mih! , iscl Definizione
mira!, mirai!: foedhu chi si narat coment'e avisandho, ammeletzandho, o fintzes solu po fàere giare atentzione, giare prus fortza a su chi si narat (a/c. cun nm. de persona e prn. arrechedit sèmpere sa prep. a; cun su prn. ndhe arresurtat méngius a dhu pònnere totu a unu e chentza sa /h/, mindhe, impreau solu in cuménciu de fràsia o coment'e arresposta)
Sinonimi e contrari
bih!,
lah!
Frasi
mih chi ti potzat bèniri a conca de fai travessuras!…◊ mih!, mih!, benindhe sunt! ◊ mindhe un'àteru, de flúmene! ◊ – E pane? – Mindhe, mih! ◊ mih no fetas gai, ca andhat male! ◊ mih chi mi la pagas, si faghes cussa!…◊ ah, mih, si fit a fàghere meu za faghia goi! ◊ mih a babbu, mih! ◊ mih a Gavinu, mih, torrendhe! ◊ mih a isse, mih! ◊ mih a tie: epuru ti piaghet sa cosa bella!
2.
e bonu, mih, chi no est custu casu!…◊ e mannu, mih, chi no ch'est fatu!…◊ e acontzadu, mih, chi no ses e bene: ite bi acontzas chi est de fuliare?!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
regarde!,
gare à toi!
Inglese
look!
Spagnolo
¡mira!
Italiano
guarda!
Tedesco
sieh mal an!.
miminíta , nf Definizione
erba de agúgias, de agullas, de puntzas, aguzas de santu Giuanne, genia de erba chi bogat unu frore chi candho iscutulat sa fògia abbarrat puntudu paret unu ciou
Sinonimi e contrari
arrelògius,
elbavulcheta,
frochitedhas,
mammaita
Frasi
miminitedha, miminitedha, fai fai sa coitedha, miminita, miminita fai fai sa coita!
Terminologia scientifica
rba, Erodium cicutarium
Traduzioni
Francese
herbe à aiguilles
Inglese
stork's-bill
Spagnolo
alfiler
Italiano
èrba cicutària
Tedesco
Reiherschnabel.
mixurída , nf: musciuira,
musciuria,
musciurida,
mussulira Definizione
unu cardu chi abbarrat bàsciu bàsciu: cun s'arraighina si faet una genia de gomma apicigosa (su biscu) po cassare pigiones e fintzes po meighina; sa cranciofedha chi faet, giai a paris de terra
Sinonimi e contrari
bardugabidhu,
musciuríglia*
Frasi
frori de musciuria chi bolat in su tempus
Terminologia scientifica
rba, Carlina gummifera
Traduzioni
Francese
chardon à glu
Inglese
stemless
Spagnolo
cardo de liga,
ajonjera
Italiano
masticógna,
atràttile
Tedesco
eine gummihaltige Eberwurz.
mocílla , nf: mucíglia,
mucíllia,
muncíglia,
muncilla,
murcíglia,
muscíglia,
muscilla,
mutzíglia Definizione
ispétzia de zainedhu, istrégiu de pedhe (ma prus che àteru de lana téssia, de furesu) chi si ponet apalas bestia in codhos (cun is corrias o tirellas) po pigare arrecatu a sartu; busciaca manna, larga, acapiada in chintzu ananti, chi portant is féminas po arregòllere olia
Sinonimi e contrari
panatiera,
tasca,
taschedha
Frasi
andendi a sartu, portàt sa marra a codhu e sa muncíglia in pabas ◊ torrant a sa famíllia allirga, ispedhiosa, cun libba e mesa de cosa in fundu a sa mucíllia (L.Cocco)◊ ci seus essius a cambaradas cun d-una muscilla de pani
2.
mamma in d-unu sinnu est a mutzíglia piena acogliendhe olia suta de s'àrbure
Etimo
ctl.
motxilla
Traduzioni
Francese
musette,
sac à dos
Inglese
haversack
Spagnolo
mochila
Italiano
tascapane,
zàino
Tedesco
Schäfertasche,
Rucksack.
molinète, molinèto, molinètu , nm: molinitu,
mulinete Definizione
genia de molinu a manu o a elétricu, pitichedhu, mescamente po mòlere cafè aturrau o fintzes àteru; in is errios mescamente, tretu ue s'abba girat forte a moliadura e si che dh'ingurtit su fundhu, fintzes bentu chi si movet a molinadura / molinetu de tancadura = ue s'intrat sa crae, segundhu sos friscos
Sinonimi e contrari
maghinedhu,
moledha,
molinedhu,
molixedha
Frasi
si in s'ora ias pigau su molinetu e ias móliu su cafei ias fatu mellus!
