Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

fochíle , nm: foghile, fogile, fogili, fojile, foxile, foxili Definitzione logu, tretu inue in sa domo si faet su fogu, ma su foxile est fintzes sa coghina; semenandho sa vàtica (isca), su fossighedhu inue si ponet su sèmene Sinònimos e contràrios fadhixada, foghilaja, forredha, tzidha, tzidhile / cdh. fuchili Maneras de nàrrere csn: èssere unu conta fochiles = chisineri, bonu a nudha; contos de foghile = contàssias, contixedhus de pagu importu, fatus aici tanti po passai ora; no tènnere ne fogu e ne foghile = èssiri pòbiru a s'úrtimu puntu; istare, èssere coronados a su f. = a colore a fogu, totu a inghíriu de su fogu; pesare f. = fàghere domo de istare, aposentare; fàghere f. = istare de domo, fàghere abbitu; mundhare su f. a ccn. = leare totu su chi tenet, innudare de benes; èssere domo chentza f. = famíllia iscuncorda, chentza unione Frases in custa domu de giana ch'est su foghile: canta peta bi tent àere arrustidu! ◊ in tempos de oe bi at zente gai coizada chi tratat ancora contos de foghile ◊ bi godit annanno de fogile in fogile (A.Zedde)◊ at passadu sa note a fúrriu in su letu che sazu de salditza in su foghile 2. in sa costana de su surcu fachiat sos fochiles e ghetait bàtoro o chimbe sèmenes ◊ in s'ortu bi at pacos fuchiles de vàtica Sambenados e Provèrbios prb: abrili nci torrat su cani a foxili ◊ fogili largu fogu irmortu Terminologia iscientìfica dmo Ètimu ltn. *focile(m) Tradutziones Frantzesu foyer Ingresu fireplace Ispagnolu hogar, fogón Italianu focolare Tedescu Herd, Feuerstelle, Feuerstätte.

fochína , nf Definitzione fogolone, muntone mannu de linna fatu coment’e a pinnatzu o fogàgia chi si allúmiat prus che àteru po festa Sinònimos e contràrios fagalloni, fochilada, foghidoni Frases t’apo picatu a manu tenta a nche brincare impare sa fochina de sant’Antoni (A.Pau)◊ apo vistu fochinas de murta, aliterru e ramasinu pro sant'Antoni.

fochísta , nm: foghista, foghistu Definitzione chie, de impreu, atendhet a fàere tènnere su fogu, a contivigiare su fogu Sinònimos e contràrios fogheri Terminologia iscientìfica prf Tradutziones Frantzesu chauffeur Ingresu stoker Ispagnolu fogonero Italianu fuochista Tedescu Heizer.

fochítu , nm Definitzione genia de marcu chi si faet a is animales po connòschere de chie funt Terminologia iscientìfica pst.

focíbi fachíle

foconàda , nf Sinònimos e contràrios fusilada Frases at isparau una foconada chi at fatu un'iscópiu mannu Ètimu srd.

focòne , nm: fogone 1, fogoni Definitzione in is fosiles de unu tempus, istampighedhu a pònnere sa càrriga; genia de pistoledha po giogu Sinònimos e contràrios cdh. fuconi Ètimu itl.

focòne 1 , nm Sinònimos e contràrios focale.

focorèo , nm Sinònimos e contràrios fagalloni, foghidoni Frases unu bete focoreo de usciadina nos aviat cossolau, chin cuss'atza (G.Chironi) Ètimu srd.

focósu , agt: fogosu, fugosu Definitzione chi est budhiu, chi faet basca meda coment'e chi giutzat fogu; nau de gente, chi si dha leat a coro, chi sentit sa cosa de una manera forte, cun arrennegu, coment'e cosa chi dh’interessat meda; nau de cosas de papare, calurosu, o fintzes de sabore malu Sinònimos e contràrios ifogadu / calurosu / arrabbiosu, furianu, impurdedhiu / tosconosu / cdh. fucosu Frases in s'umbra tua robbas e pastores godiant in sas dies prus fogosas ◊ ocannu at fatu un'istiu fogosu 2. dèu no dhu faia aici fogosu, no dh'ia a èssi crétiu ca fut capassu de betai is tullas a una piciocona! ◊ ite fogosa e pàsida currera, oe, sa tua! ◊ sa gioventude est fogosa ◊ cussu fut innantis sardista fogosu e apustis fascista isprammau Sambenados e Provèrbios prb: cuadhu fogosu no pigat mai pannu Terminologia iscientìfica ntl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fougueux, violent Ingresu hot, violent Ispagnolu fogoso Italianu focóso, violènto Tedescu glühendheiß, feurig.

