scrèiri , vrb: iscrèdere*,
screri Definition
lassare o acabbare de crèdere, no crèdere in su sensu de no ibertare prus sa cosa chi unu fut ibertandho / pps. scrétiu
Synonyms e antonyms
disaprensionai,
discrèiri
/
storrai
Idioms
csn:
screi a unu = fàghere a manera chi no pesset prus a sa cosa chi fit ispetendhe, fàghere passare s’idea; screisí de una cosa, de unu = ispònnere, no pessare prus a una cosa, a unu
Sentences
no si screat, ca comenti cuberu su dinai ciai apu a èssi puntuali! ◊ pobidha mia depit èssi giai scrétia candu no mi at biu torrendi
2.
at cunvintu e scrétiu genti meda ◊ benemindi de prexu, ca fiat seguru de nd'ai scrétiu is bandidus! ◊ no mi ndi potzu screi, de tui: ti portu iscritu in su coru! ◊ mi femu apuntau, a salias longas, ananti de is liconerias, ma giaja mi nd'iat scrétiu
Translations
French
ne plus attendre
English
to give up after a vain waiting
Spanish
resignarse
Italian
sméttere di aspettare dópo aver attéso invano
German
vergebliches Warten abrechnen.
sdorrobbàu , pps, agt Definition
de sdorrobbai; chi che dhi ant pigau s'orrobba, sa cosa a furadura
Translations
French
victime d'un vol,
volé
English
robbed,
victim of a theft
Spanish
robado,
víctima de un robo
Italian
derubato
German
ausgeraubt.
setziàda , nf: sitiada Definition
cicia de su giuighe po iscurtare is imputados, is testimòngios; sa reunione de is giuighes de unu tribbunale apustis de su dibbatimentu po betare sa senténtzia
Translations
French
séance du tribunal
English
sitting of a court
Spanish
sesión
Italian
seduta dei giùdici in càmera di consíglio
German
Sitzung der Richter in dem Beratungssaal.
sidhíre, sidhíri , vrb: tzidhire Definition
intrare apare, incasciare bene a istrintu (es. linna, pedra), serrare, cràere a sízigu, a forte, tostau, nau de istrégiu fintzes istangiare; mòvere (ma sèmpere cun s'idea de no si mòvere), e mescamente (rfl.) trèmere de assíchidu, de fritu o àteru, a cropu: nau cun arrennegu, fintzes istare firmu, citiu
Synonyms e antonyms
afíere,
sidhai*,
sizire
/
mòere,
sadhiare,
sadhie,
trèmere
Idioms
csn:
sidhirisí a ccn. = aferraidhu a istrintu; sidhirisí a sa muda = callare, istare mudos
Sentences
sa porta no sidhit bèni ◊ at sidhiu is dentis ◊ at sidhiu sas barras ◊ sa carrada cun su binu si sidhit
2.
no ti sidhas dae cue, mih! ◊ lu bidia che giaitadu, chentza mancu si sidhire! ◊ si non bollu dèu no si sidhint! ◊ su pitzinnu setziat a de gropas cun su babbu e, si s'àinu si sidhiat, si atacaiat a su babbu istringhinnedhu a bentre
3.
dae sa die chi sos fascistas l'ant menetada si sidhiat a donzi tzocu ◊ si sidhit de su frius
4.
sidhidí a sa muda o ti dongu un'iscutulada de cosa! ◊ Arrosica, ti apu nau a ti sidhiri che sa balla! (A.Murru)
Translations
French
cacheter,
tressaillir
English
to seal,
to give a start
Spanish
cerrar herméticamente,
atrancar,
sobresaltarse
Italian
sigillare,
trasalire
German
versiegeln,
zusammenzucken.
sòlbere , vrb: sòlvere,
sòrbere,
sòrvere,
sòvere Definition
fàere o torrare cosa tostada a brodu, lícuida, a fortza de fogu, còere meda fintzes a s'isfàere: si narat fintzes de elementu o sustàntzia apedrada o cagiada chi si ammesturat cun abba o àteru deasi a tales d'essire, impare, unu matessi lícuidu; in cobertantza si narat de àteru de dificurtosu; nau de filu fatu a madassa, istirare pigandho su càbudu po dh'imbodhigare a lómburu o in cannedhos prontu a dh'impreare / pps. sólbiu, soltu, sórvidu, sortu / si sorbet in buca (nau de cosa de papare) = s'isfait sentza dhu matziai
Synonyms e antonyms
iscagiae,
issortighinare,
sciolli,
solivrinare,
solobrare
| ctr.
apedrare,
cagiare
Sentences
sòrbere su nie, su sale, su túcaru, s'ozu porchinu, su frommentarzu ◊ su suore chi amus lassadu in logu anzenu inoghe aiat fatu sòlvere sos granitos puru! ◊ solve su nie pro ch'in abba si aviet in sos rios! ◊ cuss'àstragu no si sorbet ◊ si no mi pagas ti solvo che seu! ◊ su basolu si che sorbet si lu coghes tropu ◊ custa pira si sorbet in buca!
