fadiòri , nm Definizione
immarritzone, pelea, matana
Sinonimi e contrari
cansesa,
istrachesa,
istrachidúghine,
istrachiore
Frasi
su fadiori fait dromí asuba de is pedras puru! ◊ in su trenu de su fadiori at a bandai chini trabballat meda, coment'e is mamas ◊ su fadiori dhi allétiat is cambas ◊ babbu tú contóniat de su sartu cun su fadiori a codhu!
2.
unu burrichedhu càrrigu de téula nci fut arrutu a frúmini e su meri, cun tanti fadiori, ndi dh’at tirau
Etimo
srd
Traduzioni
Francese
fatigue
Inglese
weariness
Spagnolo
reventón
Italiano
affaticaménto
Tedesco
Strapaze.
fadiósu fadigósu 1
fadíu , nm Definizione langesa manna, fintzes mancamentu de cosa Sinonimi e contrari fàdicu.
fàdiu fàdicu
fadósu , agt Definizione
chi tenet fadu, sorte, fortuna; a logos fintzes àbbile, trassosu, malu
Sinonimi e contrari
addiciadu,
afoltunadu,
assortadu,
auradu,
diciosu,
iscofadu
/
furone
| ctr.
ifoltunadu
Frasi
ca ndhe teniat ódiu, si ficheit in conca s'idea de l'apostare a fusile e de fagher sa festa a su fadosu (Prantaferru)◊ chi siat líbberu de dogni male e fadosu!
2.
tanti fusti fadosu, cudha dí, ligendi sa litra!…◊ arroba su tempus chi dhui fua dèu no nd’iat mancau ni de su schivu e ni de su fadosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui a de la chance
Inglese
lucky
Spagnolo
afortunado,
dichoso
Italiano
fortunato
Tedesco
glücklich.
fadràssu , nm: faldassu,
fardassu,
fradassu,
fratassu,
fratatzu Definizione
aina de is maistos de muru po allisare e istirare s'ischedradura frisca, candho funt faendhodha: est un'orrugu de tàula fatu a manera de dhu pòdere pigare bene a una manu e serbit fintzes po dhue pònnere ccn. palitada de impastu, ischedrandho
Terminologia scientifica
ans
Etimo
itl.
fratasso
Traduzioni
Francese
taloche (techn.)
Inglese
float
Spagnolo
fratás
Italiano
frattazzo
Tedesco
Reibebrett.
fàdre , nm: farde,
fardi,
frade,
fradi,
frai,
frari,
frate Definizione
chie est fígiu de sa matessi mama e/o de su matessi babbu de un'àteru (o àtera), de sa matessi carre (e deosi si narat fintzes chentza agt. possessivu candho si foedhat in 1ˆ pers., comente si faet naendho babbu, mamma); chie s'istimat forte / min. fradaredhu, fradichedhu, fradigedhu; a logos narant fadre
Sinonimi e contrari
carrale
Modi di dire
csn:
frades de perra, frades de una bentre = cróbinos, fizos de sa matessi mama nàschidos paris; f. concóinu = conchivinu, frade de unu letu, de unu lados, nàschidu de sa matessi mama e diferente babbu o de su matessi babbu e diferente mama; f. de tita = chi at sutu de sa matessi mama de un'àteru chentza li èssere fizu; frades de capa = cunfrades de una cunfraria; èssere che frades = istimaisí, èssiri amigus meda; Frades Lenos (Longos, Masedos)= su sonnu, Mariànghela, Peilébiu; Is Seti Fradis = sas sete puntas prus artas de sos montes de sa Sardinna sud-orientale, (faedhendhe de istedhos) sa Mandra Cràbina, itl. Gran carro o Òrsa maggiore (su primu istedhu, su de punta, si narat "truvadore")
Frasi
is istimentos de is frades o sorres prus mannos dhos lassant a is prus pitios ◊ in domo bi fint Zuanne frade, Bantine frade tou, Bachis Ruju e Boredhu su frade ◊ cussos duos si assemizant ca sunt frades ◊ frai tuu fiat giai iscatulau, a fai totu custus testamentus! (A.Garau)◊ su frade de Maria fut intrau e furint alleghetandho ◊ cussu est fradi miu mannu ◊ candu fradi at incumentzau a isparai, in cassa, su callelledhu miu s'est fuiu!
