feridòre, feridòri , agt, nm Definizione
chi o chie at fertu a ccn., nau prus che àteru de cosas graves, mannas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
celui qui a blessé
Inglese
wounder
Spagnolo
heridor
Italiano
feritóre
Tedesco
verletzend,
Verletzer.
fermesílicu , nm: fermisílicu Definizione
su greme chi faet sa seda
Sinonimi e contrari
sílicu
Terminologia scientifica
crp, bombyx mori
Traduzioni
Francese
ver à soie
Inglese
silkworm
Spagnolo
gusano de seda
Italiano
baco da séta
Tedesco
Seidenraupe,
Seidenwurm.
ferrítu , nm Definizione
orrugu de ferru piticu, fine; agu de mígia, genia de aina, de ferru o àteru metallu, longhitu e fine, a punta, po fàere tessíngiu a manu (ferritu de fai mígias)
Sinonimi e contrari
busa,
busoni
Modi di dire
csn:
fàghere in ferritos = triballare, tèssere sa lana a ferritos (pro fàghere peuncos, gorfos e gai); macarrones de ferritu = fatos a busa, longhitos, fines e istampaos a zisa de canna
3.
titia chi tenzo fritu, no lu poto baliare… macarrones de ferritu ndhe cherio manigare!
Terminologia scientifica
ans
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
aiguille à tricoter
Inglese
tip,
spindle
Spagnolo
aguja de media
Italiano
ferrétto
Tedesco
kleines Eisen,
Stricknadel,
Häkelnadel.
fía , nf: fiba,
fila 1,
fira Definizione
genia de ispaitu forte finivini po cosire orrobba / soga de f. = cabu de filu
Sinonimi e contrari
filu
Frasi
lah, custa est fia forti po cosiri! ◊ candu torru mi ammostas totu sa fiba chi as annuau ◊ cussu bendiat de totu: zigarrus, tabbacu, agus, fila po cosiri cunserva e pasta…
Terminologia scientifica
trp
Traduzioni
Francese
fil à coudre
Inglese
sewing thread
Spagnolo
hilo para coser
Italiano
filo da cucire
Tedesco
Zwirn.
filadòra , nf Definizione
fémina chi ischit a filare, màchina chi filat, de filare
Sinonimi e contrari
filangiana
Terminologia scientifica
prf
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
machine à filer
Inglese
spinner
Spagnolo
máquina hiladora
Italiano
filatrice
Tedesco
Spinnerin.
follaorigúda , nf Definizione
genia de erba nada de pipas o pilledha de pastori po sa forma de su frore (a bisura de tubbitu a ispertiadas cun sa punta incrubada a cugutu, e origa de lèpuri po sa forma de sa fògia: unu e àtera essint de paris terra
Sinonimi e contrari
catedhina 1,
uricredha
Terminologia scientifica
rba, Arisarum vulgare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gouet à capuchon
Inglese
friar's cowl
Spagnolo
candilillos,
frailillos
Italiano
arisaro
Tedesco
gemeiner Krummstab.
forchídha , nf: fortzidha,
frochidha,
frocidha,
frucidha,
fulchidha,
fulcidha,
furchidha,
furcidha,
fuschidha Definizione
css. cosa chi, totu a unu fintzes a unu tretu, s’ispartzit poscas in duos faendho un'àngulu pagu apertu (30°/45°): si narat fintzes de bàculu po si agguantare camminandho; in is carros, cambu de linna grussu a duos corros prantau acanta a ue s'iscala est totu a unu, a cara a sa punta, cun lóriga po dhue passare is funes e a dónnia modu po pòdere méngius assentare su càrrigu (prus che àteru linna a naes longas); nae a frochidha chi si ponet in pitzu de is oros de su cadhàrgiu faendho casu po cicire is discos; aina a duos corros po pigare fenu, lòmboros de malesa (es. orruo), o fintzes cambu piticu frochidhau po arregòllere castàngia cun s’ischissone
Sinonimi e contrari
frochidhadura
/
casarile
/
forchidhone,
frocedha,
frucàrgia
/
corros
Modi di dire
csn:
frochidhas de ’ia = forchidhaduras de caminu, tretu aundi unu mòri o un'istrada si pratzit in duus; f. de cunzare = tupisone, berrisone chi si ponet a serrare un'àidu
Frasi
a fàghere su tirolàsticu bi cheret una forchidha
2.
un'istichida de frucidha de ferru a ibbidhiadura!…
3.
dhi at nau "Conca de begu", chi est unu fuedhu sciambrecu po nai ca portat frocidhas
Terminologia scientifica
ans
Etimo
ltn.
furcilla
Traduzioni
Francese
fourche,
fourche à foin
Inglese
fork (hay),
hayloft
Spagnolo
horquilla,
lanza
Italiano
forcèlla,
fórca fienàia,
fórcola
Tedesco
Gabel.
