scrèiri , vrb: iscrèdere*,
screri Definitzione
lassare o acabbare de crèdere, no crèdere in su sensu de no ibertare prus sa cosa chi unu fut ibertandho / pps. scrétiu
Sinònimos e contràrios
disaprensionai,
discrèiri
/
storrai
Maneras de nàrrere
csn:
screi a unu = fàghere a manera chi no pesset prus a sa cosa chi fit ispetendhe, fàghere passare s’idea; screisí de una cosa, de unu = ispònnere, no pessare prus a una cosa, a unu
Frases
no si screat, ca comenti cuberu su dinai ciai apu a èssi puntuali! ◊ pobidha mia depit èssi giai scrétia candu no mi at biu torrendi
2.
at cunvintu e scrétiu genti meda ◊ benemindi de prexu, ca fiat seguru de nd'ai scrétiu is bandidus! ◊ no mi ndi potzu screi, de tui: ti portu iscritu in su coru! ◊ mi femu apuntau, a salias longas, ananti de is liconerias, ma giaja mi nd'iat scrétiu
Tradutziones
Frantzesu
ne plus attendre
Ingresu
to give up after a vain waiting
Ispagnolu
resignarse
Italianu
sméttere di aspettare dópo aver attéso invano
Tedescu
vergebliches Warten abrechnen.
sdorrobbàu , pps, agt Definitzione
de sdorrobbai; chi che dhi ant pigau s'orrobba, sa cosa a furadura
Tradutziones
Frantzesu
victime d'un vol,
volé
Ingresu
robbed,
victim of a theft
Ispagnolu
robado,
víctima de un robo
Italianu
derubato
Tedescu
ausgeraubt.
setziàda , nf: sitiada Definitzione
cicia de su giuighe po iscurtare is imputados, is testimòngios; sa reunione de is giuighes de unu tribbunale apustis de su dibbatimentu po betare sa senténtzia
Tradutziones
Frantzesu
séance du tribunal
Ingresu
sitting of a court
Ispagnolu
sesión
Italianu
seduta dei giùdici in càmera di consíglio
Tedescu
Sitzung der Richter in dem Beratungssaal.
sidhíre, sidhíri , vrb: tzidhire Definitzione
intrare apare, incasciare bene a istrintu (es. linna, pedra), serrare, cràere a sízigu, a forte, tostau, nau de istrégiu fintzes istangiare; mòvere (ma sèmpere cun s'idea de no si mòvere), e mescamente (rfl.) trèmere de assíchidu, de fritu o àteru, a cropu: nau cun arrennegu, fintzes istare firmu, citiu
Sinònimos e contràrios
afíere,
sidhai*,
sizire
/
mòere,
sadhiare,
sadhie,
trèmere
Maneras de nàrrere
csn:
sidhirisí a ccn. = aferraidhu a istrintu; sidhirisí a sa muda = callare, istare mudos
Frases
sa porta no sidhit bèni ◊ at sidhiu is dentis ◊ at sidhiu sas barras ◊ sa carrada cun su binu si sidhit
2.
no ti sidhas dae cue, mih! ◊ lu bidia che giaitadu, chentza mancu si sidhire! ◊ si non bollu dèu no si sidhint! ◊ su pitzinnu setziat a de gropas cun su babbu e, si s'àinu si sidhiat, si atacaiat a su babbu istringhinnedhu a bentre
3.
dae sa die chi sos fascistas l'ant menetada si sidhiat a donzi tzocu ◊ si sidhit de su frius
4.
sidhidí a sa muda o ti dongu un'iscutulada de cosa! ◊ Arrosica, ti apu nau a ti sidhiri che sa balla! (A.Murru)
Tradutziones
Frantzesu
cacheter,
tressaillir
Ingresu
to seal,
to give a start
Ispagnolu
cerrar herméticamente,
atrancar,
sobresaltarse
Italianu
sigillare,
trasalire
Tedescu
versiegeln,
zusammenzucken.
sòlbere , vrb: sòlvere,
sòrbere,
sòrvere,
sòvere Definitzione
fàere o torrare cosa tostada a brodu, lícuida, a fortza de fogu, còere meda fintzes a s'isfàere: si narat fintzes de elementu o sustàntzia apedrada o cagiada chi si ammesturat cun abba o àteru deasi a tales d'essire, impare, unu matessi lícuidu; in cobertantza si narat de àteru de dificurtosu; nau de filu fatu a madassa, istirare pigandho su càbudu po dh'imbodhigare a lómburu o in cannedhos prontu a dh'impreare / pps. sólbiu, soltu, sórvidu, sortu / si sorbet in buca (nau de cosa de papare) = s'isfait sentza dhu matziai
Sinònimos e contràrios
iscagiae,
issortighinare,
sciolli,
solivrinare,
solobrare
| ctr.
apedrare,
cagiare
Frases
sòrbere su nie, su sale, su túcaru, s'ozu porchinu, su frommentarzu ◊ su suore chi amus lassadu in logu anzenu inoghe aiat fatu sòlvere sos granitos puru! ◊ solve su nie pro ch'in abba si aviet in sos rios! ◊ cuss'àstragu no si sorbet ◊ si no mi pagas ti solvo che seu! ◊ su basolu si che sorbet si lu coghes tropu ◊ custa pira si sorbet in buca!
