scrèiri , vrb: iscrèdere*,
screri Definizione
lassare o acabbare de crèdere, no crèdere in su sensu de no ibertare prus sa cosa chi unu fut ibertandho / pps. scrétiu
Sinonimi e contrari
disaprensionai,
discrèiri
/
storrai
Modi di dire
csn:
screi a unu = fàghere a manera chi no pesset prus a sa cosa chi fit ispetendhe, fàghere passare s’idea; screisí de una cosa, de unu = ispònnere, no pessare prus a una cosa, a unu
Frasi
no si screat, ca comenti cuberu su dinai ciai apu a èssi puntuali! ◊ pobidha mia depit èssi giai scrétia candu no mi at biu torrendi
2.
at cunvintu e scrétiu genti meda ◊ benemindi de prexu, ca fiat seguru de nd'ai scrétiu is bandidus! ◊ no mi ndi potzu screi, de tui: ti portu iscritu in su coru! ◊ mi femu apuntau, a salias longas, ananti de is liconerias, ma giaja mi nd'iat scrétiu
Traduzioni
Francese
ne plus attendre
Inglese
to give up after a vain waiting
Spagnolo
resignarse
Italiano
sméttere di aspettare dópo aver attéso invano
Tedesco
vergebliches Warten abrechnen.
sdorrobbàu , pps, agt Definizione
de sdorrobbai; chi che dhi ant pigau s'orrobba, sa cosa a furadura
Traduzioni
Francese
victime d'un vol,
volé
Inglese
robbed,
victim of a theft
Spagnolo
robado,
víctima de un robo
Italiano
derubato
Tedesco
ausgeraubt.
setziàda , nf: sitiada Definizione
cicia de su giuighe po iscurtare is imputados, is testimòngios; sa reunione de is giuighes de unu tribbunale apustis de su dibbatimentu po betare sa senténtzia
Traduzioni
Francese
séance du tribunal
Inglese
sitting of a court
Spagnolo
sesión
Italiano
seduta dei giùdici in càmera di consíglio
Tedesco
Sitzung der Richter in dem Beratungssaal.
sidhíre, sidhíri , vrb: tzidhire Definizione
intrare apare, incasciare bene a istrintu (es. linna, pedra), serrare, cràere a sízigu, a forte, tostau, nau de istrégiu fintzes istangiare; mòvere (ma sèmpere cun s'idea de no si mòvere), e mescamente (rfl.) trèmere de assíchidu, de fritu o àteru, a cropu: nau cun arrennegu, fintzes istare firmu, citiu
Sinonimi e contrari
afíere,
sidhai*,
sizire
/
mòere,
sadhiare,
sadhie,
trèmere
Modi di dire
csn:
sidhirisí a ccn. = aferraidhu a istrintu; sidhirisí a sa muda = callare, istare mudos
Frasi
sa porta no sidhit bèni ◊ at sidhiu is dentis ◊ at sidhiu sas barras ◊ sa carrada cun su binu si sidhit
2.
no ti sidhas dae cue, mih! ◊ lu bidia che giaitadu, chentza mancu si sidhire! ◊ si non bollu dèu no si sidhint! ◊ su pitzinnu setziat a de gropas cun su babbu e, si s'àinu si sidhiat, si atacaiat a su babbu istringhinnedhu a bentre
3.
dae sa die chi sos fascistas l'ant menetada si sidhiat a donzi tzocu ◊ si sidhit de su frius
4.
sidhidí a sa muda o ti dongu un'iscutulada de cosa! ◊ Arrosica, ti apu nau a ti sidhiri che sa balla! (A.Murru)
Traduzioni
Francese
cacheter,
tressaillir
Inglese
to seal,
to give a start
Spagnolo
cerrar herméticamente,
atrancar,
sobresaltarse
Italiano
sigillare,
trasalire
Tedesco
versiegeln,
zusammenzucken.
sòlbere , vrb: sòlvere,
sòrbere,
sòrvere,
sòvere Definizione
fàere o torrare cosa tostada a brodu, lícuida, a fortza de fogu, còere meda fintzes a s'isfàere: si narat fintzes de elementu o sustàntzia apedrada o cagiada chi si ammesturat cun abba o àteru deasi a tales d'essire, impare, unu matessi lícuidu; in cobertantza si narat de àteru de dificurtosu; nau de filu fatu a madassa, istirare pigandho su càbudu po dh'imbodhigare a lómburu o in cannedhos prontu a dh'impreare / pps. sólbiu, soltu, sórvidu, sortu / si sorbet in buca (nau de cosa de papare) = s'isfait sentza dhu matziai
Sinonimi e contrari
iscagiae,
issortighinare,
sciolli,
solivrinare,
solobrare
| ctr.
apedrare,
cagiare
Frasi
sòrbere su nie, su sale, su túcaru, s'ozu porchinu, su frommentarzu ◊ su suore chi amus lassadu in logu anzenu inoghe aiat fatu sòlvere sos granitos puru! ◊ solve su nie pro ch'in abba si aviet in sos rios! ◊ cuss'àstragu no si sorbet ◊ si no mi pagas ti solvo che seu! ◊ su basolu si che sorbet si lu coghes tropu ◊ custa pira si sorbet in buca!
