A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

facendhínu , agt, nm Definitzione chi o chie si prestat a fàere cosa, a giare una manu de agiudu Frases mi poniant a segare méndhula in domo issoro e deo atzetaia de bonugoro, ca fia facendhinu.

facèra , nf Definitzione parte de ananti, de si bíere / pònnere, èssere in primu f. = própriu ananti, in primu pupa.

facètas , nf pl Definitzione in s'ómine, is pilos lassaos longos e prus in bàsciu in is trempas, a parte de pitzu, acanta a is origas Sinònimos e contràrios barbígias, lemmas Tradutziones Frantzesu pattes de lapin Ingresu sideburns Ispagnolu patilla Italianu basétte Tedescu Koteletten (Pl.).

fàche fàce

fàche 1 , nf Definitzione s'ària budhia chi dhu’est aintru de su forru inchesu, su foghighedhu de su farivari, ma fintzes sa linnighedha fine chi si ponet in su fogu po fàere fràmmula impresse Sinònimos e contràrios bura Frases cheret annuntu unu pagu de linna ca in su furru no bi at fache ◊ coghindhe su pane, in su furru si che daet sa fache alluta a un'ala pro pulire su pamentu. 2. furcas sididas de laru e de oro isterrent alzolas de ruinzu, ndhe istudant sas faches in coro.