2.
cussu tretu de su riu est perigulosu ca s'abba faghet a molinete ◊ ite podet fàchere una foza contra a sos mulinetes de sas traschias?! ◊ su lavandinu za falat, faghet fintzas a mulinete ◊ sos molinetes in s’aera cardiada bulionant e ndhe irraighinant totu dae su terrinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
moulin à café,
mixeur,
mixer
Inglese
coffe-grinder,
blender
Spagnolo
molinillo de café,
licuadora
Italiano
macinacaffè,
frullatóre
Tedesco
Kaffeemühle,
Mixer.
mórica , nf, nm: moriga,
móriga,
mórigu 1,
múrica,
múriga,
múrigu Definizione
màniga de linna intrada in d-una mesa luna de linna etotu, lada (paret una marra), po murigare su cagiau faendho su casu, o po ndhe bogare sa farra de su lacu de sa mola: sa móriga de is maistos de muru est de ferru, unu pagu acancarronada e a màniga meda prus longa e grussa e s'imperat po fàere s'impastu (pruschetotu de crachina), cussa de su pastore podet portare sa parte chi s'intrat a su cagiau totu a puntas (serbit solu po murigare, faendho su casu)
Sinonimi e contrari
búlia 1,
muricadore,
pilisa,
tiravarra
Frasi
su pastore giagat su late e daghi morit l'isfiorit chin sa múriga ◊ po fai sa farra serbint su sedatzadori, su sedatzu, sa móriga, is turras
Terminologia scientifica
ans
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cuillère à pot
Inglese
stirrer
Spagnolo
cucharón
Italiano
mestatóio
Tedesco
Rührlöffel.
mortalidàde, mortalidàdi , nf: mortilidade Definizione
morte de gente o de animales a meda po maladia mala
Sinonimi e contrari
moltaza,
murtina,
santacida
Frasi
mortilidade, gherra e caristia: a sos ses annos cussa fit s'iscola…◊ sa mortilidade un'annu at ispérdidu sos porcos
Etimo
itl.
mortalità
Traduzioni
Francese
grande mortalité (due à une épidémie)
Inglese
murrain,
epidemic
Spagnolo
mortandad
Italiano
morìa
Tedesco
Massensterben.
mòta 1 , nf: muta 1 Definizione
parte de unu pagamentu / pagai a motas = a ratas, a mutas
Sinonimi e contrari
palte,
partzida,
porrata,
tanda
Frasi
nos chircant sa muta de chimbe annos: naramus chi sunt pagados e no benimus crétidos ca no tenimus retzivu
Etimo
ctl.
mota
Traduzioni
Francese
versement,
acompte,
mensualité (o versement mensuel o échéance mensuelle),
à tempérament (a rate)
Inglese
instalment
Spagnolo
plazo
Italiano
rata
Tedesco
Rate.
murrúda 1 , nf Definizione
genia de pische nau deosi po su murru: assimbígiat a s'isparedha o sàragu, portat ispertiadas largas a istúturu, de colore diferente, in is costaos, e innanti est fémina ma apustis essit mascu
Terminologia scientifica
psc, puntazzo puntazzo
Traduzioni
Francese
sar à museau pointu
Inglese
charax (fish)
Spagnolo
sargo picudo
Italiano
càrace a muso acuto
Tedesco
Fisch,
der zu der Meerbrassen Familie gehört.
murrúdu , agt Definizione
nau de ccn., chi portat is murros chi essint meda, is lavras grussas
Sinonimi e contrari
bruncudu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui a les lèvres épaisses
Inglese
muzzled
Spagnolo
morrudo
Italiano
ceffuto
Tedesco
vorspringende Lippen habend.
musciuríglia, musciurílla , nf: mussurilla Definizione
una genia de cardu chi faet bàsciu bàsciu; sa cranciofedha chi faet, a paris de terra
Sinonimi e contrari
bardugabidhu,
mixurida,
musciníllia
Frasi
cussus serragus de terra orrúbia mai araus fuant impannaus totu de musciuríglia
Terminologia scientifica
rba, Carlina gummifera
Etimo
ctl.
muxera de guilla
Traduzioni
Francese
chardon à glu
Inglese
stemless atractylis
Spagnolo
cardo de liga,
ajonjera
Italiano
masticógna
Tedesco
eine gummihaltige Eberwurz.
nabratzólu , agt Definizione
nau de unos cantu animales (crabas, brebès, pudhas), chi portant nabras, nàidis
Sinonimi e contrari
nabrau
Frasi
sos pecos fint mútricos, nabratzolos e biancos nidos
Traduzioni
Francese
qui a des barbillons
Inglese
wattled
Spagnolo
con carúncula
Italiano
che porta téttole,
bargìgli
Tedesco
manche Tiere mit Lappen.
