fadiòri , nm Definitzione
immarritzone, pelea, matana
Sinònimos e contràrios
cansesa,
istrachesa,
istrachidúghine,
istrachiore
Frases
su fadiori fait dromí asuba de is pedras puru! ◊ in su trenu de su fadiori at a bandai chini trabballat meda, coment'e is mamas ◊ su fadiori dhi allétiat is cambas ◊ babbu tú contóniat de su sartu cun su fadiori a codhu!
2.
unu burrichedhu càrrigu de téula nci fut arrutu a frúmini e su meri, cun tanti fadiori, ndi dh’at tirau
Ètimu
srd
Tradutziones
Frantzesu
fatigue
Ingresu
weariness
Ispagnolu
reventón
Italianu
affaticaménto
Tedescu
Strapaze.
fadiósu fadigósu 1
fadíu , nm Definitzione langesa manna, fintzes mancamentu de cosa Sinònimos e contràrios fàdicu.
fàdiu fàdicu
fadósu , agt Definitzione
chi tenet fadu, sorte, fortuna; a logos fintzes àbbile, trassosu, malu
Sinònimos e contràrios
addiciadu,
afoltunadu,
assortadu,
auradu,
diciosu,
iscofadu
/
furone
| ctr.
ifoltunadu
Frases
ca ndhe teniat ódiu, si ficheit in conca s'idea de l'apostare a fusile e de fagher sa festa a su fadosu (Prantaferru)◊ chi siat líbberu de dogni male e fadosu!
2.
tanti fusti fadosu, cudha dí, ligendi sa litra!…◊ arroba su tempus chi dhui fua dèu no nd’iat mancau ni de su schivu e ni de su fadosu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui a de la chance
Ingresu
lucky
Ispagnolu
afortunado,
dichoso
Italianu
fortunato
Tedescu
glücklich.
fadràssu , nm: faldassu,
fardassu,
fradassu,
fratassu,
fratatzu Definitzione
aina de is maistos de muru po allisare e istirare s'ischedradura frisca, candho funt faendhodha: est un'orrugu de tàula fatu a manera de dhu pòdere pigare bene a una manu e serbit fintzes po dhue pònnere ccn. palitada de impastu, ischedrandho
Terminologia iscientìfica
ans
Ètimu
itl.
fratasso
Tradutziones
Frantzesu
taloche (techn.)
Ingresu
float
Ispagnolu
fratás
Italianu
frattazzo
Tedescu
Reibebrett.
fàdre , nm: farde,
fardi,
frade,
fradi,
frai,
frari,
frate Definitzione
chie est fígiu de sa matessi mama e/o de su matessi babbu de un'àteru (o àtera), de sa matessi carre (e deosi si narat fintzes chentza agt. possessivu candho si foedhat in 1ˆ pers., comente si faet naendho babbu, mamma); chie s'istimat forte / min. fradaredhu, fradichedhu, fradigedhu; a logos narant fadre
Sinònimos e contràrios
carrale
Maneras de nàrrere
csn:
frades de perra, frades de una bentre = cróbinos, fizos de sa matessi mama nàschidos paris; f. concóinu = conchivinu, frade de unu letu, de unu lados, nàschidu de sa matessi mama e diferente babbu o de su matessi babbu e diferente mama; f. de tita = chi at sutu de sa matessi mama de un'àteru chentza li èssere fizu; frades de capa = cunfrades de una cunfraria; èssere che frades = istimaisí, èssiri amigus meda; Frades Lenos (Longos, Masedos)= su sonnu, Mariànghela, Peilébiu; Is Seti Fradis = sas sete puntas prus artas de sos montes de sa Sardinna sud-orientale, (faedhendhe de istedhos) sa Mandra Cràbina, itl. Gran carro o Òrsa maggiore (su primu istedhu, su de punta, si narat "truvadore")
Frases
is istimentos de is frades o sorres prus mannos dhos lassant a is prus pitios ◊ in domo bi fint Zuanne frade, Bantine frade tou, Bachis Ruju e Boredhu su frade ◊ cussos duos si assemizant ca sunt frades ◊ frai tuu fiat giai iscatulau, a fai totu custus testamentus! (A.Garau)◊ su frade de Maria fut intrau e furint alleghetandho ◊ cussu est fradi miu mannu ◊ candu fradi at incumentzau a isparai, in cassa, su callelledhu miu s'est fuiu!