2.
cherimus sòrbere cussos códules de malíssia chin sa luche bertera de s'intelletu (F.Satta)
3.
mastru Preítia no si est sórvidu in suore! ◊ non balet chi ti solvas in suore crabiolendhe, pesèndhedi reu suta sas ancas de su domadore (Raga)◊ penso chi at tota sa rejone si atitendhe si solvet in piantu
Etymon
ltn.
solvere
Translations
French
fondre,
dissoudre,
dévider
English
to melt,
to wind into a ball
Spanish
deshacer,
derretir,
devanar,
ovillar
Italian
sciògliere,
disciògliere,
dilüire,
liquefare,
dipanare
German
schmelzen,
auflösen,
verflüssigen,
abhaspeln.
stenteriài , vrb: istantariare* Definition
est su chi faet unu candho provat unu dolore tropu forte, chi agiummai perdet su sentidu; foedhare chentza ischire mancu su chi est naendho, unu
Synonyms e antonyms
desatinai,
ilbarionare,
iscassoletare,
sciolloriai,
strollicai
/
abbadherigare,
ammustèlchere,
dilmagiare,
ildimajare,
intostai,
sdemmaniai
Sentences
mi seu ingortu a s'ossu arrabiosu: cosa de mi stenteriai!
2.
dhoi at genti stenteriada chi est a iscarada a fai tontesas ◊ no ti stentériis cun mei: mi depis nai "Sa meri"!
Translations
French
éprouver une douleur déchirante
English
to feel a very sharp pain
Spanish
sentir un dolor muy fuerte
Italian
provare un dolóre fortìssimo
German
einen stechenden Schmerz empfinden.
stremessíri , vrb: estremessiri* Definition
trèmere totu de s'assíchidu, de sa timoria
Synonyms e antonyms
acicai,
asciuconare,
asciustrare,
aterrighinare,
ilgirare,
ispantamare,
ispramai,
istrementire,
isturdinare
2.
Maria dh'iat bitu, stremessia de cara, morta in terra fiat istada narendu "O fillu miu!"
Translations
French
sursauter
English
to shudder,
to give a start
Spanish
estremecer
Italian
sussultare,
rabbrividire
German
zusammenzucken,
schaudern.
strufudhíre , vrb Synonyms e antonyms
afutire,
impipai 1,
strafudhai
Translations
French
s'en ficher
English
not to give a damn
Spanish
pasar
Italian
fregàrsene
German
pfeifen (auf).
tambedhàre , vrb Definition
fàere moida, istare foedhandho, giare ifadu / tambedhadu = infadadu
Synonyms e antonyms
ifadare,
ifastizire,
impeltinare,
intrigliare
Sentences
si fis pro marasu a ossos pistos e tambedhadu in mesu a su trambustu semper su cantu ti det dare gustu ◊ istant tota sa die tambedhendhe
Etymon
srd.
Translations
French
chahuter,
agacer
English
to make a noise
Spanish
hacer ruido,
molestar
Italian
rumoreggiare,
molestare
German
lärmen,
belästigen.
titía! , iscl, nm: atitia! Definition
foedhu chi si narat candho unu tenet fritu; su fritu etotu
Synonyms e antonyms
frios
| ctr.
pisti!
Sentences
titia, faghe su fogu ca mi caento! ◊ titia, a istare in mesu de totu cussu nie a sa nuda! ◊ titia chi tenzo fritu! ◊ titia a fritu chi est, oe!
2.
petiat chin sa bochedha a trémulas dae su titia ◊ prus de tui sentu su titia de oi
Etymon
srd.
Translations
French
ça caille!
English
what a cold!
Spanish
¡qué frío!
Italian
che fréddo!