nobantína , nf Definizione
unu tanti a giru de noranta, ccn. de prus, ccn. de mancu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
à peu près quatre-vingt-dix
Inglese
about ninety
Spagnolo
unos noventa
Italiano
novantina
Tedesco
etwa neunzig.
ociànu , agt: ocrianu,
oghianu 1,
ogianu,
ogranu,
ogrianu 1,
ojanu,
oxanu Definizione
nau de ccn., chi ponet ogu a sa cosa de is àteros e no si cuntentat de su chi si dhi giaent, de su suo, chi dhi paret pagu o peus; nau de cosa, chi est bella a dha bíere, chi cuntentat s'ogu
Sinonimi e contrari
abbramiu,
betiosu,
oghimannu
/
ocione,
ojosu
/
cdh. ugianu
Frasi
ojanu comente fit, si at costoidu su pane pro si lu manigare isse solu ◊ faghe bene sas partes, già l'ischis chi isse est ogrianu! ◊ cussu est ogrianu: ndhe li dias pagu o meda, ti narat chi est pagu! ◊ su prus oghianu tzérriat poita sa prus manna fita ndi bolit pigai (Lai)
2.
est pruna madura e oghiana ◊ bollu cudhu préssiu, ca est prus oghianu
Cognomi e Proverbi
smb:
Oggianu, Oggiano, Otgianu, Otgiano
/
prb:
su malu partire faghet sa zente ojana
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
difficile à contenter,
goulu
Inglese
greedy
Spagnolo
descontentadizo
Italiano
incontentàbile,
ingórdo
Tedesco
unersättlich,
gierig.
oghimànnu , agt: ojimannu Sinonimi e contrari
ocianu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
difficile à contenter
Inglese
insatiable
Spagnolo
descontentadizo
Italiano
incontentàbile
Tedesco
ungenügsam,
unersättlich.
òros , nm pl: òrus Definizione
unu de is sinnos de is cartas de giogare, orrúbiu, a bàtoro puntas / aguantadí a òrus! = zoga bene sos oros!; mataoros = su re de oros
Frasi
apo fatu lillu e primera e ses puntos de oros
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
carreau dans les cartes à jouer
Inglese
denari (the italian suit card corresponding to diamonds)
Spagnolo
oros (palo de la baraja)
Italiano
danari
Tedesco
Schelle,
Karo.
órriu 1 , nm: úrriu Definizione
cadinu de preta o tiras de canna, mannu meda, po pònnere laore chistiu / mannu cantu un'ó. = mannu meda
Sinonimi e contrari
cadinu,
granale,
lóscia
Frasi
su trigu est siguru in s'órriu ◊ annos de fadigas acolumant sos órrios de sos matimannos ◊ in nedhue bi at órriu seguru, sas incunzas sunt totu devastadas
Terminologia scientifica
stz
Traduzioni
Francese
gros panier cylindrique à provisions
Inglese
cylindrical basket of interlaced canes to keep grain
Spagnolo
hórreo
Italiano
granàio cilìndrico di canna intrecciata
Tedesco
Strohkorb für den Weizen
oscurèssere , vrb: oscurèssiri Definizione
fàere o essire iscuru, note, iscurigare
Sinonimi e contrari
iscurèssere,
oscuressire,
iscorigai
| ctr.
abbrèschere
Frasi
altzat su sole divinu sos astros oscuressendhe
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
faire nuit,
quand la nuit commence à tomber
Inglese
to darken
Spagnolo
obscurecer,
anochecer
Italiano
oscurare,
farsi bùio
Tedesco
dunkeln,
dunkel werden.
palaborcédhu, palabrocédhu, palabrochédhu , avb: palaporcedhu Definizione
a p. = pigau (prus che àteru pipiu) a codhirone, betau in palas de un'àteru cun is bratzos poderaos a tzugu e cun is cambas in fiancos a tretu de chintzu a dhas poderare su mannu chi portat su piticu deosi
Sinonimi e contrari
cadhigarone,
cocolloi,
codhedhu,
codhicorona,
codhubalone
Frasi
is buratinus s'iant atuau a Pinóchiu a palaporcedhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
à califourchon
Inglese
astride
Spagnolo
a horcajadas
Italiano
a cavalcióni
Tedesco
rittlings.
palamída, palamíra , nf Definizione
genia de pische mannu, longu agiummai de metro, chi faet meda in su Mediterràniu: de bisura assimbígiat a su písaru o cavàglia
Terminologia scientifica
psc, sarda sarda
Etimo
ctl.
palamida
Traduzioni
Francese
bonite à dos rayé,
pélamide
Inglese
atlantic bonito
Spagnolo
bonito
Italiano
palàmia
Tedesco
Pelamide,
atlantischer Bonito.