2.
frade ti est su niedhu, su ruju, su biancu, su grogu ◊ ti est frade su faedhu serenu caru e francu subr'a dogni colore e dogni zente (I.Virdis)◊ ainnanti essint is frades de capa faendho sa crufessone
3.
su pitzinnu si lu sunt inghiriendhe Frades Lenos…
Terminologia scientifica
ptl
Etimo
ltn.
frate(m)
Traduzioni
Francese
frère
Inglese
brother
Spagnolo
hermano
Italiano
fratèllo
Tedesco
Bruder,
Genosse.
fadrèta , nf: faldeta,
faldita,
fallita,
fardeta,
fardita,
foldeta,
fordeta Definizione
parte de unu bestimentu, sa chi si ponet sa fémina pendhe pendhe ananti acapiada in chintzu (ma fintzes orrugu de orrobba chi si acàpiat pendhe pendhe in bentre a su mascu po no impringiare is brebès fora de tempus); a logos est sa gunnedha (e a su deventale/fardita dhi narant pannu de nanti)
Sinonimi e contrari
antaledha,
àntela,
davantabi,
falda,
fantallicu,
fascadòrgia,
frandha,
panneananti,
saúciu
/
bardeta,
munnedha
Frasi
portant sa fordeta longa a pei e su giponedhu totu afrochitau ◊ cussas fardetas de nundenti cuant is carronis puru ◊ is iscolanus fiant a fardeta arrúbia ◊ zughiat sa munnedha longa, sa fallita de chintu e de conca
2.
a mamma sa pardina dhi at arregalau una fardeta longa e unu fentallicu ◊ su fentallicu cuat s'abertura de sa fardeta
Terminologia scientifica
bst
Etimo
ctl., spn.
faldeta
Traduzioni
Francese
tablier
Inglese
apron
Spagnolo
delantal (m)
Italiano
grembiule
Tedesco
Schürze.
fàdu fàda 2
faduíle , agt, nm Definizione chi o chie dhi praghet a istare sèmpere a chistionu, alleghetandho, foedhandho de cosas mancari de pagu importu Sinonimi e contrari badulosu, ciaciareri, ciaciarone, crastuleri Terminologia scientifica ntl.
fadumàdu , agt Sinonimi e contrari
agiagarau,
assucariau,
salarzadu
Frasi
est andhendhe a passu fadumadu
Traduzioni
Francese
haletant,
agité
Inglese
gasping,
agitated
Spagnolo
jadeante
Italiano
affannóso,
concitato
Tedesco
keuchend,
erregt.
fàe fà
fàe 1 , nf Definizione
pan'e fogu, genia de essidura, chi faet a guronedhu tostau, orrúbiu, e a iscrafíngiu, in sa carre
Terminologia scientifica
mld
Traduzioni
Francese
érythème
Inglese
erythema
Spagnolo
eritema
Italiano
eritèma
Tedesco
Erythem,
Hautrötung.
fàe 2, fàede fàchere
faedhàda , nf: foedhada Definizione
su foedhare; manera de foedhare, de cunsiderare is cosas; su foedhare o limba po comente si distinghet de unu logu a s'àteru in calecunu piessignu
Sinonimi e contrari
arrejonada,
chistionada,
parlata
/
allecatu
2.
arratza de faedhadas, sas tuas: aite mi rispondhes gai?!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
parler,
patois
Inglese
speaking
Spagnolo
habla
Italiano
parlata
Tedesco
Sprechweise,
Redeweise.
faedhadòre , agt Definizione chi foedhat, chi tenet sa capacidade de foedhare, chi ischit foedhare Etimo srd.
faedhàdu , pps, agt: favedhau Definizione de faedhare, favedhare; chi foedhat bene, cunsiderandho totu / ómine bene f., male f. = ómini chi fuedhat bèni, mali, educau, maleducau; àere una cosa o a ccn. faedhadu = aparagulau, chircadu (e cun impegnu o promissa de sa persona cricada) Sinonimi e contrari arrejonatu, chistionau 2. mancari educados e bene faedhados, aiant postu in búliu sa mente de cudha fémina ◊ cussos sunt limbudos, ma bene faedhados.
faedhadúra , nf Definizione su foedhare, pruschetotu sa manera de foedhare (fintzes in su sensu de su manígiu de sa limba) Sinonimi e contrari faedhada, limba Frasi in custa parti de su libbru contat cali est sa faedhadura sarda Etimo srd.
faedhaméntu , nm Definizione su istare foedhandho, fintzes chentza nàrrere cosas de giudu Sinonimi e contrari faedhada Etimo srd.
faedhàre , vrb, nm: favedhare,
foedhae,
foedhai,
foedhare,
fuedhai,
fuedhari Definizione
tènnere sa capacidade de nàrrere, manigiare una limba a boghe po nàrrere calecuna cosa mescamente s'unu cun s'àteru; nau de cosa bella meda, chi est ispantosa, faet meravíglia / faedhu su chi ti apo nau! = fàghelu su chi ti apo nadu!
