milliòne, milliòni , nm Definizione
milli bortas milli, suma de milli migliaris
Traduzioni
Francese
million
Inglese
a million
Spagnolo
millón
Italiano
milióne
Tedesco
Million.
obighédhu , nm: opighedhu,
pighedhu Definizione
min de óbiga: genia de arretza pitica, intéssia craca, intrada in d-una frochidha de ferru posta in màniga
Terminologia scientifica
ans
Traduzioni
Francese
petit filet de pêche
Inglese
small creel with a handle
Spagnolo
red pequeña
Italiano
cóppo
Tedesco
Kescher.
paltinàre , vrb: pastinare,
pastinzare Definizione
prantare una bíngia noa; prantare, pesare matas; semenare; in cobertantza, istare a tropu in d-unu logu, istare che prantaos, arraighinaos / p. fàulas = bogai fogu a ccn., pònniri in giru cosas chi no funt, falsidadis contr'a unu
Frasi
at pastinadu sa binza a bide americana ◊ in s'oru de sa domo bi at pastinadu unu fundhu de bide
2.
sos de sos partidos fuint abbarrados pastinados a custa proposta: aiant nadu ca nono, ca no fuit zustu a che chirrare cussos amigos e cumpanzos
3.
apo pastinadu aligalza ◊ apo pastinadu unu fiore cun sas raighinas ◊ melone sedulesu pàltino in mesu ’e rena… ◊ unu padr'e cunventu est paltinendhe olia…
4.
si ch'est pastinau in su cilleri e no ghirat prus!
Cognomi e Proverbi
prb:
chie at dinare pastinzat binza in sa codina
Etimo
ltn.
pastinare
Traduzioni
Francese
planter la vigne
Inglese
to plant a vineyard
Spagnolo
plantar la viña
Italiano
impiantare la vigna
Tedesco
einen Weinberg anlegen.
paraletàre , vrb: parletai,
prallatai,
preletare Definizione
istare a paraleta, a chistionu meda, deasi fintzes chentza importu
Sinonimi e contrari
argiolae,
arrallai,
badaciare,
badulare,
ciaramedhare,
friganzare,
ispralletare,
prillissai
Frasi
e ita chi dhu intendis prallatendu, a fillu tuu: fuedhat in dónnia linguatzu! ◊ za ti piaghet a istare paraletendhe!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bavarder
Inglese
to talk in a low voice
Spagnolo
charlar
Italiano
parlottare,
ciarlare
Tedesco
schwatzen.
pedràda , nf Definizione
pedra pitica iscuta atesu, cropu de pedra / leare a pedradas, giogàresi a sa p. = iscúdere a pedra
Frasi
si sunt giogados a sa pedrada e a isse li at essidu unu biaconcu in chizos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coup de pierre
Inglese
blow with a stone
Spagnolo
pedrada
Italiano
sassata
Tedesco
Steinwurf.
pibidédhu , nm: pipidedhu Definizione
tipidiu, genia de lanighedha de su linu (o de sa lana etotu), sa parte prus fine de su linu; apen'apena, unu tanti paghedhedhu
Sinonimi e contrari
biculedhu,
filchinida,
palfaruza,
pimpidalla,
pimpirinalla,
pitzuedhu,
uchedhu
Frasi
a chie fut tepenandhe lana o pipidedhu, calicuna allatandhe, candho no fut isciapunandhe (A.Marceddu)
Traduzioni
Francese
petit peu
Inglese
only a little
Spagnolo
poquito
Italiano
pochettino
Tedesco
ein bißchen.
pitziànti 1 , nm Definizione
in is tíbbias, genia de agúgia chi intrat in is istampos de su chintórgiu; in su tenedope o sorigàrgiu e latzos, s'ispina ue si punghet s'esca
Traduzioni
Francese
ardillon
Inglese
tongue of a buckle
Spagnolo
patilla
Italiano
ardiglióne
Tedesco
Dorn (von Gürteln),
dornartiges Metallstück.
prejàre , vrb: aprentziare*,
presiare,
pressiare,
pretziai,
pretziare Definizione
apostivigare, istabbilire cantu si balet una cosa, pònnere unu valore o prétziu a calecuna cosa, dimandhare su prétziu de cosas a bèndhere; pònnere in càrculu e dimandhare po àere calecuna cosa, unu praxere, un'agiudu, brindhare a ccn. po calecuna cosa / pretziare una fémina, un'ómine = bíere o cricare de cumprèndhere ite si balent una fémina, un'ómine
Sinonimi e contrari
dimandhare,
percontare
/
combidare
Frasi
no si podet cumprèndhere nen pretziare cultura, limba, arte si no ponimus mente a sas régulas e modos de produtzione de unu pópulu ◊ fit pressiada e calculada che bona massaja ◊ est una poesia chi prétziat su tribàgliu de sos artesanos
2.
