ s'alvada de s'aradu che falat in terra piús de prammu ◊ unu tempus s'arau fut de linna
Cognomi e Proverbi
smb:
Arau
Terminologia scientifica
ans
Etimo
ltn.
aratrum
Traduzioni
Francese
charrue
Inglese
plough
Spagnolo
arado
Italiano
aratro
Tedesco
Pflug.
aràdu 1 , pps, agt, nm: arau 1 Definizione de arare; nau de terra, chi dh'ant arada; sa terra arada / terra arada a… = arada e semenada, prena, a sa genia de laore chi si narat 2. tèngiu is crabas a solas e seu timendi non nci sartint in logu arau ◊ in sa parti de Giuannicu sa terra fut arada a lentígia 3. fintzas a candu no apaulat in s'arau, s'abba est paga etotu.
aradúra , nf Definizione
su arare, su trebballu de arare is terrenos po dhos prènnere a laore, manígiu de sa terra po dha semenare (o prantare cosa)
Sinonimi e contrari
aramentu,
arera,
aríngiu,
aróngiu
Frasi
a brabatai su terrenu est a dhi donai un'aradura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
labourage
Inglese
ploughing
Spagnolo
labranza
Italiano
aratura
Tedesco
Pflügen.
aragàdha , nf: aregadha Definizione
pan'e tita, genia de crosta chi podet fàere in conca a is pipios prus piticos; essidura de sa pedhe chi faet a iscrafíngiu, in tempus de basca: sa pedhe si faet a granighedhos piticos, a puntighedhas
Sinonimi e contrari
caracadha
/
papavarre
Traduzioni
Francese
gourme,
sudamina
Inglese
milkcrust,
sudamen
Spagnolo
lactumen,
usagre
Italiano
lattime,
sudàmina
Tedesco
Milchschorf,
Schweißbläschen.
aragadhàdu agaradhàdu
aragadhàre aradhàre
aragàdhu aradàdhu
aragànu , nm: iraganu,
oraganu,
raganu Definizione
istracia mala, nodu de bentos, molinada o remolinu de bentos fortes, iscutulada mala de abba meda a manera de fàere dannos
Frasi
est un'abbolotu molionosu che araganu
Traduzioni
Francese
ouragan
Inglese
hurricane
Spagnolo
huracán
Italiano
uragano
Tedesco
Hurrikan.
araganzàtu , agt Sinonimi e contrari aggantzadu, assuriu, cringone, ingurdone, ispítziga, limidu, susuncu, tzecosu.
aragànzu , nm Definizione calesiògiat cosa de pedhe imbeciada, consumada (es. de iscarpas o àteru a fortza de dh'impreare) e de arraganzare Frasi est semper cusindhe in cussos araganzos de iscarpas rosicàs (P.Pireddu).
aragàtu , agt Sinonimi e contrari aggantzadu, assuriu, cringone, ingurdone, ispítziga, limidu, susuncu, tzecosu.
aràghe, aràgi, aràgia , nf, nm: araxi,
oragi Definizione
bentighedhu fritu / araxi de fogu = su caentedhu de su fogu, coment'e bentighedhu chi benit de su fogu
Sinonimi e contrari
abra,
abrina,
arvile,
atza 1,
frina,
saniete
Frasi
fait araxi frida ◊ cant'e una pampixedha móvia de un'araxi ligeru circu de mi allonghiai po ti biri (S.Medved)◊ cust'araxi dhis fait dannu a is birduras!
2.
femu abarrau fúrria fúrria coment'e una tratalia posta araxi a fogu ◊ si aparant a s'araxi de su fogu po si callentai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
brise froide
Inglese
cold breeze
Spagnolo
brisa fría
Italiano
brézza frédda
Tedesco
kühle Brise.
aràgna , nf: aràngia Definizione genia de bobboi de tantas calidades, totu farrancas (bàtoro paja), su chi faet su tallaranis o napa; una genia de pische (pisci aragna); genia de lampadàriu a bratzos, de cristallu, a pònnere in su muru / aragna de mari = genia de càvaru a farruncas longas; genias de pisci aragna: a. carrubbara, de arena, de iscógliu, fregatina Sinonimi e contrari aragnolu, surbadura / lanzu 1, tràcina 2. ammisturu prupu, sépia, un'aragna, un'agúglia, calamaris… una bella cassola! Terminologia scientifica crp, psc, trachinus araneus, t. draco, t. lineatus, t. vipera Etimo ctl., spn. aranya, araña.