adderétu , avb, nm Definizione
a deretu: bene, de una manera chi andhat bene (si narat fintzes in adderetu); capacidade de fàere bene sa cosa
Sinonimi e contrari
afilu,
bene
/
gheretzu,
grabbu
Frasi
no ndhe faghet una adderetu! ◊ cussu paghennennudha de cosa in adderetu no ndhe faghet ◊ a medas annos cun fatueretu e totu bos andhet in adderetu! (G.Ruju)
2.
a ndhe tenes de adderetu!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
avec ordre,
en ordre
Inglese
tidily
Spagnolo
con orden,
bien
Italiano
ordinataménte,
per bène
Tedesco
ordentlich.
arràngiu , nm: arranzu Definizione
su arrangiare, su torrare apostu unu guastu, su pònnere bene sa cosa; sa cosa arrangiada / èssiri a s'arràngiu = campare arrangiandhosi, sentza de àere peruna intrada segura, fintzes in su bisóngiu
Sinonimi e contrari
aconciadura,
acónciu,
assébiu
| ctr.
gastu 1
Frasi
su guventu isbandonau, sentza de dhi fai arràngius, ndi fiat arrutu ◊ is dotores faent arràngios po bívere de prus ◊ custa màchina un'arrangixedhu gei dhu bolit!
2.
cussa giacheta est totu tzàpulus e arràngius
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
adaptation,
mise en ordre
Inglese
rearrangment,
adaptation
Spagnolo
arreglo
Italiano
adattaménto,
riparazióne,
riassètto
Tedesco
Anpassung,
Reparatur,
Aufräumen.
assantàe, assantài , vrb: assentai,
assentare,
assentari Definizione
pònnere in assentu, cuncordare, pònnere bene; istare in assentu, cicios a s'assentada, firmos, pònnere sa conca apostu; nau de abba avolotada, pausare; fintzes iscríere, pònnere cosa iscrita in su paperi, passare a libbru, registrare / èssere pagu assentadu (nau de fémina, de ómine) = portai pagu giudítziu
Sinonimi e contrari
acabidae,
acampaniare,
acodomai,
acollocare,
adaretzai,
assebiai,
assentulae,
assetiai,
insabiai
/
arresentare,
firmai,
iscríere,
pònnere
/
pasare
| ctr.
isordulare,
avalotai
Frasi
in bratzos tuos mi assento che pitzinnu ◊ su pitzinnu sonnidu si ndh'est assentadu in coa mia ◊ assentare linna in su linnarzu, isterzu in sa piatera, imbóligos in s'iscàtula ◊ assento s'àinu a una preda pro mi che sere a cadhu ◊ Gesugristu, artziau a is celus, est assentau a sa dereta de Deus Babbu ◊ comenti est crésciu si est assentau, ma a piciochedhu fut unu dimóniu!
2.
assentadí ingunis! ◊ bufadí una limonada, si ti podit assentai s'istògumu ◊ brutu animale, ti fatzo bogare fogu dea nàrigas, chi no ti assentas! ◊ sant'Antoni at tocau su porcedhu e su porcedhu s'est assantau, ca fut faendho travessuras
3.
depit assentai is ungas de is manus ◊ Deus bos si dhu paghet: boso m'eis assentau sa famíglia! (R.Sardella)
4.
piga sa pinna e assentaidhoi "cincuanta"! ◊ so bénnidu pro dare cuerela: assentet die e mese! ◊ picinnas chi ascurtais, assentai custa lei! ◊ mi cheria assentare cudhas peràulas
5.
su binu in sa carrada si est assentau ◊ s'àcua trúvula boit posta a assentai
Etimo
ctl., spn.
assentar, asentar
Traduzioni
Francese
mettre en ordre
Inglese
to tidy up
Spagnolo
arreglar,
asentar
Italiano
méttere in órdine,
sistemare,
incolonnare
Tedesco
ordnen,
in Kolonnen schreiben.
assentadéru , nm: assenteru Definizione
/ ponnirisí a. = zúghere bonu sensu
Sinonimi e contrari
assentadura,
assentu
Traduzioni
Francese
rangement,
mise en ordre
Inglese
good order
Spagnolo
posición
Italiano
assètto
Tedesco
Ordnung.
assentadúra , nf: assintatura Definizione
su assentare
Sinonimi e contrari
assentada,
campianada
/
assentaderu,
assentu,
assétiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mise en ordre
Inglese
arrangement
Spagnolo
asentamiento
Italiano
assettatura
Tedesco
Ordnen.
campaniàre 1 , vrb: acampaniare,
acampionare,
campianare,
campionare Definizione
pònnere bene, assentare sa cosa a manera de torrare totu giusta cun àteras, agiustare, istesiare o apartare po no giare ifadu o no tènnere dannu; nau de ccn., essire deghile, bellu, creschendho; pònnere de acórdiu
Sinonimi e contrari
adaretzai,
arremonire,
assantai,
cumpòniri,
frànghere
| ctr.