fraghíssa , nf: praghissa Definizione
fémina chi at pérdiu su fedu
Traduzioni
Francese
femme qui a avorté
Inglese
woman who has had a miscarriage
Spagnolo
malparida
Italiano
dònna che ha abortito
Tedesco
Frau,
die einen Abort hatte.
fràntu , pps, agt Definizione
de frànghere; chi est a una parte, cuau, chistiu, chi no si agatat inue si passat o si podet bíere
Sinonimi e contrari
fràndhiu,
transiu
/
bàrigu,
crancosu
Frasi
Nanni aiat frantu su logu e aiat aprontadu unu crocadolzu po s'istranzu (G.B.Serra)◊ nonnu si fit frantu dae sa parte piús manna de sos corpos
2.
sos chi naro deo intro una pischina imberghendhe sa luna no bi afogant ca che pisches de vàglia restant frantos (P.Giudice Marras)◊ bidindhe custos ojos in piantu s'est che fiuda frisca remunida intro su coro meu in logu frantu ◊ sos pastores faghiant su cuile in tretu frantu
Traduzioni
Francese
écarté,
à l'écart
Inglese
secluded
Spagnolo
apartado
Italiano
appartato
Tedesco
weggerückt,
entlegen.
frisadòri , nm Definizione
ferru de frisai, genia de aina po allorighitare is pilos
Sinonimi e contrari
arrulladori
Traduzioni
Francese
fer à friser
Inglese
curling-tongs
Spagnolo
tenacillas
Italiano
arricciacapélli
Tedesco
Lockenformer,
Frisierstab,
Brennschere.
friscàdu , pps, agt: frischiau Definizione
de friscare; frisciadu, chi est serrau a friscu, a crae
Sinonimi e contrari
frilciadu,
serradu
| ctr.
abbeltu
Modi di dire
csn:
terra friscada = tropu tosta, mala a triballare; aeras friscadas = chi no sunt postas in abba, chi no bi cheret pròere; mudu che càssia friscada = chi no iscóbiat nudha
2.
s'apusentu est frisciadu a giae
Traduzioni
Francese
fermé à clef
Inglese
locked
Spagnolo
cerrado con llave,
atrancado
Italiano
chiuso a chiave
Tedesco
verschlossen.
friscàre , vrb: afriscare*,
frischiare,
frisciare Definizione
serrare is gennas a crae e a friscu; serrare, sidhare is dentes a forte
Sinonimi e contrari
acràere,
creari,
ifriscare 1,
imbarcionai,
serrai
| ctr.
abbèrrere
Frasi
fríscio sa gianna e t'intrego sas giaes ◊ si cheres frisciare fríscia: si times a ti furare ponebbei tentadore! ◊ aiant lassadu sa domita frisciada ◊ candho mi corco pagos minutos mancu sa zanna mi frisco ◊ apo serradu e friscadu, in domo, ca so essindhe
2.
ses piàghida a mie e ti che apo frisciadu intro de s'intragna ◊ s'àinu candho móssigat frísciat sas barras
Traduzioni
Francese
fermer à clef
Inglese
to lock
Spagnolo
cerrar con llave
Italiano
chiùdere a chiave
Tedesco
verschließen,
zuschließen.
frochèta , nf Definizione
aguxi, orrugu de cosa fine addopiau in duos coment'e a frochidha po intrare in pilos po dhos mantènnere
Sinonimi e contrari
auzadiperu
Etimo
itl.
forchetta
Traduzioni
Francese
épingle à cheveux
Inglese
hairpin
Spagnolo
horquilla
Italiano
forcina
Tedesco
Haarnadel.
frutèra , nf Definizione
istrégiu, genia de safata a bogare su frutuàriu de pònnere in sa mesa
Traduzioni
Francese
coupe à fruits
Inglese
fruit-dish
Spagnolo
frutero
Italiano
fruttièra
Tedesco
Obstschale.
furriallèdha , nf Definizione
móvida chi si faet coment'e a furriadura
Sinonimi e contrari
furriete,
giràndula,
rutíglia
Terminologia scientifica
ggs
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
moulin à vent
Inglese
windmill,
weathercock,
fickle person
Spagnolo
pirueta
Italiano
giràndola
Tedesco
Herumdrehen.
furriète , nm Sinonimi e contrari
furrialledha,
giràndula,
trodoledha
Terminologia scientifica
ggs
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
moulin à vent
Inglese
windmill
Spagnolo
pirueta
Italiano
giràndola
Tedesco
Windrad.
fúrriu , nm, avb: afúrriu Definizione
su furriare, in totu is significaos; logu acanta a ue si istat; fintzes avolotu contr'a ccn.