2.
cherimus sòrbere cussos códules de malíssia chin sa luche bertera de s'intelletu (F.Satta)
3.
mastru Preítia no si est sórvidu in suore! ◊ non balet chi ti solvas in suore crabiolendhe, pesèndhedi reu suta sas ancas de su domadore (Raga)◊ penso chi at tota sa rejone si atitendhe si solvet in piantu
Etimo
ltn.
solvere
Traduzioni
Francese
fondre,
dissoudre,
dévider
Inglese
to melt,
to wind into a ball
Spagnolo
deshacer,
derretir,
devanar,
ovillar
Italiano
sciògliere,
disciògliere,
dilüire,
liquefare,
dipanare
Tedesco
schmelzen,
auflösen,
verflüssigen,
abhaspeln.
stenteriài , vrb: istantariare* Definizione
est su chi faet unu candho provat unu dolore tropu forte, chi agiummai perdet su sentidu; foedhare chentza ischire mancu su chi est naendho, unu
Sinonimi e contrari
desatinai,
ilbarionare,
iscassoletare,
sciolloriai,
strollicai
/
abbadherigare,
ammustèlchere,
dilmagiare,
ildimajare,
intostai,
sdemmaniai
Frasi
mi seu ingortu a s'ossu arrabiosu: cosa de mi stenteriai!
2.
dhoi at genti stenteriada chi est a iscarada a fai tontesas ◊ no ti stentériis cun mei: mi depis nai "Sa meri"!
Traduzioni
Francese
éprouver une douleur déchirante
Inglese
to feel a very sharp pain
Spagnolo
sentir un dolor muy fuerte
Italiano
provare un dolóre fortìssimo
Tedesco
einen stechenden Schmerz empfinden.
stremessíri , vrb: estremessiri* Definizione
trèmere totu de s'assíchidu, de sa timoria
Sinonimi e contrari
acicai,
asciuconare,
asciustrare,
aterrighinare,
ilgirare,
ispantamare,
ispramai,
istrementire,
isturdinare
2.
Maria dh'iat bitu, stremessia de cara, morta in terra fiat istada narendu "O fillu miu!"
Traduzioni
Francese
sursauter
Inglese
to shudder,
to give a start
Spagnolo
estremecer
Italiano
sussultare,
rabbrividire
Tedesco
zusammenzucken,
schaudern.
strufudhíre , vrb Sinonimi e contrari
afutire,
impipai 1,
strafudhai
Traduzioni
Francese
s'en ficher
Inglese
not to give a damn
Spagnolo
pasar
Italiano
fregàrsene
Tedesco
pfeifen (auf).
tambedhàre , vrb Definizione
fàere moida, istare foedhandho, giare ifadu / tambedhadu = infadadu
Sinonimi e contrari
ifadare,
ifastizire,
impeltinare,
intrigliare
Frasi
si fis pro marasu a ossos pistos e tambedhadu in mesu a su trambustu semper su cantu ti det dare gustu ◊ istant tota sa die tambedhendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chahuter,
agacer
Inglese
to make a noise
Spagnolo
hacer ruido,
molestar
Italiano
rumoreggiare,
molestare
Tedesco
lärmen,
belästigen.
titía! , iscl, nm: atitia! Definizione
foedhu chi si narat candho unu tenet fritu; su fritu etotu
Sinonimi e contrari
frios
| ctr.
pisti!
Frasi
titia, faghe su fogu ca mi caento! ◊ titia, a istare in mesu de totu cussu nie a sa nuda! ◊ titia chi tenzo fritu! ◊ titia a fritu chi est, oe!
2.
petiat chin sa bochedha a trémulas dae su titia ◊ prus de tui sentu su titia de oi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ça caille!
Inglese
what a cold!
Spagnolo
¡qué frío!
Italiano
che fréddo!