isordulare
Modi di dire
csn:
campiànadi! = trocidindi!, istrizi!; beni s'à… no campionas, no?! = (nendhe a s'àinu) a ti adderetas o nono?!, assèntadi, adderètadi!; campianàresi apare = pònneresi de acordu, arranzare una chistione; campianàreche a ccn. = collirechelu, bogarechelu dae su mundhu, bochírelu; campianare a ccn. = atèndiri, contivigiare; campiò!… = atentu, aundi ses passendi!; campaniare un'ofesa = chircare de si fàghere perdonare faghindhe carchi cosa de bonu, pònnere rimédiu a un'ofesa; no bi n'at unu chi campàniat su logu! = funt unu peus de s'àteru, no dhoi nd'at unu bonu
Frasi
apo campionadu sa linna pro la prèndhere a fasche ◊ si podent campaniare sas fadhinas cun sa tinta, in custa faina ◊ no campionat, no cudha màchina, ancora in s'àtera corsia bidindhe màchinas beníndheli de fronte?!
2.
campiònadi, cantu chi ses cun sas ancas istérridas chi no lassas logu! ◊ nos semus campaniados apare ◊ campiana cussa pedra ca nos betat! ◊ campiànadi, chi sunt currendhe sos cadhos! ◊ bi at piantas chi si las tocas paret chi ti timant e chi campionent e chi si doghent (M.Pira)◊ su mortu fit campionadu in su baule
3.
cussa zòvana si ch'est campaniada ◊ custu boe est bonu meda e campionat s'àteru ◊ custu zòvanu campionat sa famíllia: sos àteros no ndhe balent a nudha ◊ su pitzinnu paret feutzu: isperamos chi creschindhe campàniet!
4.
cantandhe bisonzat de ischire picare su filu, de ischire campianare candho s'arréjonu si cheret imbèrghere pro lu ghirare a tretos suos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mettre en ordre
Inglese
to arrange,
to tidy up,
to reconcile
Spagnolo
ordenar,
arreglar,
poner en orden
Italiano
ordinare,
méttere bène in órdine
Tedesco
aufräumen.
cunséltu , nm, agt: cussentu,
cussertu Definizione
su èssere comente si tocat, chistiu, assentau, sanu, bene cuncordau, in paghe, de acórdiu, nau de unu, de una cosa, de unu logu (a bortas fintzes pps. de cussertare); càntigu a tenore
Sinonimi e contrari
assentu,
cuncórdia,
óldine
/
cuncordu,
cunseltadu
| ctr.
iscunsertu,
isórdulu
Modi di dire
csn:
pònnere su logu in cussertu = remonire, allichidiri su logu; cantare a c., cussertu de tenores = cuncordu, càntigu de sos prus antigos de sa tziviltade sarda; èssere de malu cussertu = de índula mala, reberde, tostorrudu
Frasi
istant in bonu cussertu respetèndhesi parebare ◊ a bi ndh'at de cussertu in cussa domo… totu betada apare la tenent! ◊ no bi ndhe at de cussertu in sa famíllia chi su babbu o sa mama sunt dados a su físsiu ◊ est bénnidu isse, ca nachi poniat sa zente in cussertu ◊ teniat bisonzu de pònnere cussentu in sas ideas suas ca giughiat su coro brincandhe che macu
2.
como l'azes cusserta, sa Sardigna!…
3.
za ses cussertu cun cussa ruta chi as dadu!…◊ chimentu, atitos, càntigos de mortu, iscracàllios de risu matzoninu, mumujones de bentu… s'inferru cunzuntu: totu custu cunsertu mi batiat s'ànimu a pitu ’e dentes! (G.Ruju)◊ ite cussentu bi aiat totindunu in cussa domo!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ordre,
sain,
fonctionnant
Inglese
tidy,
working,
sound
Spagnolo
orden,
arreglado,
funcionante,
sano
Italiano
órdine,
compósto,
ordinato,
funzionante,
sano
Tedesco
Ordnung,
geordnet,
funktionierend,
gesund.
odrinài , vrb: ordinai,
ordinare Definizione
pònnere in assentu, bene, in órdine, in régula, a régula; giare órdines, cumandhos, cosas a fàere; dimandhare cosa a comporare, cosa chi mandhant de aterue / ordinare sas vinzas = marrai, tzapare sas binzas; ordinare sas ortalíscias = surcare sos ortos pro los prenare
Sinonimi e contrari
assantai
/
pertzetare
2.
custas meighinas mi las at ordinadas su dutore
3.
amus ordinadu robba a nos fàghere bestimenta
Etimo
ltn.
ordinare
Traduzioni
Francese
mettre en ordre,
prescrire
Inglese
to order
Spagnolo
ordenar,
mandar
Italiano
ordinare,
prescrìvere,
richièdere
Tedesco
ordnen,
in Ordnung bringen,
befehlen,
verschreiben,
bestellen.