fócu , nm: fogu Definitzione fenòmenu físicu e chímicu chi unendho ossígenu cun carbóniu (deosi faet anidride carbónica) faet calore e lughe (sa pampa o fràmula, ma fintzes candho custa est acabbada e abbarrat solu sa braxa), pentzau meda coment'e destruidore, cosa chi si papat totu; in cobertantza si narat fintzes de sentidu forte, de s'amore; cosa (mescamente linna) tenendho, abbruxandho (e deosi si narat su pl.); domo e famíglia / min. fogaredhu, foghighedhu Sinònimos e contràrios famíllia Maneras de nàrrere csn: allúghere o alluminzare, pònnere, cracai, mertzare, tzacare, acontzare, barriare, sulare, istudare, apuntai, tudare su fogu; bogare de pare su f. = istesiare sos titones, sos mutzigones, a manera chi no si che sigant a tènnere; su f. tenet, brúsiat, achighinat, coghet, caentat, cincidhat, andhat, fuit, tzachedhat; còghere, arrustire in su f.; su f. podet èssere: lenu, bassu o pagu, o a su contràriu càdriu o crispu, meda, artu; cadhos de fogu = cadharidas, framaridas, pampadas mannas; bogàreche linna dae su f., pònnere linna a su fogu; istare o èssere o pònnere a colore a f. = acanta a su fogu a manera de dhi tocai calori; pònnere sa manu in su focu (pro carchi cosa)= èsserendhe seguru; pònnere a cadhu a f. = acadhare a su fogu, pònnere isterzu cun cosa a còghere, a budhire, a fàghere in su fogu; èssere o corcare a pes a f., sètzere in su f. = cun is peis acanta a su fogu, sètziri acanta a su f.; alenu de f. = pagu pagu de callenti de fogu; f. fughiu = fogu chi de malesaura no si resessit prus a muntènnere inue si cheret e brúsiat àteru (fintzas tocu de campanas fatu chentza grabbu, tantus de sonare pro avertire e fàghere zente chi andhet a bochire fogu); f. postu = apuntau apostadamenti po fai mali; sonare a su f. = sonai is campanas po circai genti a istudai fogu fuiu; istare a f. fatu = cun su fogu allutu; fogus artifitzialis = zenia de isprosivu chi si faghet iscopiare a sas festas, a denote, pro divertimentu ca faghet ischentidhas e mustras de tantos colores; iscapai, catzare f. (nau de ccn.) = incispire, èssiri fogosu, agiummai coment'e bogai cincidhas de fogu; zúghere f. in manos = isperditziai sa cosa; f. ispàinu = itl. stélla cadènte, cométa; f. mudu = lefra, itl. lébbra; f. de làdhera = itl. fuòco di pàglia; foguterra = papavarre; cagavogu = rivortella; bènnere o lòmpere su fogu a pes = abarrai fintzas a candu s'abbisóngiu o s’apretu est tropu mannu; f. de sant'Antoni, de noi lunas = zenia de maladia de sa pedhe chi faghet a dolidura e a ratinzu; pipare a f. aintro = pònnere su zigarru cun s'ala alluta in buca; bogare f. a unu = tragagiai, irfamiare, nàrriri mali de unu, cosas chi no funt berus, pònnere f. in s'erba birde; aciúngiri linna a su f. = annúnghere pane a brou, fàghere su male peus de comente est; f. píssimu = bruvurinu, néula, maladia chi guastat su ranu de su trigu ("tilletia caries"); erba de f. = geranium robertianum Frases custu fogu no cheret tènnere ◊ tenes fritu ca che ses fora de fogu ◊ segundhu sa cosa, si coghet a fogu lenu, ca su càdriu la brúsiat ◊ at postu sa pingiada in su fogu ◊ si est sétzidu in su fogu a si asciutare ◊ che ses lassendhe mòrrere su fogu: acòntzalu! ◊ sa cosa anzena ti depet pàrrere fogu: no ndhe toches mai!◊ custu bardulete pònelu a su fogu! 2. cussu fogu fuidu si est pesadu comogomo ◊ in su fenu sicu bi andhat su fogu ◊ pro no tragare fogu, sos brujadores che cheriant postos in presone ◊ e candho mai si arrivat a tantu, a nos pònnere su fogu intro de domo?! ◊ agiummai lis fuet su fogu a su laore ◊ paret chi tue zutas fogu: sas iscarpas noas che las as bogadas in pagos meses! ◊ in custu bràciu chi mi ant operau parera ca portai fogu tenendi! 3. càgliadi, sinono beto fogu chi no lu istudat ne abba e ne nie! ◊ su fogu de comare est galu andhandhe: in bonora l'aviant allummau! ◊ su cadhu catzat fogu daghi passat currindhe in logu de impedradu 4. mi ant bogadu unu fogu chi ndhe aturdat sas palas ◊ ca no est unu fogu, ti lu apo a isprubbicare cun totugantos su male chi as fatu ◊ tue ses limba mala chi pones fogu a su mare! ◊ tenit setant'annus ma de candu at passau su fogu de sant'Antoni est calau a terra! 5. in cussa butega sa cosa est cara che fogu ◊ su pasculu lu pagaiant a cara a fogu ◊ est una meighina cara che fogu 6. in cussa bidha no bi at chentu fogos Sambenados e Provèrbios smb: Fogu / prb: su fogu de su bighinu brujat sos de afaca ◊ no essit fumu sentza fogu ◊ chie no at cusséntzia in fogu no at cusséntzia in logu Terminologia iscientìfica chm, fs Ètimu ltn. focus Tradutziones Frantzesu feu, incendie Ingresu fire Ispagnolu fuego, incendio Italianu fuòco, incèndio Tedescu Feuer, Brand.

