aragnólu , nm: arangiolu,
arangiou,
arantzolu,
aranzolu,
arrangió,
arrangiolu,
arranzolu,
arrengiolu,
arringiolu,
arrungiolu,
ranzolu Definizione
genia de bobboi de tantas calidades, totu farrancas (bàtoro paja), su chi faet su tallaranis o napa / arranzolu de s'arza, arangiolu sulau = anzalora; arranzolu vúvulu = iscurpione; arangiolu, aranzolu = una zenia de pische (itl. pésce lupo o spìgola ragno); arrungiolu = a logos, fintzas berme chi ponet a su casu
Sinonimi e contrari
aragna,
arràngiu 2,
babbauda,
cantupiludu,
francadossu,
mamarosi,
mariavarranca,
muldidori,
naparràngiu,
surbadura
/
ttrs. tarràncuru
Frasi
is funnagos funt abarraos prenos de aragnolu, de afrontognos
2.
chi benit fillu miu gei ti ndi dhus bogat is arangious!
Terminologia scientifica
crp
Etimo
ltn.
araneolus
Traduzioni
Francese
araignée
Inglese
spider
Spagnolo
araña
Italiano
ragno
Tedesco
Spinne.
aràgnu , nm: aràngiu,
arantzu,
aranzu Definizione
genia de linna (no faet àrbure manna) e frutu (upm) tundhu a silibbas, de sabore unu pagu aghedu, prantau meda po su grandhe valore chi tenet: famaos is frutales de aràngiu de Milis / calidades de aràngiu: a croxu fini, sambenosu, de Bidhexidru, marrocu, burcigali / burtigali, ogu de meurra, tarocu, vaníglia (calidade druche deunudotu); is partes de un'aràngiu: su croxu, sa títula o silibba (a logos isprigu, pè), su pisu; s'aràngiu podet èssere: suciosu, druche, aghedu, asciutu o istuposu
Sinonimi e contrari
anàngiu
Modi di dire
csn:
aràngiu arestu o argu = citrus bigaradia; arangiubburdu = lau spinosu, golóstise; aràngiu de mari = zenia de purpu; segai a. = bodhire arantzu; a. assutu = chi portat pagu àcua, coment'e tuvudu
Frasi
tenet un'ortu de arantzos
2.
ajó a s'aràngiu bellu e baratu! ◊ mànigadi duos arantzos ca ti passat su sidi! ◊ is piciocus fainti boc'e ogu coment'e un’aràngiu, candu bint sa piciochedha!
Terminologia scientifica
frt, Citrus aurantium, C. sinensis
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
oranger,
orange
Inglese
orange
Spagnolo
naranjo,
naranja
Italiano
aràncio,
arància
Tedesco
Orangenbaum,
Orange.
Aragòna , nf Definizione su logu chi currispondhiat a is Paisos Catalanos, fatu a regnu, e chi at fatu sa gherra po si fàere mere de sa Sardigna: s'Aragona at dominau sa terra nostra de su 1409 (gherra de Sedhori) fintzes a su 1478, candho su rei aragonesu, giai cojuadu cun sa reina de s'Ispagna, essit rei de Ispagna puru e cumènciat deosi su domíniu ispagnolu durau fintzes a su 1708, candho de sa Sardigna si ndhe faet mere s’Àustria.
aragòne , nm Definizione
bentighedhu forte; fintzes fortza, coràgiu, abbrítiu / ómine de a. = porosu, corazosu, chi s'ischit difèndhere
Sinonimi e contrari
araghe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
brise forte
Inglese
strong breeze
Spagnolo
brisa fuerte
Italiano
brézza fòrte
Tedesco
Wind.
aragòni , nm: arragone Definizione
sentidu de dispraxere e de arrennegu contra a ccn. o calecuna cosa / ómine de arragone = coragiosu
Sinonimi e contrari
afuta,
arràbbiu,
arragiolu,
arrenigna,
arrennegu,
bischiza,
bústica,
búzara,
cardedha,
corina,
crocone,
febi,
gormone,
grema,
mútria,
stacu,
studugu
Frasi
s'uscieri si ndi fiat prexau cun giaja po s'aragoni chi iat tentu cun s'impiegau ◊ nosu Sardus no ndi teneus de aragoni contras a chini si fait mali ◊ lassadhu isbentiai, ge dhi passat s'aragoni!