fàchere , vrb, nm: fàe 2, fàede, fàere, fàghere, fai 1, fàiri, fari Definitzione su mudare ideas, abbisòngios e foedhos a cosas, a cumportamentos, atziones: css. cosa chi acontesset si podet cunsiderare unu fàere e po cussu etotu su foedhu podet tènnere significaos meda (fintzes cussu de mudare, cambiare una cosa o a unu = itl. rendere + agt)/ ind. pres. 1ˆ p. sing. fàcio, fàciu, faco, facu, fasso, fatzo/-u, fato, ind. imp. 3ˆ p. sing. fiat = faghiat, 3ˆ p. pl. faghimis; cong. 2ˆ p. sing. fetzes, 3ˆ p. sing. fetzet, 2ˆ p. pl. facadas, 3ˆ p. pl. fetzent; pps. fatu; ger. fachendhe, faendho, faghindhe, faindhe, fatendhe, fendhe, fendi, fendu Sinònimos e contràrios agnare, bastare, bíncere, crèschere, iltare, importai, piàghere, piòere, tratèniri | ctr. nàrrere Maneras de nàrrere csn: a fàghere meu, tou, sou… = si fia deo, si fis tue, si fit isse…, a pàrrere meu o si fit a fàghere comente creo deo, tue, isse…; fàgheresi de…, fàghere su (+ agt., nm.) = betàresi a…, fai fintas de…, o fintzas fai o imparai a fai ccn. trabballu; faisí cun ccn. = fàghere abbitu cun d-unu, cun d-una, fàghere cun d-unu, andhare de acórdiu; dàresi a fàghere = mòeresi faghindhe fortza, carchedhendhe, e gai; fàghere de bisonzu = andhare de su corpus; fàghere bisonzu, unu bisonzu = fàghere carchi cumandhu, faina, dovere; fàghere bisonzu a unu = serbire, bisonzare a unu pro ccn. cumandhu, azudu o faina; fàghere a niedhu = fàghere ledàmine niedhu; fàghere su fídigu in buca = bombitare fele; fàghere abba = pròere, (in cuguzu: pissiare); fàghere linna, landhe, binzina, peta, votu, zente = circai, corbai, segai linna, circai e arregòlliri làndiri, pònniri binzina a sa màchina, bociri un'animali e cuncordai sa petza, impromiti a sèi etotu ccn. cosa o pigai unu determinu, circai, corbai genti po agiudu; fàghere s'isterzu = isciacuai, limpiai s'istrexu imperau papendi o coxinendi; èssere (nau de una cosa) a chie si ndhe faghet = dhoi èssiri cosa, bastus chi unu dha circhit, bastus chi unu s’acudat; fàghere in una cosa (de papai, de ispàssiu)= fai una cosa cun prexeri, cun gustu; fàgheresi chi… = crei, fai su contu ca…; fàghere a unu pro èssere… = pessare, crere chi est…, assimbillai a…; fàghere, fàiri a… (+ vrb.) = èssere possíbbile, andhare bene a fàghere una cosa; fàghere de manos, de pes = mòere sas manos, sos pes; si as de fàghere… = chi no tenis àteru de fai, chi bolis pigai corpus…; avb.: fàghere a (+ númene deverbale cun desinéntzia in -ura: dadura, fuidura, messadura, rugadura, piscadura, e gai); fàghere a gana mala, a dolore de mata, a bómbitos, a cussos = batire sa gana mala, su dolore de mata, e gai; fàghere a cantos = segai a arrogus, arrogai; fàchere a ischire, a cumprèndhere, a bídere = dare a ischire, ispiegare, ammustrare; fàghere a… (+ vrb;) = esser bonu a…, serbiri a… (+ vrb.); fàghere a (+ vrb. inf.) = determinare su chi narat custu vrb.: faghet a ríere, faghes a prànghere, fato a faedhare Frases ajó, faghide pro achipire! ◊ ancora no ant cumintzadu a fàere s'istrada ◊ su grideri fiat su giru de sa bidha ghetendi sa grida ◊ ajó ca sa faina cheret fata: comente faghimus, totu a s'atenta o a tretu tretu? ◊ facassí coràgiu! ◊ chena s'amada cumpagna, in su mundhu ite che fato? ◊ su malu fàghere no cumbenit e neunu ◊ si as de fàghere, beni a mi tocare, ca bides sa música!…◊ su fàchere, abberu, za est disaogu! ◊ fit de fàcheres e de allegas a sa mannina ◊ tui tenis unu fai disconnotu! 2. est pigau a montes a fàghere linna a su fogu ◊ candho bi at fogu fuidu cheret fatu zente, ca in pagos est malu a bínchere ◊ margiani iat fatu votu de fai unu conillu!…◊ at fatu votu de no torrare a fumare mai prus ◊◊ fàghere a (+ agt., nm.): mancari fachendhe a pastore, ischiat a lèzere e a iscríere ◊ Mussi Gallone at fatu su dormitu ◊ no fetas su tontu: rispondhe a tonu! ◊ mih, como deo mi fato de su moltu e tue pianghes! ◊ candho lu cramant a carchi cosa faghet su surdu 3. bastare: no mi l'at fata su mànigu e so famidu ◊ no ti l'at fata totu s'ora chi che fis in ziru?! ◊ custu sèmene za mi la faghet pro cussu tantu de terrinu ◊ no bi l'at fata su sonnu: at drommidu tropu pagu! ◊ su tempus non bi lis faghet mai, tenent sempre presse meda 4. angiai: ocannu medas berbeghes sunt faghindhe a croba, a mascru, a fémina ◊ bi at berbeghe chi no ndhe podet fàghere s'anzone 5. crèschere, lòmpere: su trigu ocannu no bi at fatu ◊ sas arburedhas chi amus prantadu za sunt faghindhe ◊ custu trigu est fatu e che cheret messadu ◊ custu casu si est totu faghindhe ◊ sa pira antoniessale est bona candho si faghet ◊ sa patata cheret semenada in terra filigalza, ca bi faghet meda ◊ inoghe no che faghet mancu erba ◊ su priucu fachet in sa lana suchidosa ◊ in is méngius terras dhue faet su trigu, s'órgiu e s'avena 6. èssere possíbbile, andhare bene, èssere deghile: cun is macos e cun is santos non faet a brullae ◊ fait a passai de custa parti puru po intrai a domu ◊ no at fatu a che acusiare deo e apo mandhadu ◊ si no seus in duus, no fait a fai custu trabballu ◊ cussa cosa, si faghet, si faghet, ma si no faghet si lassat! ◊ candu ndi est artziau fadiat a dhu timi! ◊ custu mignanu no at fatu a bènnere 7. bínchere, arrennesci: in su mercadu oe sa cosa est a chie podet fàghere innantis ◊ nois faghimus prima de a tie ◊ candho nos gherraimus, isse mi la faghiat sempre ca fit prus mannu ◊ a solu no bi la fato: beni ca mi azuas! ◊ sa musca la faghet a su leone ◊ dèu a solu no nci dha fatzu! 8. tratènnere, abbitai: bae ma no ti che fetas inie! ◊ no as a èssere creindhe chi mi ndhe fato inoghe, no: deretu mi che torro! ◊ intzandus mi faremu mera cun Giuanni /8a. èssiri o andai de acórdiu: cantu male acheridu mi apo giutu ti ndhe paltas cun chie faghes como ◊ no semus e ne faghimus prus umpare ◊ "Bah, teneisí a contu: no seis genti chi feis cun mei!" - e si ndi andat ◊ at naturale gasi bonu chi isse faghet cun totugantos ◊ si bi faghides, compà, deo bos dao custu e bois mi dades cussu! 9. isse faghiat in su pane assadu ◊ in su casu za bi fato, mih! ◊ inoghe no che ndhe faghet de eletritzista: sos chi benint abbarrant carchi mese e poi si che andhant ca no los pagant ◊ in logu de cumpanzia za faghet, isse, mih! ◊ si non bi as fatu inoghe non bi as a fàghere in perunu logu, ca ses mandrone! ◊◊ custu pabilu faghet a iscríere ◊ cust'erba faghet a manigare ◊ custa est cosa chi faghet a tizirire ◊◊ tempus faghet mi aiant cunfirmadu de s'arresetu de babbu tou inoghe ◊ fait tres annus a ocannu ◊ su pipiu oi fait is annus ◊◊ eo mi faghia chi ndhe connoschiades, de cussa zente ◊ issu si fait ca iscít e no iscít nudha! ◊ ti fia faghindhe fizu de fulanu ◊◊ bos lu fato a ischire comente est ◊ sas peràulas nadas a s'iscuja li faghiant a cumprèndhere chi…◊ fadidha intrai a sorri tua!◊◊ det ischire sa fera de su monte chi oe la tenet de fàghere cun megus ◊◊ si no bi at iscala che fato a brincadura ◊ su fenu cheret fatu a messadura, sa fae frisca cheret fata a bodhidura ◊◊ e ite mi ndhe faghet a mie, si tue ti che andhas? bae! ◊◊ si as de fàghere, beni e tòcami ca bides sa música!… Sambenados e Provèrbios prb: chie no at it'e fàghere s'oju si ndhe bogat ◊ su bonu fàghere no morit mai Ètimu ltn. facere Tradutziones Frantzesu faire, réaliser Ingresu to do Ispagnolu hacer Italianu fare, eseguire, agire, procèdere, produrre, realizzare Tedescu tun, machen.