Tedesco
Konfetti.
trambuscàre , vrb: trobbuscare,
trubbuscare,
trumbuscare,
trummuscare Definizione
pònnere avolotu, fàere murigu, pesaresindhe cun fortza po aferrare a ccn. o ccn. cosa, iscúdere, atumbare o àteru deasi; nau de su tempus, isconciare, cambiare in malu / oju trambuscadu = malu, malàidu
Sinonimi e contrari
agegherai,
assulurgiare,
isciuliai,
ispabuciare,
trumbugliai
/
afarcai,
salargiare,
trubare
Frasi
arribbaos a cara a unu tzilleri cumintzant a si trubbuscare: una tropa de zòvanos s'est iscudendhe e picandhe a predas ◊ su procu de pressorju trumbuscadu chin su tirju s'arràsciat su pojolu ◊ cust'atzorodhu at trambuscadu totu sas datas e no si cumprendhet prus nudha ◊ bentos de gherra si sunt trambuscados
2.
cust'ómine giughiat un'oju trambuscadu, ma no fit feu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mettre en émoi,
se jeter (sur)
Inglese
to cause a turmoil,
to throw oneself
Spagnolo
alborotar,
lanzarse,
arremeter
Italiano
subbugliare,
avventarsi
Tedesco
in Aufruhr versetzen,
sich stürzen.
tremutíre , vrb Definizione
trèmere meda, a forte, che a candho faet terremotu
Sinonimi e contrari
trèmere
Frasi
su terrinu at tremutidu
Traduzioni
Francese
sursauter
Inglese
to give a start
Spagnolo
estremecerse,
moverse
Italiano
sussultare
Tedesco
zusammenfahren.
trusàre , vrb Definizione
pònnere sa trusa, essire afaciolaos
Sinonimi e contrari
mascarare
| ctr.
iscaratzare
Frasi
a carrasegare sunt dies de trusare ◊ a carrasegare sa pisedhina s'istràviat gioghendhe, a bias trusada ◊ posca de sos impostos, a su secuestradu comintzeint a lu trusare ◊ a carrasegare isse si trusaiat sempre
Traduzioni
Francese
se déguiser
Inglese
to put on a mask
Spagnolo
disfrazarse
Italiano
mascherarsi
Tedesco
sich verkleiden.
tzocài , vrb: tzocare,
tzoncare Definizione
fàere tzàcurru, tzocos, cropos a sonu surdu po si fàere intèndhere; nau cun tzacu, crepare
Sinonimi e contrari
dumbulare,
istochidare,
picare 2,
sacai,
tochedhare,
trochedhare,
tzacarrai,
tzòchere,
tzochire
/
sciopai
Frasi
bi at linna chi in su fogu tzocat e che búlliat atesu s'iscata alluta ◊ tzocare sa limba, sas manos, sa zanna ◊ tzocat s'istranzu in domo de s'amigu ◊ Michelledhu e sas duas vachianas ant ghetatu unu brincu tzocanne sos pedes ballanne ◊ su pitzinnu est tzoncandhe sas manos, cuntentu!
2.
mancari ti ufres e ti tzoches, puru: como su chi est fatu est fatu! ◊ pro carchi borta chi mamma benit a domo ti ufras… tzocadu chi ti agatent! ◊ su fogu brusiaiat su tzilibirche, apustis chi lu faghiat unfrare e tzoncare (E.Pes)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire du bruit,
éclater
Inglese
to make a din,
to burst,
to creak
Spagnolo
chasquear,
restallar
Italiano
far strèpito,
scoppiare,
schioccare
Tedesco
Lärm machen,
bersten.
unchinàre , vrb: aunchinare Definizione
atrotigare, fàere a gànciu, a cancarrone, nau de gente puru
Sinonimi e contrari
acancarronae,
ancujare,
unchinedhare
/
atzumborai,
ingobbedhare
Frasi
cun sos annos s'est unchinadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
recourber en croc
Inglese
to bend like a hook
Spagnolo
encorvar
Italiano
piegare ad uncino
Tedesco
hakenförmig krümmen.