2.
frade ti est su niedhu, su ruju, su biancu, su grogu ◊ ti est frade su faedhu serenu caru e francu subr'a dogni colore e dogni zente (I.Virdis)◊ ainnanti essint is frades de capa faendho sa crufessone
3.
su pitzinnu si lu sunt inghiriendhe Frades Lenos…
Terminologia iscientìfica
ptl
Ètimu
ltn.
frate(m)
Tradutziones
Frantzesu
frère
Ingresu
brother
Ispagnolu
hermano
Italianu
fratèllo
Tedescu
Bruder,
Genosse.
fadrèta , nf: faldeta,
faldita,
fallita,
fardeta,
fardita,
foldeta,
fordeta Definitzione
parte de unu bestimentu, sa chi si ponet sa fémina pendhe pendhe ananti acapiada in chintzu (ma fintzes orrugu de orrobba chi si acàpiat pendhe pendhe in bentre a su mascu po no impringiare is brebès fora de tempus); a logos est sa gunnedha (e a su deventale/fardita dhi narant pannu de nanti)
Sinònimos e contràrios
antaledha,
àntela,
davantabi,
falda,
fantallicu,
fascadòrgia,
frandha,
panneananti,
saúciu
/
bardeta,
munnedha
Frases
portant sa fordeta longa a pei e su giponedhu totu afrochitau ◊ cussas fardetas de nundenti cuant is carronis puru ◊ is iscolanus fiant a fardeta arrúbia ◊ zughiat sa munnedha longa, sa fallita de chintu e de conca
2.
a mamma sa pardina dhi at arregalau una fardeta longa e unu fentallicu ◊ su fentallicu cuat s'abertura de sa fardeta
Terminologia iscientìfica
bst
Ètimu
ctl., spn.
faldeta
Tradutziones
Frantzesu
tablier
Ingresu
apron
Ispagnolu
delantal (m)
Italianu
grembiule
Tedescu
Schürze.
fàdu fàda 2
faduíle , agt, nm Definitzione chi o chie dhi praghet a istare sèmpere a chistionu, alleghetandho, foedhandho de cosas mancari de pagu importu Sinònimos e contràrios badulosu, ciaciareri, ciaciarone, crastuleri Terminologia iscientìfica ntl.
fadumàdu , agt Sinònimos e contràrios
agiagarau,
assucariau,
salarzadu
Frases
est andhendhe a passu fadumadu
Tradutziones
Frantzesu
haletant,
agité
Ingresu
gasping,
agitated
Ispagnolu
jadeante
Italianu
affannóso,
concitato
Tedescu
keuchend,
erregt.
fàe fà
fàe 1 , nf Definitzione
pan'e fogu, genia de essidura, chi faet a guronedhu tostau, orrúbiu, e a iscrafíngiu, in sa carre
Terminologia iscientìfica
mld
Tradutziones
Frantzesu
érythème
Ingresu
erythema
Ispagnolu
eritema
Italianu
eritèma
Tedescu
Erythem,
Hautrötung.
fàe 2, fàede fàchere
faedhàda , nf: foedhada Definitzione
su foedhare; manera de foedhare, de cunsiderare is cosas; su foedhare o limba po comente si distinghet de unu logu a s'àteru in calecunu piessignu
Sinònimos e contràrios
arrejonada,
chistionada,
parlata
/
allecatu
2.
arratza de faedhadas, sas tuas: aite mi rispondhes gai?!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
parler,
patois
Ingresu
speaking
Ispagnolu
habla
Italianu
parlata
Tedescu
Sprechweise,
Redeweise.
faedhadòre , agt Definitzione chi foedhat, chi tenet sa capacidade de foedhare, chi ischit foedhare Ètimu srd.
faedhàdu , pps, agt: favedhau Definitzione de faedhare, favedhare; chi foedhat bene, cunsiderandho totu / ómine bene f., male f. = ómini chi fuedhat bèni, mali, educau, maleducau; àere una cosa o a ccn. faedhadu = aparagulau, chircadu (e cun impegnu o promissa de sa persona cricada) Sinònimos e contràrios arrejonatu, chistionau 2. mancari educados e bene faedhados, aiant postu in búliu sa mente de cudha fémina ◊ cussos sunt limbudos, ma bene faedhados.
faedhadúra , nf Definitzione su foedhare, pruschetotu sa manera de foedhare (fintzes in su sensu de su manígiu de sa limba) Sinònimos e contràrios faedhada, limba Frases in custa parti de su libbru contat cali est sa faedhadura sarda Ètimu srd.
faedhaméntu , nm Definitzione su istare foedhandho, fintzes chentza nàrrere cosas de giudu Sinònimos e contràrios faedhada Ètimu srd.
faedhàre , vrb, nm: favedhare,
foedhae,
foedhai,
foedhare,
fuedhai,
fuedhari Definitzione
tènnere sa capacidade de nàrrere, manigiare una limba a boghe po nàrrere calecuna cosa mescamente s'unu cun s'àteru; nau de cosa bella meda, chi est ispantosa, faet meravíglia / faedhu su chi ti apo nau! = fàghelu su chi ti apo nadu!