German
Konfetti.
trambuscàre , vrb: trobbuscare,
trubbuscare,
trumbuscare,
trummuscare Definition
pònnere avolotu, fàere murigu, pesaresindhe cun fortza po aferrare a ccn. o ccn. cosa, iscúdere, atumbare o àteru deasi; nau de su tempus, isconciare, cambiare in malu / oju trambuscadu = malu, malàidu
Synonyms e antonyms
agegherai,
assulurgiare,
isciuliai,
ispabuciare,
trumbugliai
/
afarcai,
salargiare,
trubare
Sentences
arribbaos a cara a unu tzilleri cumintzant a si trubbuscare: una tropa de zòvanos s'est iscudendhe e picandhe a predas ◊ su procu de pressorju trumbuscadu chin su tirju s'arràsciat su pojolu ◊ cust'atzorodhu at trambuscadu totu sas datas e no si cumprendhet prus nudha ◊ bentos de gherra si sunt trambuscados
2.
cust'ómine giughiat un'oju trambuscadu, ma no fit feu
Etymon
srd.
Translations
French
mettre en émoi,
se jeter (sur)
English
to cause a turmoil,
to throw oneself
Spanish
alborotar,
lanzarse,
arremeter
Italian
subbugliare,
avventarsi
German
in Aufruhr versetzen,
sich stürzen.
tremutíre , vrb Definition
trèmere meda, a forte, che a candho faet terremotu
Synonyms e antonyms
trèmere
Sentences
su terrinu at tremutidu
Translations
French
sursauter
English
to give a start
Spanish
estremecerse,
moverse
Italian
sussultare
German
zusammenfahren.
trusàre , vrb Definition
pònnere sa trusa, essire afaciolaos
Synonyms e antonyms
mascarare
| ctr.
iscaratzare
Sentences
a carrasegare sunt dies de trusare ◊ a carrasegare sa pisedhina s'istràviat gioghendhe, a bias trusada ◊ posca de sos impostos, a su secuestradu comintzeint a lu trusare ◊ a carrasegare isse si trusaiat sempre
Translations
French
se déguiser
English
to put on a mask
Spanish
disfrazarse
Italian
mascherarsi
German
sich verkleiden.
tzocài , vrb: tzocare,
tzoncare Definition
fàere tzàcurru, tzocos, cropos a sonu surdu po si fàere intèndhere; nau cun tzacu, crepare
Synonyms e antonyms
dumbulare,
istochidare,
picare 2,
sacai,
tochedhare,
trochedhare,
tzacarrai,
tzòchere,
tzochire
/
sciopai
Sentences
bi at linna chi in su fogu tzocat e che búlliat atesu s'iscata alluta ◊ tzocare sa limba, sas manos, sa zanna ◊ tzocat s'istranzu in domo de s'amigu ◊ Michelledhu e sas duas vachianas ant ghetatu unu brincu tzocanne sos pedes ballanne ◊ su pitzinnu est tzoncandhe sas manos, cuntentu!
2.
mancari ti ufres e ti tzoches, puru: como su chi est fatu est fatu! ◊ pro carchi borta chi mamma benit a domo ti ufras… tzocadu chi ti agatent! ◊ su fogu brusiaiat su tzilibirche, apustis chi lu faghiat unfrare e tzoncare (E.Pes)
Etymon
srd.
Translations
French
faire du bruit,
éclater
English
to make a din,
to burst,
to creak
Spanish
chasquear,
restallar
Italian
far strèpito,
scoppiare,
schioccare
German
Lärm machen,
bersten.
unchinàre , vrb: aunchinare Definition
atrotigare, fàere a gànciu, a cancarrone, nau de gente puru
Synonyms e antonyms
acancarronae,
ancujare,
unchinedhare
/
atzumborai,
ingobbedhare
Sentences
cun sos annos s'est unchinadu
Etymon
srd.
Translations
French
recourber en croc
English
to bend like a hook
Spanish
encorvar
Italian
piegare ad uncino
German
hakenförmig krümmen.