2.
cherimus sòrbere cussos códules de malíssia chin sa luche bertera de s'intelletu (F.Satta)
3.
mastru Preítia no si est sórvidu in suore! ◊ non balet chi ti solvas in suore crabiolendhe, pesèndhedi reu suta sas ancas de su domadore (Raga)◊ penso chi at tota sa rejone si atitendhe si solvet in piantu
Ètimu
ltn.
solvere
Tradutziones
Frantzesu
fondre,
dissoudre,
dévider
Ingresu
to melt,
to wind into a ball
Ispagnolu
deshacer,
derretir,
devanar,
ovillar
Italianu
sciògliere,
disciògliere,
dilüire,
liquefare,
dipanare
Tedescu
schmelzen,
auflösen,
verflüssigen,
abhaspeln.
stenteriài , vrb: istantariare* Definitzione
est su chi faet unu candho provat unu dolore tropu forte, chi agiummai perdet su sentidu; foedhare chentza ischire mancu su chi est naendho, unu
Sinònimos e contràrios
desatinai,
ilbarionare,
iscassoletare,
sciolloriai,
strollicai
/
abbadherigare,
ammustèlchere,
dilmagiare,
ildimajare,
intostai,
sdemmaniai
Frases
mi seu ingortu a s'ossu arrabiosu: cosa de mi stenteriai!
2.
dhoi at genti stenteriada chi est a iscarada a fai tontesas ◊ no ti stentériis cun mei: mi depis nai "Sa meri"!
Tradutziones
Frantzesu
éprouver une douleur déchirante
Ingresu
to feel a very sharp pain
Ispagnolu
sentir un dolor muy fuerte
Italianu
provare un dolóre fortìssimo
Tedescu
einen stechenden Schmerz empfinden.
stremessíri , vrb: estremessiri* Definitzione
trèmere totu de s'assíchidu, de sa timoria
Sinònimos e contràrios
acicai,
asciuconare,
asciustrare,
aterrighinare,
ilgirare,
ispantamare,
ispramai,
istrementire,
isturdinare
2.
Maria dh'iat bitu, stremessia de cara, morta in terra fiat istada narendu "O fillu miu!"
Tradutziones
Frantzesu
sursauter
Ingresu
to shudder,
to give a start
Ispagnolu
estremecer
Italianu
sussultare,
rabbrividire
Tedescu
zusammenzucken,
schaudern.
strufudhíre , vrb Sinònimos e contràrios
afutire,
impipai 1,
strafudhai
Tradutziones
Frantzesu
s'en ficher
Ingresu
not to give a damn
Ispagnolu
pasar
Italianu
fregàrsene
Tedescu
pfeifen (auf).
tambedhàre , vrb Definitzione
fàere moida, istare foedhandho, giare ifadu / tambedhadu = infadadu
Sinònimos e contràrios
ifadare,
ifastizire,
impeltinare,
intrigliare
Frases
si fis pro marasu a ossos pistos e tambedhadu in mesu a su trambustu semper su cantu ti det dare gustu ◊ istant tota sa die tambedhendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
chahuter,
agacer
Ingresu
to make a noise
Ispagnolu
hacer ruido,
molestar
Italianu
rumoreggiare,
molestare
Tedescu
lärmen,
belästigen.
titía! , iscl, nm: atitia! Definitzione
foedhu chi si narat candho unu tenet fritu; su fritu etotu
Sinònimos e contràrios
frios
| ctr.
pisti!
Frases
titia, faghe su fogu ca mi caento! ◊ titia, a istare in mesu de totu cussu nie a sa nuda! ◊ titia chi tenzo fritu! ◊ titia a fritu chi est, oe!
2.
petiat chin sa bochedha a trémulas dae su titia ◊ prus de tui sentu su titia de oi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ça caille!
Ingresu
what a cold!
Ispagnolu
¡qué frío!
Italianu
che fréddo!