fòdera , nf: fòdora Definitzione genia de fògia chi a tantos pígios imbodhigat s'ispiga de su moriscu Sinònimos e contràrios aterga Frases sa fòdora de trídicu moriscu Terminologia iscientìfica rbr Ètimu itl. fodera.

foderàre , vrb: afoderare Definitzione mantènnere, poderare (cun in manos o calecuna aina) Sinònimos e contràrios afuntènnere, apoderae Frases sos prus antzianos funt fuliaos in s’impedrau foderàndhesi sas ancas indoliminzadas.

fodhàju , nm Definitzione maistu chi faet is fodhes de is ferreris Sinònimos e contràrios fodheri Terminologia iscientìfica prf.

fodhàle , nm Definitzione s'úrtimu tretu, su prus largu, de s'istentina Sinònimos e contràrios budha, budhales, budhone, moca Terminologia iscientìfica crn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rectum Ingresu rectum Ispagnolu recto Italianu intestino rètto Tedescu Mastdarm.

fodhàre , vrb Definitzione mòvere coment’e fodhe a manera de bogare súlidu, búfidu Frases su sonadore cumènciat a fodhare su sonete po ispassiare sa gente (Deidda-Saderi) Ètimu srd.

fodhàtza , nf Definitzione imbodhigu de fògias cun càriga e cun pabassa, su chi a logos narant panara Terminologia iscientìfica mng Ètimu srd.

fòdhe , nm, nf: fodhi Definitzione pígiu de orrobba o pedhe cosiu a manera de fàere coment'e a busciaca a pònnere cosa (fodhe de bértula) o fintzes agiummai serrau de pòdere suspire o incubare ària de surbare a su fogu (fodhe de su ferreri); aina po betare meighina a pruine a sa bide noa; su pigighedhu de su pibione de s’àghina, de is tamatas; genia de imbodhigu cun su bobboi aintru; su pígiu de carre chi ammontat s'ogu / partes de su fodhe de su ferreri: su portellitu (inue intrat s'ària, vàlvola, fatu a manera chi comente su fodhe si calat, tupat e no ndhe torrat s'ària a fora ma ch’essit in sa tuvera), tuvera (istampu e tubbu ue s'ària essit a surbare su fogu), sa cadena (apicada a una parte o puntu de fortza de una leva firma in mesu – puntu de arrimu – e acapiada a s'àtera bandha a sa coa de su fodhe o puntu de agguantu); tirare sas fodhes, su fodhe = tirai sa màrcia, tirai artziendi e calendi su fodhi a manera de fai sulai ària a su fogu; ràndhine de sa fodhe = itl. granulòma della pàlpebra Sinònimos e contràrios sciodhi / màcia 1 / fodhone / cocheta / pabarista Frases candho tenio pagos annos andhaio a li tirare sa fodhe, a babbu, in su fraile ◊ beni, piciochedhu, ca mi tiras sa fodhi! ◊ si at leadu su fodhe cun tzúrfaru e chinisa pro curare sa binza 2. arregolli e gheta a su fodhi ◊ portat unu portafógliu a sonetu chi parit sa fodhi de una bértula 3. s'espe petzi bi est lassendhe su fodhe, de sa ua, in binza! 4. est cumpriu che fodhi de bértua isciundada! ◊ fit unu cane cun duas origras pendhulones chi pariant fodhes de bértula! 5. fiant pudhas chena de chighirista e chena de fodhis asuta de su pitzu Sambenados e Provèrbios smb: Fodde, Foddi, Foddis Terminologia iscientìfica ans, rbr, crp Ètimu ltn. folle(m) Tradutziones Frantzesu soufflet Ingresu bellows, grape-skin Ispagnolu fuelle, hollejo Italianu màntice, soffiétto, fiòcine Tedescu Blasebalg, Weintraubenschale.

fodhebísinu , nm Sinònimos e contràrios fungubísinu Ètimu srd.

fodhebíssina , nf Definitzione maladia de su trigu, genia de annarbamentu chi dhu faet niedhu Sinònimos e contràrios bruvurinu, fogubíssimu, fungubíssimu, furcone 1, gurtizone.