fachèta , nf: vacheta* Definitzione pedhe conciada / passai in f. = si narat de cosa anzena chi si leat a imprestadura e chi faghet a s'irméntiga irméntiga e apustis… chie l'at si la lassat Frases sa sedha portat istrangas de facheta noa 2. torramidha cussa cosa, chi assinuncas mi nd'iscarèsciu e passat in facheta!

fàchi fàce

fachidòre , nm: faghidore, faidori Definitzione chie faet, istat faendho, est bonu a fàere, nau pruschetotu in su sensu de èssere pràtigu a trebballare, ma fintzes de fàere male / inteligéntzia faidora = capacidade de cumprèndhere comente si faet o bolet fata sa cosa, sa faina Sinònimos e contràrios fachijolu, faidosu, ordinzeri, trabagliante Frases sas pitzinnas mannitas las pones a passizare sos fizos, a los acasazare e a issas no lis paret beru de èssere fachidoras ◊ su malu pensadori est peus faidori ◊ nessunu est fachidore che a su secaprederi ◊ Deus est faidori de is cosas chi si apubant e de is chi no si bint Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faiseur, opérateur, comploteur Ingresu operator Ispagnolu operador Italianu operatóre, facitóre, macchinatóre Tedescu Macher, Hersteller, Anzettler, Anzetteler.