únu , art, agt, nm, prn Definition
artículu indeterminativu, podet acumpangiare númene mascu sing. candho est pagu precisu, po unu bastat chi siat (ma a bortas ndhe inditat unu precisu puru ma chi no si bolet nàrrere); podet inditare cantidade (segundhu comente si narat fintzes meda), èssere su primu de is números positivos apitzu de su zero: 1 in números àrabbos, I in números romanos; est foedhu impreau a su postu de su númene de una css. persona (e podet pigare sa forma pl). Coment'e art. e agt. andhat bene sèmpere apostrofau candho si agatat ananti foedhu chi cumènciat cun vocale e no si ponet candho su nm. dh'acumpàngiat un'agt. nau a ispantu o ironia (bellu chichiu ses!…); coment'e agt. si fúrriat a fémina dónnia borta chi cun àteros números acumpàngiat su foedhu mila (binti una mila, chentu e una miza), si fúrriat a pl. acumpangiandho un'àteru númeru po giare s'idea de una cantidade pagu precisa, in su sensu de agiummai, a fúrriu de…, a oros de… (apu fatu unus cantu isbàglius, unas cantu fartas), in agt. cumpostu (es. bintunu, trintunu, o fintzes binti unu) cumandhat faendho cuncordare a singulare su númene chi benit aifatu (es. tenzo bintun'annu, est una chedha de trint'una craba)
Synonyms e antonyms
unidade
/
fulanu
Idioms
csn:
su bàtor'unu, su chimb'unu, e gai = su 25, su 20 peschentu, o unu de bàtoro, unu de chimbe; a unu a unu, a unus a unus, a unos a unos = unu per borta, a pagos a pagos (itl. alla spicciolata, uno per volta); unu chi est unu = mancu unu sceti, mancu unu a si dhu fichiri in is ogus; no … unu = mancunu, nudha; unos cantos, unus cantu, unas cantu, agt. e prn. = una pariga, unu tzertu tantu (cun númeru = in s'oru de, itl. circa); pònnere o fàghere duas a unu = ammisturai, pònniri totu a unu duas cosas diferentis; èssere totu unu = (nau ponendi apari una cosa cun un'àtera), èssiri sa própiu cosa (e segundu acomenti dhu narant bollit nàrriri "diferenti meda, meda mellus"); èssere o còghere a unos (nadu de frutuàriu) = cale cotu cale nono, cale bonu cale malu; unu pro unu = unu per borta, si est a dhus pigai a unu a unu; unu pro medas (upm) = una síngula cosa, mescamente minuda, nada pro ndhe inditare medas chentza chi siat nm. colletivu (es. s'olia = unu calesisiat númeru de olias-frutu, o fintzas olia in cantu distinta de donzi àteru frutu o linna e duncas "totu s'olia", "totu sas olias", ma fintzas una ebbia, e a donzi modu "un'olia" est meda diferente de "una chedha, unu tallu" – nm. colletivu – in cantu po fàere "un'olia" bastat una síngula olia, ma po fàere "una chedha" o "unu tallu" serbint unos cantu pegos)
Sentences
no passat dí de s'annu chi no ispuntit unu frori ◊ est andhadu a chistionare un'ómine ◊ un'ómine (no si narat ne chie e ne cale) una borta est andhadu a chircare fémina ◊ unu babbu e una mama depent pessare a sos fizos ◊ custu fatu est acontéssiu prus de unu séculu fait ◊ ne portaiat una de muschelda!…◊ in monti dhui iat unu pastori
2.
s'unu benit innantis de su duos ◊ sa pessone zughet unu nasu, ma duos ogros
3.
unu no est s'àteru! ◊ ge nd'at fastigiau unu, cussa picioca!… ◊ essindhe a cumandhu amus bidu a unu ◊ si mi poniant a seberare no ndhe tia chircare un'àterunu ◊ custu fit unu mai bidu e ne connotu ◊ bi cherent unos e àteros ◊ bi at unu a boghes: chie est?
4.
sos terrinos los fato rèndhere de unu chimbanta ◊ s'apillieit a li dare su batorunu de su carvone ◊ sa de tres una de sos Sardos che sunt peri su mundhu ◊ bramo a chilcare sos mundhos de su firmamentu totu a unos a unos (P.Sulis)◊ at imprassau a unus a unus is de sa cumpangia ◊ a unu a unu isparindhe sunt sos amigos ◊ unu chi est unu no si at a salvare ◊ unos cantos no crent in custas cosas ◊ unas cantu cosas serbint a mimi ◊ unus cantu funt andaus a bidha ◊ no mi ndh'at dadu unu chi est unu! ◊ at leadu sa birra e sa gazosa e ndhe at fatu duas a unu (G.Ruju)◊ atapare su conzu a sa pedra o sa pedra a su conzu totu est unu ◊ custu péssighe est malu: est a unos (G.Ruju)◊ unu pro unu cussos mi los zogo a istrampadas ◊ su mundhu est unos chimbe continentes ◊ ndi portu unus trinta chilus de casu ◊ de trigu no bi ndh'at ispigadu unu fundhu!
Etymon
ltn.
unus
Translations
French
un,
individu,
type
English
a,
an,
one,
individual,
someone
Spanish
un,
uno,
tío,
fulano
Italian
un,
uno,
indivìduo,
un Tìzio
German
ein,
irgendeiner.