Sinonimi e contrari
allecare,
arragionare,
chistionai,
cuntrastare,
nàrrere
/
faedhonzu,
limbàgiu
| ctr.
ammudai 1,
cagliare,
citire
Modi di dire
csn:
faedhàresi cun unu = saludàresi; no si faedhare cun ccn. = èssere a primma; faedharesindhe, de una cosa = fuedhai de ccn. chistioni, cun ccn., chistionaisí; fuedhai a iscarada = faedhare chentza rispetu; faedhare a unu = chistionaidhu circhendi de dhu cumbínciri, pedendidhi ccn. cosa; faedhare cun d-unu, cun ccn. = istai a chistionu s'unu cun s'àteru; faedhare a unu, una cosa = circai a unu, circai una cosa, aperaulare, itl. prenotare; faedhare male, bene = fuedhai, arrispúndiri a fuedhus malus, nàrriri mali, fuedhai cun arrispetu, cun tinu, isciri chistionai; faedhare in suspu = fuedhai in cobertantza, de cumprèndiri isceti chini iscít sa chistioni, imperendi unu fuedhu pro un'àteru; faedhare a limba lada = fuedhai sentza de nàrriri bèni is fuedhus, acomenti fait s'imbriagu o chini est perdendi is sensus; fuedhai a iscusi = faedhare a s'iscúsia, abbellu, chi azummai mancu s'intendhet si no parendhe s'origra acurtzu; faedhare candho píssiat sa pudha = mai; faedhare a dortu e a rugadis = fuedhai a brétiu, sentza de critériu, sentza de arrexonai
Frasi
no ti foedho de sos primos annos, candho fia pastoredhu ◊ faedhet donzunu comente ischit, in logu nostru che in aterue ◊ de is figuras chi pintas si nd'eus a fuedhai ◊ apo a essire a foedhare, a nàrrere "Ite bella criatura: ditzosu a chie l'at a incapare!"◊ su mastru nos proibbeit de faedhare sa limba nostra ◊ de cantu est birgonzosu mancu faedhat: si parat mudu, petzi ti abbàidat ◊ Giuanni Batista at foedhau no cun sa boxi isceti ma cun su sànguini suu!
2.
portu unu giogu ch'istat fuedhendi! ◊ càstia ita cosa bella: parit ca fuedhat! ◊ mamma fariat is cocòis pintaus a sarreta cun símbula de trigu: pariat ca fuedhànt!
3.
iant incumentzau a chistionai in fuedharis istràngius ◊ no si cumprendiat de aundi funta ni de su bestiri e ni de su fuedhari ◊ sa língua de mamma est unu fuedhai de su coru chi intrat ne is venas e àrtziat s'ànima a celu!
4.
cheret faedhadu a calicunu si nos podiat azuare ◊ si as bisonzu de lu faedhare no istes a ora a ora ◊ cheret faedhadu unu tratore pro nos arare cussa terra ◊ ndhe depo batire sos durches chi aia faedhadu dae gianteris
5.
cun cussos no nos faedhamus ca semus in malas ◊ za sunt parentes, e custrintos puru, ma no si faedhant! ◊ si sunt agatados a costazu apare in crésia e si sunt faedhados
6.
si li faedhas male si annicat ◊ de isse ndhe faedhant bene totugantos ◊ innantis ndhe faedhat male, de sa zente, e posca lis faghet su bellu in cara
Cognomi e Proverbi
prb:
su fuedhai meda fait sa dí pitia ◊ de su tantu faedhare ndhe sutzedint sos errores ◊ limba chi no faedhat a corcorija si faghet
Etimo
ltn.
fabellare
Traduzioni
Francese
parler,
adresser la parole
Inglese
to speak
Spagnolo
hablar
Italiano
parlare,
dialogare,
rivòlgere la paròla a qlc
Tedesco
anreden (a,
cun = Akk.),
sprechen (cun = mit + Dat.),
zusprechen.