Tedescu
Konfetti.
trambuscàre , vrb: trobbuscare,
trubbuscare,
trumbuscare,
trummuscare Definitzione
pònnere avolotu, fàere murigu, pesaresindhe cun fortza po aferrare a ccn. o ccn. cosa, iscúdere, atumbare o àteru deasi; nau de su tempus, isconciare, cambiare in malu / oju trambuscadu = malu, malàidu
Sinònimos e contràrios
agegherai,
assulurgiare,
isciuliai,
ispabuciare,
trumbugliai
/
afarcai,
salargiare,
trubare
Frases
arribbaos a cara a unu tzilleri cumintzant a si trubbuscare: una tropa de zòvanos s'est iscudendhe e picandhe a predas ◊ su procu de pressorju trumbuscadu chin su tirju s'arràsciat su pojolu ◊ cust'atzorodhu at trambuscadu totu sas datas e no si cumprendhet prus nudha ◊ bentos de gherra si sunt trambuscados
2.
cust'ómine giughiat un'oju trambuscadu, ma no fit feu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mettre en émoi,
se jeter (sur)
Ingresu
to cause a turmoil,
to throw oneself
Ispagnolu
alborotar,
lanzarse,
arremeter
Italianu
subbugliare,
avventarsi
Tedescu
in Aufruhr versetzen,
sich stürzen.
tremutíre , vrb Definitzione
trèmere meda, a forte, che a candho faet terremotu
Sinònimos e contràrios
trèmere
Frases
su terrinu at tremutidu
Tradutziones
Frantzesu
sursauter
Ingresu
to give a start
Ispagnolu
estremecerse,
moverse
Italianu
sussultare
Tedescu
zusammenfahren.
trusàre , vrb Definitzione
pònnere sa trusa, essire afaciolaos
Sinònimos e contràrios
mascarare
| ctr.
iscaratzare
Frases
a carrasegare sunt dies de trusare ◊ a carrasegare sa pisedhina s'istràviat gioghendhe, a bias trusada ◊ posca de sos impostos, a su secuestradu comintzeint a lu trusare ◊ a carrasegare isse si trusaiat sempre
Tradutziones
Frantzesu
se déguiser
Ingresu
to put on a mask
Ispagnolu
disfrazarse
Italianu
mascherarsi
Tedescu
sich verkleiden.
tzocài , vrb: tzocare,
tzoncare Definitzione
fàere tzàcurru, tzocos, cropos a sonu surdu po si fàere intèndhere; nau cun tzacu, crepare
Sinònimos e contràrios
dumbulare,
istochidare,
picare 2,
sacai,
tochedhare,
trochedhare,
tzacarrai,
tzòchere,
tzochire
/
sciopai
Frases
bi at linna chi in su fogu tzocat e che búlliat atesu s'iscata alluta ◊ tzocare sa limba, sas manos, sa zanna ◊ tzocat s'istranzu in domo de s'amigu ◊ Michelledhu e sas duas vachianas ant ghetatu unu brincu tzocanne sos pedes ballanne ◊ su pitzinnu est tzoncandhe sas manos, cuntentu!
2.
mancari ti ufres e ti tzoches, puru: como su chi est fatu est fatu! ◊ pro carchi borta chi mamma benit a domo ti ufras… tzocadu chi ti agatent! ◊ su fogu brusiaiat su tzilibirche, apustis chi lu faghiat unfrare e tzoncare (E.Pes)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire du bruit,
éclater
Ingresu
to make a din,
to burst,
to creak
Ispagnolu
chasquear,
restallar
Italianu
far strèpito,
scoppiare,
schioccare
Tedescu
Lärm machen,
bersten.
unchinàre , vrb: aunchinare Definitzione
atrotigare, fàere a gànciu, a cancarrone, nau de gente puru
Sinònimos e contràrios
acancarronae,
ancujare,
unchinedhare
/
atzumborai,
ingobbedhare
Frases
cun sos annos s'est unchinadu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
recourber en croc
Ingresu
to bend like a hook
Ispagnolu
encorvar
Italianu
piegare ad uncino
Tedescu
hakenförmig krümmen.