fachiéssu , agt Definitzione chie istat criticandho a s'unu e a s'àteru naendho una cosa po un'àtera tragagiandho; chi no est de foedhu Sinònimos e contràrios bodheteri, cràstulu, foxileri.

fachijólu , agt: fachiolu Definitzione chi istat sèmpere faendho, trebballandho Sinònimos e contràrios fachidore, faineri, fracóngiu, trabagliante, trancuineri | ctr. mandronàciu, praitzosu Frases mannedha fit minuta, ma fachijola ◊ mi apo isseperau una cumpanza fachijola e acasazajola ◊ sa tzia fit est una fémina grassa, ma fachiola Terminologia iscientìfica ntl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu actif Ingresu active Ispagnolu activo Italianu attivo Tedescu aktiv, tätig.

fachilàdu , pps, agt Definitzione de fachilare; chi portat fachile Sinònimos e contràrios faciolau.

fachilàre , vrb Sinònimos e contràrios afaciolai, infachilare Ètimu srd.

fachíle, fachíli , nm: facile, facili, fancili, focibi, frachile, fucibi Definitzione ispétzia de faciola chi si ponet in cara a su molente e a is cuadhos trebballandho: si apicat a is origas de su pegus cun is origales (o sinono a su tzugu); cosa in cara po s'apariéntzia, pruschetotu nau a disprétziu Sinònimos e contràrios caratza, carota, cavanera, frangili / bisura Maneras de nàrrere csn: betare in fachile una cosa a unu = refatzare una cosa a unu, afachilare a unu; pònniri su f. a unu = fàgherelu a birgonza, afachilare, ma si narat fintzas in su sensu de che lu colare, de fàghere menzus; zúghere su fachile de…= portai bisura de…, pàrriri… Frases no bidet ite bi at fora de giannile chie giughet trint'annos su fachile (L.Ilieschi)◊ pro èssere veru trusu postu si at subra de sa caratza su fachile ◊ a s'Itàlia seus serbendidha a conca incrubada che molentis a facili ◊ chi ti dh'ischint, in bidha ti ponent fachile o cantzone! 2. tue giughes de Giudas su fachile! ◊ in bidha s'ant catzadu su capoto e a Bono li ant ghetadu su frachile Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu œillère Ingresu blinkers Ispagnolu anteojera Italianu spècie di màschera, paraòcchi Tedescu Blendleder, Scheuklappe.

fachína , nf: frachina Definitzione genia de bestimentu de pònnere a pitzu, coment’e giaca Sinònimos e contràrios fracu 2 Frases dhu tengu bellixedhu, a capedhu e a fachina ◊ cun sa fachina posta paris unu marchesu! ◊ a tui no ti apu prenu s'ogu poita ca no portu fachina e capedhu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu veste Ingresu jacket Ispagnolu chaqueta Italianu giubba Tedescu Jacke, Kamisol.

fachinàzu , nm Definitzione trebballu, fainas in debbadas po un'àteru, genia de tzerachiu Ètimu itl.

fachínzu , nm Definitzione su fàere, calesiògiat atzione pruschetotu in su sensu de cosas chi si faent apostadamente Sinònimos e contràrios faghidura, faghimentu, fata Frases su suo est unu fachinzu malu! ◊ sos fachinzos suos bi sunt contados in d-unu libbru Ètimu srd.

fachiólu fachijólu

fàci, fàcia fàce

faciàbi , nm Definitzione f. de còscia = caticioba, ufradura de is gràndhulas o néulas de ímbenas Sinònimos e contràrios fatzola Terminologia iscientìfica mld.