Sinonimi e contrari
dúrriu,
fórtzicu,
furriada,
furriotu,
ghiradura,
gíriu,
inghíriu
/
acurtzu
/
rebbellia
Modi di dire
csn:
fúrrios de conca = scimíngiu; avb. a fúrriu = a su fúrria fúrria, acurtzu; de fúrriu = impresse, de fúrria; in d-unu f. = in tempus de unu sinnu; zúghere carchi cosa a fúrriu cun àteras = pònniri is cosas a candu s'una a candu s'àtera; a fúrriu de mesudie = a oras de mesudie, faci a mesadí; a f. de luna = candho comintzat sa luna noa; unu f. de ballos = una ballada
Frasi
si funt postus a fai fúrrius de ballu ◊ a su cuadhu dhi at fatu fai unu mesu fúrriu ◊ no mi parit berus ca tèngiu cosa dèu puru: labai cantus fúrrius nci at in sa vida!…◊ est sempri a fúrrius in su letu! ◊ cincu chilus de malloredhus cun otu caboniscus no ant fatu mancu unu fúrriu! ◊ custa sceda at fatu su fúrriu de su mundu
2.
su cumpanzu mi contabat sas cosas capitadas in su fúrriu ◊ aiat acatau duos pastores de fúrriu tentàndheli su cabadhu ◊ a sa festa arribbant dae sas bidhas de fúrriu
3.
soe semper a fúrriu e candho bos bio andhandhe a sos locos bos imbídio! ◊ est a fúrriu in bichinau isetandhe s'amicu ◊ s'anzone arrustindhe cheret muntesu a fúrriu pro no si brusiare
4.
est sempri a maba gana e a fúrrius de conca
5.
fata sa rughe, Chisinera ch'essit de fúrriu dae crésia ◊ in totu sa dí no fais un'arroghedhu de su chi sorga tua fait in d-unu fúrriu
6.
is féminas iant pesau avolotu, unu fúrriu a totu is prepoténsias
Cognomi e Proverbi
prb:
is cuadhus bellus si bint a is úrtimus fúrrius
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tour,
environs,
à proximité
Inglese
turn,
outskirts
Spagnolo
giro,
alrededores
Italiano
giro,
vicinanze,
dintórno
Tedesco
Drehung,
Runde,
Nähe,
Umgebung,
ringsherum.
galligiài, galligiàre , vrb: gallizare Definizione
su si crèdere meda, fàere su prepotente e cricare de cumandhare aprofitandho de chie est prus piticu, prus débbile, fàere su brafanteri, su sprodhenti
Sinonimi e contrari
galligare
Frasi
est inútili chi bollais galligiai po cuai su pudesciori! ◊ trainedhu como aundhadu gallizas e minetas! ◊ como gallizas ca no ch'est babbu tou a ti domare! ◊ est gallizendhe cun cussos pisedhos, ca isse est prus mannu! ◊ si no fia istadu goi chentza brios, in domo mia isse no che aiat gallizadu! (Z.Zazzu)
Etimo
ctl.
gallejar
Traduzioni
Francese
faire la loi à qqn
Inglese
to lord it
Spagnolo
señorear,
mangonear
Italiano
spadroneggiare
Tedesco
tyrannisieren.
gamedhàre , vrb: amedhare* Definizione
betare apare totu a unu duos tàgios de bestiàmene, avesare is angiones a abbarrare impare cun is àteros, is pegos noos a abbarrare in su tàgiu, a cònnoschere su pastore, ammasedare; nau de gente, fàere amedhu, avesare a istare impare cun is àteros
Sinonimi e contrari
abbamare,
acedhae,
achedhonare,
aggamai,
aggrustare,
ammeschiare,
ingamai
| ctr.
iscamedhare,
stagiai
Frasi
sas balenas allatant che a sos animales chi gamedhamus
Traduzioni
Francese
socialiser,
habituer un animal à vivre l'un avec l'autre
Inglese
to socialize
Spagnolo
acostumbrar al ganado a vivir en el rebaño,
socializar
Italiano
abituarsi alla compagnìa,
socializzare
Tedesco
vergesellschaften,
sozialisieren.
gató, gatòe , nm: ghitou Definizione
druche fatu cun méndhula e mele cotos impare a mórigu a mórigu, àrridu candho ifridat
Sinonimi e contrari
cartò,
catone
Frasi
mamma mi at fatu unu gatoe mannu po sa festa
Terminologia scientifica
drc
Etimo
itl.
gattò
Traduzioni
Francese
gâteau à base d'amandes et du miel
Inglese
sweet stuffed with almonds
Spagnolo
dulce con miel y almendras
Italiano
croccante (alle màndorle,
alle nocciòle)
Tedesco
eine Art Mandelkrokant.