únu , art, agt, nm, prn Definitzione
artículu indeterminativu, podet acumpangiare númene mascu sing. candho est pagu precisu, po unu bastat chi siat (ma a bortas ndhe inditat unu precisu puru ma chi no si bolet nàrrere); podet inditare cantidade (segundhu comente si narat fintzes meda), èssere su primu de is números positivos apitzu de su zero: 1 in números àrabbos, I in números romanos; est foedhu impreau a su postu de su númene de una css. persona (e podet pigare sa forma pl). Coment'e art. e agt. andhat bene sèmpere apostrofau candho si agatat ananti foedhu chi cumènciat cun vocale e no si ponet candho su nm. dh'acumpàngiat un'agt. nau a ispantu o ironia (bellu chichiu ses!…); coment'e agt. si fúrriat a fémina dónnia borta chi cun àteros números acumpàngiat su foedhu mila (binti una mila, chentu e una miza), si fúrriat a pl. acumpangiandho un'àteru númeru po giare s'idea de una cantidade pagu precisa, in su sensu de agiummai, a fúrriu de…, a oros de… (apu fatu unus cantu isbàglius, unas cantu fartas), in agt. cumpostu (es. bintunu, trintunu, o fintzes binti unu) cumandhat faendho cuncordare a singulare su númene chi benit aifatu (es. tenzo bintun'annu, est una chedha de trint'una craba)
Sinònimos e contràrios
unidade
/
fulanu
Maneras de nàrrere
csn:
su bàtor'unu, su chimb'unu, e gai = su 25, su 20 peschentu, o unu de bàtoro, unu de chimbe; a unu a unu, a unus a unus, a unos a unos = unu per borta, a pagos a pagos (itl. alla spicciolata, uno per volta); unu chi est unu = mancu unu sceti, mancu unu a si dhu fichiri in is ogus; no … unu = mancunu, nudha; unos cantos, unus cantu, unas cantu, agt. e prn. = una pariga, unu tzertu tantu (cun númeru = in s'oru de, itl. circa); pònnere o fàghere duas a unu = ammisturai, pònniri totu a unu duas cosas diferentis; èssere totu unu = (nau ponendi apari una cosa cun un'àtera), èssiri sa própiu cosa (e segundu acomenti dhu narant bollit nàrriri "diferenti meda, meda mellus"); èssere o còghere a unos (nadu de frutuàriu) = cale cotu cale nono, cale bonu cale malu; unu pro unu = unu per borta, si est a dhus pigai a unu a unu; unu pro medas (upm) = una síngula cosa, mescamente minuda, nada pro ndhe inditare medas chentza chi siat nm. colletivu (es. s'olia = unu calesisiat númeru de olias-frutu, o fintzas olia in cantu distinta de donzi àteru frutu o linna e duncas "totu s'olia", "totu sas olias", ma fintzas una ebbia, e a donzi modu "un'olia" est meda diferente de "una chedha, unu tallu" – nm. colletivu – in cantu po fàere "un'olia" bastat una síngula olia, ma po fàere "una chedha" o "unu tallu" serbint unos cantu pegos)
Frases
no passat dí de s'annu chi no ispuntit unu frori ◊ est andhadu a chistionare un'ómine ◊ un'ómine (no si narat ne chie e ne cale) una borta est andhadu a chircare fémina ◊ unu babbu e una mama depent pessare a sos fizos ◊ custu fatu est acontéssiu prus de unu séculu fait ◊ ne portaiat una de muschelda!…◊ in monti dhui iat unu pastori
2.
s'unu benit innantis de su duos ◊ sa pessone zughet unu nasu, ma duos ogros
3.
unu no est s'àteru! ◊ ge nd'at fastigiau unu, cussa picioca!… ◊ essindhe a cumandhu amus bidu a unu ◊ si mi poniant a seberare no ndhe tia chircare un'àterunu ◊ custu fit unu mai bidu e ne connotu ◊ bi cherent unos e àteros ◊ bi at unu a boghes: chie est?
4.
sos terrinos los fato rèndhere de unu chimbanta ◊ s'apillieit a li dare su batorunu de su carvone ◊ sa de tres una de sos Sardos che sunt peri su mundhu ◊ bramo a chilcare sos mundhos de su firmamentu totu a unos a unos (P.Sulis)◊ at imprassau a unus a unus is de sa cumpangia ◊ a unu a unu isparindhe sunt sos amigos ◊ unu chi est unu no si at a salvare ◊ unos cantos no crent in custas cosas ◊ unas cantu cosas serbint a mimi ◊ unus cantu funt andaus a bidha ◊ no mi ndh'at dadu unu chi est unu! ◊ at leadu sa birra e sa gazosa e ndhe at fatu duas a unu (G.Ruju)◊ atapare su conzu a sa pedra o sa pedra a su conzu totu est unu ◊ custu péssighe est malu: est a unos (G.Ruju)◊ unu pro unu cussos mi los zogo a istrampadas ◊ su mundhu est unos chimbe continentes ◊ ndi portu unus trinta chilus de casu ◊ de trigu no bi ndh'at ispigadu unu fundhu!
Ètimu
ltn.
unus
Tradutziones
Frantzesu
un,
individu,
type
Ingresu
a,
an,
one,
individual,
someone
Ispagnolu
un,
uno,
tío,
fulano
Italianu
un,
uno,
indivìduo,
un Tìzio
Tedescu
ein,
irgendeiner.