de piagheres mi ndhe ant fatu àteros e ndhe apo duritu a los torrare a presiare
3.
a su betzu chi l'at sanada l'at pretziadu a s'afidu ◊ mi ant presiadu a distimonzu pro un'isposu ◊ no aiat cuizadu una bajana chentza pretziada, ma neune lu cheriat ◊ l'apo pretziadu a bènnere a domo ◊ at presiadu totu sas amigas a manigare ◊ is amigus m'ant pretziau a sa festa, ma no potzu andari
Traduzioni
Francese
estimer,
solliciter un service,
inviter
Inglese
to esteem,
to ask a favour,
to invite
Spagnolo
apreciar,
rogar,
convidar
Italiano
apprezzare,
chièdere un favóre,
invitare
Tedesco
schätzen,
um einen Gefallen bitten,
einladen.
premiài, premiàre , vrb Definizione
giare su prémiu
Frasi
custu fit unu pastu de premiare pro su cundhimentu
Traduzioni
Francese
accorder un prix
Inglese
to give a prize
Spagnolo
premiar
Italiano
premiare
Tedesco
prämiieren.
prugàe, prugài, prugàre , vrb: pulgare,
purgai,
purgare Definizione
illimpiare, isceberare e bogare a manu s'àliga, sa malesa de mesu de su laore o de css. àtera incúngia (es. s’olia) o cosa; pigare o giare sa purga; illimpiare de is pecaos; foedhandho de is matas de frutu, lassare orrúere su frutu guastu, difetosu / prugae a pilu piticu = bene meda, a fine a fine, a puntinu
Sinonimi e contrari
musinare 1
Frasi
prugai a manu, in mesa, in su ciriu ◊ dae s'Onnipoténtzia divina no si fuit, donzunu est chiliradu: a un'ala su lozu, sa genina, a s'àter'ala su trigu purgadu (Monzitta)◊ si purgat su trigu, s'orzu, sa fae, s'olia ◊ is féminas, piciochedhas e piciochedhus puru,trabballànt a prugai su minerali
2.
po ti prugai comporadí s'olleurrícinu
3.
ti dao su cunfortu de sa cunfescione a manera chi, purgadu dae sos pecados, potas intrare in sos chelos
4.
sa nughe est prugandho: abbàida canta che ndh'at in terra!
Etimo
ltn.
purgare
Traduzioni
Francese
émonder,
purger
Inglese
to clean,
to weed,
tu to give a laxative
Spagnolo
mondar,
purgar
Italiano
mondare,
purgare
Tedesco
reinigen,
säubern,
läutern.
refreàre , vrb: arrasfriai,
erresfriare,
refriare,
resfriai,
rifriare Definizione
pigare, ingòllere o fintzes fàere ingòllere refriu, fàere a arremadiu
Sinonimi e contrari
acatarrare,
arremadiai,
arremare,
arrumai
Frasi
zughia pagu cuguzura in su letu e mi so refriadu ◊ titia, custu fritu oe mi refriat!◊ pizu ti che as bogadu, chi ti ses refriendhe?!
Etimo
ctl., spn.
refredar
Traduzioni
Francese
s'enrhumer
Inglese
to catch a cold
Spagnolo
resfriarse
Italiano
infreddarsi
Tedesco
sich erkälten.
regalài, regalàre , vrb: arregalai* Definizione
fàere su presente, giare regalos, donos, giare cosa in donu / a si regalare! = a si tènnere contu: zenia de saludu
Sinonimi e contrari
dae 1,
donai,
giai
2.
regaladiche!, regaladebboche! ◊ regaladí, già bides chi mi ndhe andho! ◊ pixadu ti as sas alas sentza mi nàrrere mancu "A ti regalas!" (P.Cherchi)
Traduzioni
Francese
faire cadeau
Inglese
to make a present
Spagnolo
regalar
Italiano
regalare
Tedesco
schenken.
reladòre, reladòri , nm Definizione
chie faet una relata apitzu de ccn. argumentu o chistione
Traduzioni
Francese
rapporteur
Inglese
speaker,
supervisor,
proposer of a bill
Spagnolo
relator,
ponente
Italiano
relatóre
Tedesco
Berichter.
réula , nf, nm: arréula,
réulu Definizione
cosa chi si narat o chi si faet po pigare a bregúngia, fàere a befa a unu; crufessone manna de ànimas de mortos chi nanca iant a essire addenote
Sinonimi e contrari
allera,
befa,
ciacota,
cionfra,
deleu,
dríngula,
iscàranu,
mofa,
siera
/
régula 1,
traigógiu
3.