únu , art, agt, nm, prn Definizione
artículu indeterminativu, podet acumpangiare númene mascu sing. candho est pagu precisu, po unu bastat chi siat (ma a bortas ndhe inditat unu precisu puru ma chi no si bolet nàrrere); podet inditare cantidade (segundhu comente si narat fintzes meda), èssere su primu de is números positivos apitzu de su zero: 1 in números àrabbos, I in números romanos; est foedhu impreau a su postu de su númene de una css. persona (e podet pigare sa forma pl). Coment'e art. e agt. andhat bene sèmpere apostrofau candho si agatat ananti foedhu chi cumènciat cun vocale e no si ponet candho su nm. dh'acumpàngiat un'agt. nau a ispantu o ironia (bellu chichiu ses!…); coment'e agt. si fúrriat a fémina dónnia borta chi cun àteros números acumpàngiat su foedhu mila (binti una mila, chentu e una miza), si fúrriat a pl. acumpangiandho un'àteru númeru po giare s'idea de una cantidade pagu precisa, in su sensu de agiummai, a fúrriu de…, a oros de… (apu fatu unus cantu isbàglius, unas cantu fartas), in agt. cumpostu (es. bintunu, trintunu, o fintzes binti unu) cumandhat faendho cuncordare a singulare su númene chi benit aifatu (es. tenzo bintun'annu, est una chedha de trint'una craba)
Sinonimi e contrari
unidade
/
fulanu
Modi di dire
csn:
su bàtor'unu, su chimb'unu, e gai = su 25, su 20 peschentu, o unu de bàtoro, unu de chimbe; a unu a unu, a unus a unus, a unos a unos = unu per borta, a pagos a pagos (itl. alla spicciolata, uno per volta); unu chi est unu = mancu unu sceti, mancu unu a si dhu fichiri in is ogus; no … unu = mancunu, nudha; unos cantos, unus cantu, unas cantu, agt. e prn. = una pariga, unu tzertu tantu (cun númeru = in s'oru de, itl. circa); pònnere o fàghere duas a unu = ammisturai, pònniri totu a unu duas cosas diferentis; èssere totu unu = (nau ponendi apari una cosa cun un'àtera), èssiri sa própiu cosa (e segundu acomenti dhu narant bollit nàrriri "diferenti meda, meda mellus"); èssere o còghere a unos (nadu de frutuàriu) = cale cotu cale nono, cale bonu cale malu; unu pro unu = unu per borta, si est a dhus pigai a unu a unu; unu pro medas (upm) = una síngula cosa, mescamente minuda, nada pro ndhe inditare medas chentza chi siat nm. colletivu (es. s'olia = unu calesisiat númeru de olias-frutu, o fintzas olia in cantu distinta de donzi àteru frutu o linna e duncas "totu s'olia", "totu sas olias", ma fintzas una ebbia, e a donzi modu "un'olia" est meda diferente de "una chedha, unu tallu" – nm. colletivu – in cantu po fàere "un'olia" bastat una síngula olia, ma po fàere "una chedha" o "unu tallu" serbint unos cantu pegos)
Frasi
no passat dí de s'annu chi no ispuntit unu frori ◊ est andhadu a chistionare un'ómine ◊ un'ómine (no si narat ne chie e ne cale) una borta est andhadu a chircare fémina ◊ unu babbu e una mama depent pessare a sos fizos ◊ custu fatu est acontéssiu prus de unu séculu fait ◊ ne portaiat una de muschelda!…◊ in monti dhui iat unu pastori
2.
s'unu benit innantis de su duos ◊ sa pessone zughet unu nasu, ma duos ogros
3.
unu no est s'àteru! ◊ ge nd'at fastigiau unu, cussa picioca!… ◊ essindhe a cumandhu amus bidu a unu ◊ si mi poniant a seberare no ndhe tia chircare un'àterunu ◊ custu fit unu mai bidu e ne connotu ◊ bi cherent unos e àteros ◊ bi at unu a boghes: chie est?
4.
sos terrinos los fato rèndhere de unu chimbanta ◊ s'apillieit a li dare su batorunu de su carvone ◊ sa de tres una de sos Sardos che sunt peri su mundhu ◊ bramo a chilcare sos mundhos de su firmamentu totu a unos a unos (P.Sulis)◊ at imprassau a unus a unus is de sa cumpangia ◊ a unu a unu isparindhe sunt sos amigos ◊ unu chi est unu no si at a salvare ◊ unos cantos no crent in custas cosas ◊ unas cantu cosas serbint a mimi ◊ unus cantu funt andaus a bidha ◊ no mi ndh'at dadu unu chi est unu! ◊ at leadu sa birra e sa gazosa e ndhe at fatu duas a unu (G.Ruju)◊ atapare su conzu a sa pedra o sa pedra a su conzu totu est unu ◊ custu péssighe est malu: est a unos (G.Ruju)◊ unu pro unu cussos mi los zogo a istrampadas ◊ su mundhu est unos chimbe continentes ◊ ndi portu unus trinta chilus de casu ◊ de trigu no bi ndh'at ispigadu unu fundhu!
Etimo
ltn.
unus
Traduzioni
Francese
un,
individu,
type
Inglese
a,
an,
one,
individual,
someone
Spagnolo
un,
uno,
tío,
fulano
Italiano
un,
uno,
indivìduo,
un Tìzio
Tedesco
ein,
irgendeiner.