fochíle , nm: foghile,
fogile,
fogili,
fojile,
foxile,
foxili Definizione
logu, tretu inue in sa domo si faet su fogu, ma su foxile est fintzes sa coghina; semenandho sa vàtica (isca), su fossighedhu inue si ponet su sèmene
Sinonimi e contrari
fadhixada,
foghilaja,
forredha,
tzidha,
tzidhile
/
cdh. fuchili
Modi di dire
csn:
èssere unu conta fochiles = chisineri, bonu a nudha; contos de foghile = contàssias, contixedhus de pagu importu, fatus aici tanti po passai ora; no tènnere ne fogu e ne foghile = èssiri pòbiru a s'úrtimu puntu; istare, èssere coronados a su f. = a colore a fogu, totu a inghíriu de su fogu; pesare f. = fàghere domo de istare, aposentare; fàghere f. = istare de domo, fàghere abbitu; mundhare su f. a ccn. = leare totu su chi tenet, innudare de benes; èssere domo chentza f. = famíllia iscuncorda, chentza unione
Frasi
in custa domu de giana ch'est su foghile: canta peta bi tent àere arrustidu! ◊ in tempos de oe bi at zente gai coizada chi tratat ancora contos de foghile ◊ bi godit annanno de fogile in fogile (A.Zedde)◊ at passadu sa note a fúrriu in su letu che sazu de salditza in su foghile
2.
in sa costana de su surcu fachiat sos fochiles e ghetait bàtoro o chimbe sèmenes ◊ in s'ortu bi at pacos fuchiles de vàtica
Cognomi e Proverbi
prb:
abrili nci torrat su cani a foxili ◊ fogili largu fogu irmortu
Terminologia scientifica
dmo
Etimo
ltn.
*focile(m)
Traduzioni
Francese
foyer
Inglese
fireplace
Spagnolo
hogar,
fogón
Italiano
focolare
Tedesco
Herd,
Feuerstelle,
Feuerstätte.
fochína , nf Definizione fogolone, muntone mannu de linna fatu coment’e a pinnatzu o fogàgia chi si allúmiat prus che àteru po festa Sinonimi e contrari fagalloni, fochilada, foghidoni Frasi t’apo picatu a manu tenta a nche brincare impare sa fochina de sant’Antoni (A.Pau)◊ apo vistu fochinas de murta, aliterru e ramasinu pro sant'Antoni.
fochísta , nm: foghista,
foghistu Definizione
chie, de impreu, atendhet a fàere tènnere su fogu, a contivigiare su fogu
Sinonimi e contrari
fogheri
Terminologia scientifica
prf
Traduzioni
Francese
chauffeur
Inglese
stoker
Spagnolo
fogonero
Italiano
fuochista
Tedesco
Heizer.
fochítu , nm Definizione genia de marcu chi si faet a is animales po connòschere de chie funt Terminologia scientifica pst.
focíbi fachíle
foconàda , nf Sinonimi e contrari fusilada Frasi at isparau una foconada chi at fatu un'iscópiu mannu Etimo srd.
focòne , nm: fogone 1, fogoni Definizione in is fosiles de unu tempus, istampighedhu a pònnere sa càrriga; genia de pistoledha po giogu Sinonimi e contrari cdh. fuconi Etimo itl.
focòne 1 , nm Sinonimi e contrari focale.
focorèo , nm Sinonimi e contrari fagalloni, foghidoni Frasi unu bete focoreo de usciadina nos aviat cossolau, chin cuss'atza (G.Chironi) Etimo srd.
focósu , agt: fogosu,
fugosu Definizione
chi est budhiu, chi faet basca meda coment'e chi giutzat fogu; nau de gente, chi si dha leat a coro, chi sentit sa cosa de una manera forte, cun arrennegu, coment'e cosa chi dh’interessat meda; nau de cosas de papare, calurosu, o fintzes de sabore malu
Sinonimi e contrari
ifogadu
/
calurosu
/
arrabbiosu,
furianu,
impurdedhiu
/
tosconosu
/
cdh. fucosu
Frasi
in s'umbra tua robbas e pastores godiant in sas dies prus fogosas ◊ ocannu at fatu un'istiu fogosu
2.
dèu no dhu faia aici fogosu, no dh'ia a èssi crétiu ca fut capassu de betai is tullas a una piciocona! ◊ ite fogosa e pàsida currera, oe, sa tua! ◊ sa gioventude est fogosa ◊ cussu fut innantis sardista fogosu e apustis fascista isprammau
Cognomi e Proverbi
prb:
cuadhu fogosu no pigat mai pannu
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fougueux,
violent
Inglese
hot,
violent
Spagnolo
fogoso
Italiano
focóso,
violènto
Tedesco
glühendheiß,
feurig.