Cognomi e Proverbi
smb:
Aragoni, Aregoni
Traduzioni
Francese
dépit,
colère
Inglese
anger
Spagnolo
bronca,
rabia
Italiano
stizza,
ràbbia
Tedesco
Ärger.
arài , vrb: arare,
arari Definizione
mòvere o furriare unu pígiu de terra cun s'arau po dha semenare o prantare
Modi di dire
csn:
arai a coa de margiani = fai muredhas, cradigas, arare a indróvigu lassendhe carchi crista chentza arada, comente s'aradu ch'essit chentza de leare terra; arai una primu borta sa terra lassada a cortura = brabatai; arai sa de duas bortas = torrai in manu; arai sa de tres bortas = retròciri; arai a sèmini = prenare; arai a ingruxadura = arare (una segundha borta) de rugadis; arai a faci = betare innantis su sèmene e arare apustis, carrarzare su sèmene arendhe etotu; arai una terra a trigu = po dhue semenare trigu
Frasi
candu fia piciochedhu benestis a innòi po arai ◊ e candu mai eus biu un'arricu arendu?! ◊ ara sa terra, ca est de arare! ◊ tanno si araiat chin sos zuvos e si semenaiat a manos
Terminologia scientifica
mssr
Etimo
ltn.
arare
Traduzioni
Francese
labourer
Inglese
to plough
Spagnolo
labrar
Italiano
arare
Tedesco
pflügen.
araixédhu , nm Definizione min. de arau, arau piticu.
aràju , nm: arrau, raju* 1 Definizione genia de istillu, punta de ossu (fatu cun sa cannedha de sa camba de su lèpere o de su conillu) po trebballare s'iscaria.
aràlidu aràdula
aràllia , nf Definizione
genia de frore (in Sardigna ch'est batiu de fora)/ aràllia a folla strinta = Dizygotheca elegantissima
Terminologia scientifica
frs, Fatsia japonica
Traduzioni
Francese
aralia,
aralie
Inglese
angelica tree
Spagnolo
aralia japonica
Italiano
aràlia
Tedesco
Aralie.
araméntu , nm Definizione su trebballu de arare Sinonimi e contrari aramíngiu, aríngiu, aróngiu Etimo srd.
aramígu anemígu
aramíngiu , nm Sinonimi e contrari aramentu, aríngiu, aróngiu Frasi babbu miu acabbàt s'aramíngiu po sa candelera ◊ cun Allinu tocàt a fai a agiudu torrau: unu andàt a marrai e issu dhi fiat s’aramíngiu Etimo srd.
aramínzu , nm: arramíngiu, arraminzu, raminzu* Definizione erva de ràmine, genia de erba totu cambos nodosos fortes, tostaos (ispraghent meda asuta de terra bogandho arraighinas fines), mala a ispèrdere (in terra trebballada istrobbat meda) Sinonimi e contrari arramanarxu, eràmine, ereminzu, gràmene, orgodhàsile, orodhasu, pastudrèmini, trèmini Terminologia scientifica rba, Cynodon dactylon.
aràmu , nm Definizione genia de tessíngiu Frasi sa massaja in s'acredha poniat tiàgias de aramu e de iscacu (A.Barra). Terminologia scientifica ts.
aràna , nf: arrana,
rana* Definizione
genia de animaledhu chi andhat a brínchidos, de carena curtza, cun is cambas de asegus prus longas ma pinnigadas, faet prus che àteru in logos de abba; genia de maladia de is brebès chi portant abbadura; maladia a peis chi benit a is cuadhos (arrana de su pei); genia de tumore chi essit asuta de sa limba / genias de arana: arrana de àcua, de abba = discoglossus sardus; arrana birde, arranedha = hyla sarda; arrana pabedhosa, mudhitzosa, pintada, de sicu, de sole, arana lata = arranu mascu, itl. ròspo smeraldino (bufo viridis)
Modi di dire
csn:
vocare arranas dae buca = faedhare male; pistare a unu, una cosa, che arana = mazare meda, surrai forti; èssere birde che arrana = zúchere sa fatza birde che arana; erba de arranas = ranunculus aquatilis, arvensis (cadedha), asiaticus (frantzesíglia), bulbosus (apiubburdu 2), bullatus (ranunculedhu), ficaria (fundhugrassu), muricatus (sonnurassu), sardous, trilobus, velutinus
Frasi
sas aranas in su ribu sunt pesandhe unu teju
Terminologia scientifica
anar, mld
Traduzioni
Francese
grenouille,
distome
Inglese
frog,
fluke
Spagnolo
rana,
ránula
Italiano
rana,
distòma
Tedesco
Frosch,
Leberegel.
aranàda adenàda
arànas , nf Definizione
genia de maladia de is brebès
Sinonimi e contrari
abbadura,
abbarbuladura,
abbavera,
aranedhadura,
verusímini
Terminologia scientifica
mld
Traduzioni
Francese
distomatose
Inglese
distomatosis
Spagnolo
distomatosis
Italiano
distomatósi
Tedesco
Distomatose.
arànca , nf: arranca Definizione
singiale chi lassat in sa carre calecuna punta tostada passada arrasigandho a forte de bogare fintzes sàmbene
Sinonimi e contrari
arràncula,
farranca,
farrasca,
frascada,
iscarràfiu,
iscràviu,
ràfia 1,
rafiada,
scarrafiadura
Frasi
su pitzinnu istabat currillandhe finas a candho no nche lu ghirabat sa gana o sas arrancas de s'ispina de prunatza
Etimo
spn.
arranque
Traduzioni
Francese
égratignure
Inglese
scratch
Spagnolo
arañazo
Italiano
graffiatura
Tedesco
Kratzer.