is àturus fiant a réulu sentz'e isciri aundi andai
Etimo
itl.t
regola
Traduzioni
Francese
dérision,
foule de morts
Inglese
noisy derision,
a crowd of dead
Spagnolo
escarnio,
mofa,
procesión de muertos
Italiano
derisióne rumorósa,
schièra di mòrti
Tedesco
Spott,
Lemurenzug.
salargiàre , vrb: assalarzare,
salarjare,
salarzare Definizione
fàere mòvere, istesiare, cúrrere o fuire de mala manera pigandho a boghes o fintzes iscudendho, coment’e faendho assicare o tímere: si narat fintzes po cosa (dannu, ammeletzu, perígulu) chi ponet pistighíngiu forte, mannu, apretosu
Sinonimi e contrari
agegherai,
assuidari,
assulurgiare,
isciuliai,
ispabuciare,
istrajare,
istratallai,
isvalostiare,
surrullai,
trambuscare,
ussiare
/
grisai
| ctr.
achedare,
asserenare,
assussegai
Frasi
no salarzes sas berbeghes ca sunt próssimas e lis faghet male a cúrrere! ◊ a s'isparu su bestiàmine si est totu salarzadu ◊ ehi oe, si leo cussu fuste ti salarzo! ◊ salàrzache sas pudhas ca sunt bichendhe sos fiores! ◊ a sos furones los at salarzados e fuidos sunt rajendhe ◊ cussu dannu at salarzadu totu sa bidha
2.
m'intendho su coro salarzadu: depet èssere cussu gafè chi apo bufadu
Traduzioni
Francese
agiter,
troubler,
mettre en deroute
Inglese
to cause a turmoil
Spagnolo
alborotar,
ahuyentar,
dispersar
Italiano
subbugliare,
esagitare,
méttere in fòrte agitazióne,
sgominare,
sbaragliare
Tedesco
in Aufruhr versetzen,
erschüttern,
aufregen.
sartissàrtis , avb Definizione
nau pruschetotu de sa manera de s'ischidare, a cropu, coment'e sartandho, giagaraos, apustis de unu bisu légiu chi faet assicare
Sinonimi e contrari
isartisarti
Frasi
si nch'est ischidada sartissartis ◊ fit mesu dormidu, candho unu tochedhu che l'at ischidadu sartissartis (L.Pusceddu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en sursaut
Inglese
with a start
Spagnolo
de sobresalto
Italiano
di soprassalto
Tedesco
plötzlich.
sbagassài , vrb: irbagasciae Definizione
andhare a bagassas, istare sèmpere aifatu de féminas, de s'una a s'àtera; fintzes pigare a befa, fàere a bregúngia a unu ananti de gente
Sinonimi e contrari
cicisbeai
Traduzioni
Francese
courir le cotillon
Inglese
to act as a cicisbeo
Spagnolo
putear
Italiano
cicisbeare
Tedesco
den Hof machen.
sciampitài , vrb: isciampitai Definizione
fàere sa sciampita, mòvere is cambas coment'e ballandho, fàere is passitedhos de su ballu, fàere genia de giogos cun su ballu
Sinonimi e contrari
aciapitai,
atzopitai,
brinchitare,
istripitare
Frasi
sciampitat sa cónduma e faint s'anchita e su passu torrau (A.Cannas)◊ ci fiat essiu cuntentu e sciampitendi ◊ no sciampitat foras unu pipiu ca est tempus mau ◊ beni a mesu de su ballu ca ti fadeus biri comenti si sciampitat! ◊ is pobidhas sciampitendisí su paneri e nosu ingunis!
2.
fatzu unu ballu de cussus sciampitaus
Etimo
itl.t
zampettare
Traduzioni
Francese
danser la danse sarde
Inglese
to have a sardinian dance
Spagnolo
bailar el baile sardo
Italiano
scambiettare
Tedesco
Kreuzsprünge machen.
sciurmài , vrb Definizione
pinnigare o andhare a sciurmas, a chedhas, a cambarada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
aller en groupe
Inglese
to go in a crowd
Spagnolo
ir en grupo
Italiano
stormeggiare
Tedesco
sich zusammenscharen.
scordonài , vrb Definizione
betare is cordones, isconciare is muros de unu fràigu de difesa
Traduzioni
Francese
démolir les fortifications
Inglese
to dismantle a fortress walls
Spagnolo
desmantelar una fortaleza
Italiano
smantellare le mura di una fortézza
Tedesco
eine Festung schleifen.