fócu , nm: fogu Definizione
fenòmenu físicu e chímicu chi unendho ossígenu cun carbóniu (deosi faet anidride carbónica) faet calore e lughe (sa pampa o fràmula, ma fintzes candho custa est acabbada e abbarrat solu sa braxa), pentzau meda coment'e destruidore, cosa chi si papat totu; in cobertantza si narat fintzes de sentidu forte, de s'amore; cosa (mescamente linna) tenendho, abbruxandho (e deosi si narat su pl.); domo e famíglia / min. fogaredhu, foghighedhu
Sinonimi e contrari
famíllia
Modi di dire
csn:
allúghere o alluminzare, pònnere, cracai, mertzare, tzacare, acontzare, barriare, sulare, istudare, apuntai, tudare su fogu; bogare de pare su f. = istesiare sos titones, sos mutzigones, a manera chi no si che sigant a tènnere; su f. tenet, brúsiat, achighinat, coghet, caentat, cincidhat, andhat, fuit, tzachedhat; còghere, arrustire in su f.; su f. podet èssere: lenu, bassu o pagu, o a su contràriu càdriu o crispu, meda, artu; cadhos de fogu = cadharidas, framaridas, pampadas mannas; bogàreche linna dae su f., pònnere linna a su fogu; istare o èssere o pònnere a colore a f. = acanta a su fogu a manera de dhi tocai calori; pònnere sa manu in su focu (pro carchi cosa)= èsserendhe seguru; pònnere a cadhu a f. = acadhare a su fogu, pònnere isterzu cun cosa a còghere, a budhire, a fàghere in su fogu; èssere o corcare a pes a f., sètzere in su f. = cun is peis acanta a su fogu, sètziri acanta a su f.; alenu de f. = pagu pagu de callenti de fogu; f. fughiu = fogu chi de malesaura no si resessit prus a muntènnere inue si cheret e brúsiat àteru (fintzas tocu de campanas fatu chentza grabbu, tantus de sonare pro avertire e fàghere zente chi andhet a bochire fogu); f. postu = apuntau apostadamenti po fai mali; sonare a su f. = sonai is campanas po circai genti a istudai fogu fuiu; istare a f. fatu = cun su fogu allutu; fogus artifitzialis = zenia de isprosivu chi si faghet iscopiare a sas festas, a denote, pro divertimentu ca faghet ischentidhas e mustras de tantos colores; iscapai, catzare f. (nau de ccn.) = incispire, èssiri fogosu, agiummai coment'e bogai cincidhas de fogu; zúghere f. in manos = isperditziai sa cosa; f. ispàinu = itl. stélla cadènte, cométa; f. mudu = lefra, itl. lébbra; f. de làdhera = itl. fuòco di pàglia; foguterra = papavarre; cagavogu = rivortella; bènnere o lòmpere su fogu a pes = abarrai fintzas a candu s'abbisóngiu o s’apretu est tropu mannu; f. de sant'Antoni, de noi lunas = zenia de maladia de sa pedhe chi faghet a dolidura e a ratinzu; pipare a f. aintro = pònnere su zigarru cun s'ala alluta in buca; bogare f. a unu = tragagiai, irfamiare, nàrriri mali de unu, cosas chi no funt berus, pònnere f. in s'erba birde; aciúngiri linna a su f. = annúnghere pane a brou, fàghere su male peus de comente est; f. píssimu = bruvurinu, néula, maladia chi guastat su ranu de su trigu ("tilletia caries"); erba de f. = geranium robertianum
Frasi
custu fogu no cheret tènnere ◊ tenes fritu ca che ses fora de fogu ◊ segundhu sa cosa, si coghet a fogu lenu, ca su càdriu la brúsiat ◊ at postu sa pingiada in su fogu ◊ si est sétzidu in su fogu a si asciutare ◊ che ses lassendhe mòrrere su fogu: acòntzalu! ◊ sa cosa anzena ti depet pàrrere fogu: no ndhe toches mai!◊ custu bardulete pònelu a su fogu!
2.
cussu fogu fuidu si est pesadu comogomo ◊ in su fenu sicu bi andhat su fogu ◊ pro no tragare fogu, sos brujadores che cheriant postos in presone ◊ e candho mai si arrivat a tantu, a nos pònnere su fogu intro de domo?! ◊ agiummai lis fuet su fogu a su laore ◊ paret chi tue zutas fogu: sas iscarpas noas che las as bogadas in pagos meses! ◊ in custu bràciu chi mi ant operau parera ca portai fogu tenendi!
3.
càgliadi, sinono beto fogu chi no lu istudat ne abba e ne nie! ◊ su fogu de comare est galu andhandhe: in bonora l'aviant allummau! ◊ su cadhu catzat fogu daghi passat currindhe in logu de impedradu
4.
mi ant bogadu unu fogu chi ndhe aturdat sas palas ◊ ca no est unu fogu, ti lu apo a isprubbicare cun totugantos su male chi as fatu ◊ tue ses limba mala chi pones fogu a su mare! ◊ tenit setant'annus ma de candu at passau su fogu de sant'Antoni est calau a terra!