óldine, óldini , nm: órdine,
órdini Definizione
manera de fàere, de manigiare o contivigiare cosa cun régula, cun métidu, bene, cunforma a unu critériu; cosa chi si cumandhat de fàere, su cumandhare de fàere calecuna cosa; giuale o filu de bide, de bíngia, cosa assentada o isceberada cunforma a calecunu critériu; est fintzes unu de is sete sacramentos in sa dotrina católica, su chi cunsacrat a preide (órdines sacros)
Sinonimi e contrari
régula,
regulamentu
/
arrenghera,
cadena,
fibera,
fila,
filerina,
giuale 1,
lérina
/
cumandhu
| ctr.
disórdine,
isórdulu
Modi di dire
csn:
ó. alfabbéticu = campionadura de peràulas, númenes e gai a manera chi si agatent unu ifatu de s'àteru che a sas líteras de s'alfabbetu
Frasi
in cussu logu órdine perunu no bi ndh'at: donzunu faghet su chi li paret e piaghet
2.
órdine de su síndhigu: si avertet sa populatzione de andhare a pagare s'abba!
3.
apo pudadu duos órdines de bide
Terminologia scientifica
prdc
Etimo
ltn.
ordine(m)
Traduzioni
Francese
ordre
Inglese
order,
series
Spagnolo
orden,
mando
Italiano
órdine
Tedesco
Ordnung,
Befehl,
Weihe.
sédiu , nm: assétiu*,
sétiu 1 Definizione
nau de sa cosa, manera de istare, betu de èssere posta (coment'e a cicidura), de cicire bene (o fintzes bene arrexonada, giusta): nau de bestimentu, de orrobba o cosas deasi, portare calecuna pinniga; nau de su cumportamentu de ccn., manera de fàere crabbada, giusta, o fintzes chi no giaet cunfiantza, chi si credet meda
Sinonimi e contrari
betu,
ségiu
/
galania,
garbu,
tratu
Modi di dire
csn:
tènniri, leare o pònnere sétiu = zúghere betu, èssere fatu de una manera chi setzit bene, chi istat bene postu, chi andhat bene, chi torrat paris, chi tenet fundhóriu; torrai a sétiu is cosas = pònnere a postu; pòniri su logu a sétiu = remonire su logu; no ndi fai una in sétiu = no ndhe faet una bene, faet totu chentza critériu, chentza arrexonare
Frasi
ti moes chirchendhe sédiu nou ◊ custa perda no portat sétiu ◊ su chi ses nendi tui no tenit sétiu ◊ su brúciu de su gorfu portat su sétiu ◊ sa piciochedha no est papendi in sétiu, totu porcherias
2.
no tenis sétiu, tui ses tonta e ti lassas imbovai!
Traduzioni
Francese
rangement,
mise en ordre,
position
Inglese
good order,
posture
Spagnolo
orden,
postura
Italiano
assètto,
positura
Tedesco
Ordnung,
Haltung.
ségiu , nm: seju,
sexu Definizione
manera de istare o de èssere de una cosa, su singiale chi abbarrat de comente sa cosa uit posta
Sinonimi e contrari
sédiu,
sinzolu
/
assébiu,
assentu
Modi di dire
csn:
lassai a seju, in seju = in pasu, in paxi; leare o pònnere seju, bonu, malu s. = leare ésciu, abbituare a istare postu de una manera, bona o mala; bogare de sexu unu bratzu, unu mermu = bogare de s'incàssiu; àere sos cherbedhos fora de sexu = èssiri pretocau, ammachiau, iscassiadu; pònnere in sexu = assentare, ponner bene, torrai a logu; istare o èssere totu de unu sexu = de su matessi betu, in sa matessi posidura; cambiare sexu = cambiai posidura
Frasi
cussa pínniga at postu o leadu seju e no bi essit prus ◊ tue dae pitzinnu as leadu malu seju ◊ un'imbustu as de remeju in cosinzu e in sestu, siat tou o anzenu: daghi ti at postu seju no ti dat nient'impestu, lu portes istrintu o lenu (P.Pisurzi)◊ bi at robba chi no leat seju mancari li ponzas cosa pesuda meda subra ◊ su pabilu pinnigadu ponet seju e no torrat prus istiradu
2.
ohi, làssami sa conca a seju! ◊ su tilipirche no lassat nisciunu coro in seju, arroinat su póberu massaju: no si salvat nemmancu su mudeju!
Etimo
ltn.
*sedium
Traduzioni
Francese
ordre
Inglese
order
Spagnolo
orden
Italiano
sèsto
Tedesco
Ordnung.