Sinònimos e contràrios
allecare,
arragionare,
chistionai,
cuntrastare,
nàrrere
/
faedhonzu,
limbàgiu
| ctr.
ammudai 1,
cagliare,
citire
Maneras de nàrrere
csn:
faedhàresi cun unu = saludàresi; no si faedhare cun ccn. = èssere a primma; faedharesindhe, de una cosa = fuedhai de ccn. chistioni, cun ccn., chistionaisí; fuedhai a iscarada = faedhare chentza rispetu; faedhare a unu = chistionaidhu circhendi de dhu cumbínciri, pedendidhi ccn. cosa; faedhare cun d-unu, cun ccn. = istai a chistionu s'unu cun s'àteru; faedhare a unu, una cosa = circai a unu, circai una cosa, aperaulare, itl. prenotare; faedhare male, bene = fuedhai, arrispúndiri a fuedhus malus, nàrriri mali, fuedhai cun arrispetu, cun tinu, isciri chistionai; faedhare in suspu = fuedhai in cobertantza, de cumprèndiri isceti chini iscít sa chistioni, imperendi unu fuedhu pro un'àteru; faedhare a limba lada = fuedhai sentza de nàrriri bèni is fuedhus, acomenti fait s'imbriagu o chini est perdendi is sensus; fuedhai a iscusi = faedhare a s'iscúsia, abbellu, chi azummai mancu s'intendhet si no parendhe s'origra acurtzu; faedhare candho píssiat sa pudha = mai; faedhare a dortu e a rugadis = fuedhai a brétiu, sentza de critériu, sentza de arrexonai
Frases
no ti foedho de sos primos annos, candho fia pastoredhu ◊ faedhet donzunu comente ischit, in logu nostru che in aterue ◊ de is figuras chi pintas si nd'eus a fuedhai ◊ apo a essire a foedhare, a nàrrere "Ite bella criatura: ditzosu a chie l'at a incapare!"◊ su mastru nos proibbeit de faedhare sa limba nostra ◊ de cantu est birgonzosu mancu faedhat: si parat mudu, petzi ti abbàidat ◊ Giuanni Batista at foedhau no cun sa boxi isceti ma cun su sànguini suu!
2.
portu unu giogu ch'istat fuedhendi! ◊ càstia ita cosa bella: parit ca fuedhat! ◊ mamma fariat is cocòis pintaus a sarreta cun símbula de trigu: pariat ca fuedhànt!
3.
iant incumentzau a chistionai in fuedharis istràngius ◊ no si cumprendiat de aundi funta ni de su bestiri e ni de su fuedhari ◊ sa língua de mamma est unu fuedhai de su coru chi intrat ne is venas e àrtziat s'ànima a celu!
4.
cheret faedhadu a calicunu si nos podiat azuare ◊ si as bisonzu de lu faedhare no istes a ora a ora ◊ cheret faedhadu unu tratore pro nos arare cussa terra ◊ ndhe depo batire sos durches chi aia faedhadu dae gianteris
5.
cun cussos no nos faedhamus ca semus in malas ◊ za sunt parentes, e custrintos puru, ma no si faedhant! ◊ si sunt agatados a costazu apare in crésia e si sunt faedhados
6.
si li faedhas male si annicat ◊ de isse ndhe faedhant bene totugantos ◊ innantis ndhe faedhat male, de sa zente, e posca lis faghet su bellu in cara
Sambenados e Provèrbios
prb:
su fuedhai meda fait sa dí pitia ◊ de su tantu faedhare ndhe sutzedint sos errores ◊ limba chi no faedhat a corcorija si faghet
Ètimu
ltn.
fabellare
Tradutziones
Frantzesu
parler,
adresser la parole
Ingresu
to speak
Ispagnolu
hablar
Italianu
parlare,
dialogare,
rivòlgere la paròla a qlc
Tedescu
anreden (a,
cun = Akk.),
sprechen (cun = mit + Dat.),
zusprechen.