5.
in cussa butega sa cosa est cara che fogu ◊ su pasculu lu pagaiant a cara a fogu ◊ est una meighina cara che fogu
6.
in cussa bidha no bi at chentu fogos
Cognomi e Proverbi
smb:
Fogu
/
prb:
su fogu de su bighinu brujat sos de afaca ◊ no essit fumu sentza fogu ◊ chie no at cusséntzia in fogu no at cusséntzia in logu
Terminologia scientifica
chm, fs
Etimo
ltn.
focus
Traduzioni
Francese
feu,
incendie
Inglese
fire
Spagnolo
fuego,
incendio
Italiano
fuòco,
incèndio
Tedesco
Feuer,
Brand.
fòdera , nf: fòdora Definizione genia de fògia chi a tantos pígios imbodhigat s'ispiga de su moriscu Sinonimi e contrari aterga Frasi sa fòdora de trídicu moriscu Terminologia scientifica rbr Etimo itl. fodera.
foderàre , vrb: afoderare Definizione mantènnere, poderare (cun in manos o calecuna aina) Sinonimi e contrari afuntènnere, apoderae Frasi sos prus antzianos funt fuliaos in s’impedrau foderàndhesi sas ancas indoliminzadas.
fodhàju , nm Definizione maistu chi faet is fodhes de is ferreris Sinonimi e contrari fodheri Terminologia scientifica prf.
fodhàle , nm Definizione
s'úrtimu tretu, su prus largu, de s'istentina
Sinonimi e contrari
budha,
budhales,
budhone,
moca
Terminologia scientifica
crn
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rectum
Inglese
rectum
Spagnolo
recto
Italiano
intestino rètto
Tedesco
Mastdarm.
fodhàre , vrb Definizione mòvere coment’e fodhe a manera de bogare súlidu, búfidu Frasi su sonadore cumènciat a fodhare su sonete po ispassiare sa gente (Deidda-Saderi) Etimo srd.
fodhàtza , nf Definizione imbodhigu de fògias cun càriga e cun pabassa, su chi a logos narant panara Terminologia scientifica mng Etimo srd.
fòdhe , nm, nf: fodhi Definizione
pígiu de orrobba o pedhe cosiu a manera de fàere coment'e a busciaca a pònnere cosa (fodhe de bértula) o fintzes agiummai serrau de pòdere suspire o incubare ària de surbare a su fogu (fodhe de su ferreri); aina po betare meighina a pruine a sa bide noa; su pigighedhu de su pibione de s’àghina, de is tamatas; genia de imbodhigu cun su bobboi aintru; su pígiu de carre chi ammontat s'ogu / partes de su fodhe de su ferreri: su portellitu (inue intrat s'ària, vàlvola, fatu a manera chi comente su fodhe si calat, tupat e no ndhe torrat s'ària a fora ma ch’essit in sa tuvera), tuvera (istampu e tubbu ue s'ària essit a surbare su fogu), sa cadena (apicada a una parte o puntu de fortza de una leva firma in mesu – puntu de arrimu – e acapiada a s'àtera bandha a sa coa de su fodhe o puntu de agguantu); tirare sas fodhes, su fodhe = tirai sa màrcia, tirai artziendi e calendi su fodhi a manera de fai sulai ària a su fogu; ràndhine de sa fodhe = itl. granulòma della pàlpebra
Sinonimi e contrari
sciodhi
/
màcia 1
/
fodhone
/
cocheta
/
pabarista
Frasi
candho tenio pagos annos andhaio a li tirare sa fodhe, a babbu, in su fraile ◊ beni, piciochedhu, ca mi tiras sa fodhi! ◊ si at leadu su fodhe cun tzúrfaru e chinisa pro curare sa binza
2.
arregolli e gheta a su fodhi ◊ portat unu portafógliu a sonetu chi parit sa fodhi de una bértula
3.
s'espe petzi bi est lassendhe su fodhe, de sa ua, in binza!
4.
est cumpriu che fodhi de bértua isciundada! ◊ fit unu cane cun duas origras pendhulones chi pariant fodhes de bértula!
5.
fiant pudhas chena de chighirista e chena de fodhis asuta de su pitzu
Cognomi e Proverbi
smb:
Fodde, Foddi, Foddis
Terminologia scientifica
ans, rbr, crp
Etimo
ltn.
folle(m)
Traduzioni
Francese
soufflet
Inglese
bellows,
grape-skin
Spagnolo
fuelle,
hollejo
Italiano
màntice,
soffiétto,
fiòcine
Tedesco
Blasebalg,
Weintraubenschale.
fodhebísinu , nm Sinonimi e contrari fungubísinu Etimo srd.
fodhebíssina , nf Definizione maladia de su trigu, genia de annarbamentu chi dhu faet niedhu Sinonimi e contrari bruvurinu, fogubíssimu, fungubíssimu, furcone 1, gurtizone.